تابوت های ایستاده یزد

محرم یزد را با نخل گردانی اش را می شناسند. آیین باشکوهی که به جای علم گردانی برگزار می شود و با شهرت جهانی اش خیلی از گردشگران را برای تماشا به یزد می کشاند. نخل از جنس چوب است و آن را به شكل برگ درخت و یا سرو می‌سازند. معمولاً وزن نخل زیاد است و جابه‌جا كردن آن نیاز به كمك ده‌ها نفر دارد اما به هر حال این نخل نماد تابوت «سیدالشهداء» یا نمادی ازتابوت شهدای كربلا است که مردم یزد در گویش محاوره‌ای به آن «نقل» می‌گویند و معتقدند كه «نخل» یا «نقل» نشانی از قامت برافراشته شهدا است. تابوت های ایستاده یزد دكتر «اسلامی ندوشن» می‌نویسد: «با آن كه نخل هیچ شباهتی به درخت خرما ندارد، آن را به نام این درخت می‌نامند. شاید به علت آن كه اصلش از جنوب‌غربی و بین‌النهرین است. نخل شباهت بسیاری به درخت سرو دارد و سرو در فرهنگ عامه یعنی جاودانگی و رشادت و زندگی اخروی و آزادگی كه یادآور روحیات و خصایل امام حسین(ع) است. هم چنین این مراسم بازتابی است از «نقل» حكایت كربلا.» تابوت های ایستاده یزد نخل بندی چند روز پیش از شروع ماه محرم، خادمان شروع به تزیین و آذین بستن نخل می‌كنند. آذین‌بندی نخل حداقل یك هفته طول می‌كشد. در طول این مدت، آنها زیورآلات و وسایل مربوط به تزیین نخل را ـ كه قدمت آن‌ها به دوره صفویه می‌رسد ـ از انبار بیرون آورده و تمام روز را با پاهای برهنه مشغول کار می شوند. بستن نخل نیاز به مهارت و سلیقه خاص دارد و خادمان شیوه‌های آن را از پدر و اجداد خود آموخته‌اند. آن‌ها ابتدا بدنه نخل را با پارچه سیاه می‌پوشانند، آن گاه روی پارچه سیاه را شمشیربندان می‌كنند. برای این كار، صدها شمشیر، قمه و خنجر برهنه ـ که بعضی از آن‌ها جنس بسیار عالی دارد و نام سازنده آن‌ها بر روی آن‌ها نقر شده ـ را در دو ردیف بر دو بدنه نخل می‌بندند. به طوری كه هر دو طرف نخل، شمشیربندان می‌شود و هیچ جای خالی در آن باقی نمی‌ماند. تابوت های ایستاده یزد سپس تزیینات دیگری از قبیل آیینه‌های بزرگ قاب‌دار، منگله‌ها و دستمال‌های ابریشمی رنگی و زری را در دو سوی نخل می‌بندند و بر تارك آن جقه‌های فلزی از جنس فولاد و برنج و هم‌رنگ آن‌ها پرهای طاووس یا میوه انار می‌گذارند و نخل را مانند یك حجله، زیبا و خوش‌بو می‌كنند. در داخل آن نیز زنگ‌های بزرگی را با طناب می‌آویزند و بچه‌ها هنگام حركت، آن‌ها را به صدا در می‌آورند. برای بلند كردن نخل، ده‌ها تن از مردان محله، زیر پایه‌های نخل رفته، آن را با عظمت تمام به حركت درمی‌آورند و چون جنازه‌ای با شكوه، از میان موج جمعیت عبور می‌دهند. نخل گردانان اغلب آن را چند بار دور حسینیه محل می‌چرخانند. تابوت های ایستاده یزد نذری برای نخل سازی در اطراف یزد رسم بر این است كه درختان را وقف می‌كنند تا پس از كهنسال شدن، ساقه‌های آن‌ها را ببرند و نخل را مرمت كنند. نخل‌سازی صنعت ظریفی است كه همگان از عهده آن بر نمی‌آیند. استادان این رشته شیوه‌های ساخت آن را به دیگران می‌آموزند. به دلیل اهمیت نخل و نخل‌گردانی در یزد، هم‌اكنون خانواده‌هایی در این منطقه وجود دارند كه شهرت آن‌ها «نخل‌بند» و «نخل‌ساز» است. دسته سقا به جز نخل گردانی، یزدی ها مراسم معروف دیگری هم دارند که به آن دسته سقا گفته می شود. در این مراسم گروهی از نوجوانان لباس سیاه می‌پوشند و لنگ قرمزی دور كمر خود می‌بندند. آن‌ها مشك روی دوش گذاشته و بازوبندی از قرآن‌مجید را كه با پولك‌های رنگارنگ و برگ‌های فلزی نقره‌ای رنگ تزیین شده، بر كتف خود می‌بندند و در صفی منظم با ذاكر و سردسته خود هم خوانی می‌كنند. اگر فصل گرما باشد یكی دو نفر هم در پشت صف با مشك پر از آب و یا شرب گلاب به اهل مجلس و عزاداران آب می‌دهند. آن‌ها آب را در جام ابوالفضل(ع) ریخته و به مردم تعارف می‌كنند. دسته سقای یك علم چهارگوش دوپایه و یا یك علم سه‌گوش با تمثال حضرت ابوالفضل(ع) را با خود حمل می‌كنند. تابوت های ایستاده یزد در شهر یزد محله گردی دسته‌های عزادار مرسوم نیست ولی در برخی از شهرهای استان هنوز این سنت دیرینه وجود دارد كه پیاده در محله می‌چرخند و پس از آن در مسجد یا تكیه و حسینیه به عزاداری می‌پردازند. در پیشاپیش دسته‌های عزادار، افرادی پرچم های بسیار بلند را حمل می‌كنند که معمولا به رنگ های سبز و قرمز هستند و با نقاشی، منجوق دوزی و یا گلدوزی، نام و نشان هیات عزدار بر روی آن نصب شده است. تابوت های ایستاده یزد كتل بستن در یزد به اسب زین كرده‌ای كه به طرز خاص آراسته شده و پیشاپیش دسته عزاداری حركت می‌كند، «كتل» می‌گویند. گاهی به گردن این اسب چند شال، ‌ترمه یا ابریشمی به رنگ‌های سبز و سرخ آویزان كرده و سر و صورت حیوان را با چند قطعه آیینه كوچك، نگین، قرآن و ... آذین می کنند و گاهی بنا بر سلیقه شخصی سفید خون‌آلودی را بر پشت حیوان می‌كشند و چند قطعه چوب رنگ شده قرمز به نشانه تیر و پیكان در پارچه فرو می‌كنند. هم چنین كبوتر زنده‌ای را كه با رنگ قرمز آغشته شده نیز بر پشت اسب می‌گذارند. افسار این اسب یا كتل همواره در دست محافظ آن است و جلو دسته سینه‌زنی حركت می‌كند و محافظ آن مرتب سر و صورت حیوان را نوازش می‌كند. این حركت نمادین را «اسب و كتل» می‌نامند.