زخم و عکس و خاطره

مردم هنوز استقرار نظام مشروطه را باور نکرده بودند که مجلس شورای ملی به توپ بسته‌شد؛ دوم تیرماه 1278 بود. خانه ملت ویران شد، آزادیخواهان کشته شدند و استبداد صغیر آغاز شد. امید مشروطه این بار نه به دارالخلافه تهران که به شهرهای دیگر بود. مشروطه هنوز در دارالسلطنه تبریز نفس می‌کشید. در این شهر چند خانه سرپا بودند که در 11 ماه محاصره آزادیخواهان را دور هم جمع می‌کردند؛ مردان معروفی از ستارخان و باقرخان تا حیدرعمواغلو و اعضای انجمن غیبی. استبداد صغیر سرانجام تمام شد، اما غیر از زخم و عکس و خاطره، خانه‌هایی باقیمانده که به گلوله توپ‌ها سپرده نشد و در دیوارش میراثی شد از روزهای آن دوران. امروز 105 سال بعد از مشروطه خانه‌‌ای در محله راسته‌کوچه تبریز باقی مانده که شاهد زنده آن روزهاست و می‌توانید بخشی از تاریخ مشروطه‌خواهی را از نزدیک ببینید. زخم و عکس و خاطره سلام نظامی انتهای اسلحه‌‌اش را بر زمین تکیه داده و یک دستش به کمر است، ستارخان سردار ملی نگاهش به دوردست است و یک طرف ورودی موزه ایستاده. باقرخان هم مثل او در طرف دیگر ایستاده. مجسمه‌های برنزی دو آزادیخواه بزرگ مشروطه سال‌هاست در ورودی موزه قرار گرفتهاند؛ با تفنگ‌های پر و نوارهای فشنگی که بر سینه دارند. سلام سردار باید از پله‌ها به طبقه بالا بروید، در اتاق اول یکی از راهنمایان موزه را می‌بینید که پشت میزی چوبی و قدیمی نشسته و اگر سوالی داشته‌باشید به آنها جواب خواهد داد. اگر به کف اتاق‌ها نگاهی بیندازید، پیکانهای رنگی را می‌بینید که مسیر و نحوه گردش را در تمام اتاق‌ها نشانتان خواهد داد. اشیای خاص: در اتاق اول اشیای خاص و منحصربه‌فرد موزه را خواهید دید، مثل فرش مشروطه. یکی دیگر از دیدنی‌های این اتاق تابلوهای ستارخان و باقرخان است که سال 1382به موزه اهدا شده‌اند و با استفاده از شن و ماسه تصویرسازی شده‌اند. متن صدور فرمان مشروطه توسط مظفرالدین‌شاه و همین‌طور تصمیم قانونی اهدای القاب ستارخان و باقرخان به دو مبارز بزرگ مشروطه در این اتاق قرار دارند؛ البته اصل این اسناد در مرکز اسناد ملی تبریز (خانه اردوبادی) نگهداری می‌شوند و این‌دو رونوشتی از آن اسناد است. زخم و عکس و خاطره انجمن غیبی: اتاق دوم زیباترین بخش این ساختمان است و تندیس شخصیت‌های برجسته و تاثیرگذار مشروطه ساخته شده‌ در اینجا قرار دارند. تندیس‌موسسان مرکز غیبی هم اینجاست: «کربلایی علی موسیو»، «حاج رسول صدقیانی» و «حاج علی دواچی» اینها را موسسان اولین انجمن مخفی ایران می‌دانند. یک ویترین دیدنی هم در این اتاق هست؛ ویترینی که تعداد زیادی مدال و نشان ستارخان، باقرخان و صمصمام‌السلطنه را دارد؛ همان مدال‌هایی که بعد از پیروزی مشروطه نمایندگان مجلس ملی بر سینه این مشروطه‌خواهان زدند. آزادیخواهان خاص: در اتاق بعدی تندیس دو شخصیت متمایز مشروطه یعنی «زینب پاشا» و «هوارد باسکرویل»وجود دارد. زینب پاشا را پیشتاز زنان آزادیخواه آذربایجانی می‌دانند. اما تماشای یک شیء را در این اتاق نباید از دست داد؛ دستگاه چاپ ژلاتینی که در یک ویترین جداگانه به نمایش درآمده. این دستگاه چاپ استنسیل تاریخی یکی از دستگاه‌هایی است که مشروطه‌خواهان شب‌نامه‌ها و اعلامیه‌هایشان را علیه استبداد و نیروهای روسی چاپ می‌کردند. زخم و عکس و خاطره نویسندگان معروف: تعداد زیادی روزنامه‌نگار، ادیب و نویسنده معروف دوره مشروطه را در این اتاق می‌توانید ببینید؛ در بزرگ‌ترین تالار موزه: «علی‌اکبر دهخدا»، «میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل»، «طالبوف»، «ضیاء الاعلما»، «حاج اسماعیل امیرخیزی» و... همراه با زندگی‌نامه مختصری از آنها و چند نمونه از روزنامه‌های آنها مثل صور اسرافیل، اختر، سعادت، ناله ملت و... اینجا هستند. سمت چپ این تالار بزرگ دو اتاق کوچک وجود دارد که یکی مخصوص نمایندگان مجلس شورای ملی به همراه اعتبارنامه‌های آنان و اتاق دیگر هم مخصوص روحانیون این دوره است. سرداران مشروطه: اتاق بعدی به طور خاص به معرفی سرداران مشروطه پرداخته. تندیس چهار شخصیت مبارز ستارخان، باقرخان، حسین‌خان باغبان و امیر حشمت نیساری در چهار گوشه اتاق قرار دارند. یک ویترین هم از خنجرو قمه و اسلحه‌های سرد آن زمان برای نمایش در این اتاق قرار دارد. آثار متنوع: دو اتاق آخر آثار متنوعی برای تماشا دارد، از جمله نمونه تمبرهای یادبود ستارخان و باقرخان و تندیس «حاج علی ختایی»، بازرگان آزادیخواه مشروطه و همین‌طور اسامی مشروطه‌خواهان هم همراه با تصاویرشان قرار دارد. زخم و عکس و خاطره از فروش فرش تا اسلحه ماوزر با وجود آنکه تمام اشیای موزه مشروطه دیدنی است، اما سه دیدنی را در موزه نباید از دست داد: در خانه مشروطه فرشی وجود دارد در ابعاد 198 در 138 سانتی‌متر که دو سال بعد از به توپ بستن مجلس در قره‌باغ آذربایجان بافته شد. در حاشیه آن شعری به زبان ترکی بافته‌شده و اشکالش هم تصاویری است از زندگی ساده روستایی. بالای این شعر این عبارت نوشته شده: «یاشاسین مشروطه، آباد اولسون ملک ایران» یعنی زنده باد مشروطه، آباد باشد ملک ایران. زینب پاشا زن آزادیخواه تبریزی در ماجرای رژی یا امتیاز انحصار توتون و تنباکو به انگلستان و هم در باز کردن در انبارهای دولتی در ماجرای قحطی تبریز حدود 40 زن را رهبری کرد و پا به پای دیگر آزادیخواهان جنگید. «هوارد باسکرویل» هم معلم آمریکایی تبار مدارس تبریز بود که در جنگ‌های 11ماهه تبریز به آزادیخواهان پیوست و توسط نیروهای دولتی کشته شد. تندیس های این دو نفر را هم می توانید در موزه ببینید. غیر از تندیس‌ها در این اتاق اسلحه کمری ستارخان هم برای تماشا هست؛ یک اسلحه ماوزر آلمان، 10 تیر که خیلی دیدنی است. گلوله توپ، یک اسحله سرپر یا زنبورک دوره مشروطه و اسحله کمری «امیر ارشد» از مشروطه‌خواهانی که بعدا به آزادی خواهان پیوست هم در یک ویترین جداست. این اسلحه هم ماوزر آلمانی است و جای20 تیر دارد. زخم و عکس و خاطره آنچه باید از موزه بدانید بنای تاریخی خانه مشروطه با معماری دوره قاجار در محله قدیمی راسته کوچه و در ضلع غربی مجموعه بازار تبریز واقع شده است. مالک نخستین آن حاج مهدی کوزه کنانی از شیفتگان حریت و آزادی بود. این خانه بعد از به توپ بستن مجلس در سال 1287 ه.ش مرکز تجمع جمعی از برجسته ترین چهره های مشروطه در آذربایجان بوده و در جنگهای 11 ماهه تبریز علیه نیروهای دولتی ستاد فرماندهی و محل تشکیل جلسات مجاهدین مشروطه به شمار می رفت. تصمیم مهم و انقلابی پائین آوردن پرچم های سفید تسلیم در مقابل قوای محمدعلی شاه قاجار در همین خانه گرفته شده است. بنا با قسمت الحاقی آن در زمینی به مساحت 1300 مترمربع و با دو طبقه اندرونی و بیرونی حاصل ذوق هنرمندانه معمار تبریزی بنام «حاج ولی معمار» است که سال ها در روسیه ساکن بود و پس از بازگشت به تبریز در سال 1247 ه.ش آن را بنا نهاد. ویژگی های خاص معماری دوره قاجار، تزئینات چشمگیر، به کارگیری نورگیر زیبا و چشم انداز موسوم به کلاه فرنگی با ستون ها و سرستون های گچبری شده، پنجره های ارسی، درهای منبت کاری شده در اتاق اصلی موسوم به «طنبی» و غلام گردش دور راه پله، هرکدام به نوعی ذوق و هنر ایرانی را به نمایش گذاشته و آن را به یک نمونه منحصر بفرد تبدیل کرده است.