اولين نماشنامه نويس فارسي

ميرزا آقا تبريزي نخستين کسي است که با تکنيک و قالب نمايشنامه نويسي جديد، به زبان فارسي نمايشنامه نوشته است در آغاز به علت گمنامي وي، نمايشنامه هايش به نام "ميرزا ملکم خان" چاپ و منتشر شده بود، ولي با تحقيقات و بررسيهاي جديد معلوم شد که آن نمايشنامه ها همه از شخصي به نام ميرزا آقا تبريزي بوده است. از زندگينامه ميرزا آقا تبريزي چندان اطلاعي در دست نيست، جز اينکه دو نامه از او خطاب به "آخوندزاده" موجود است و نيز رساله اي پرداخته به نام "رساله اخلاقيه" که امروزه خطي آن در دسترس است. از نامه اول او چنين بر مي آيد که ميرزا آقا تبريزي تحت تاثير نمايشنامه هاي آخوندزاده، دست به نمايشنامه نويسي زده، اول مي خواسته آثار نمايشي آخوندزاده را ترجمه کند ولي بعد تصميم ميگيرد که خود مستقلا به زبان فارسي نمايشنامه بنويسد، و مي نويسد. از نامه دوم او بر مي آيد که وي به زبان روسي و فرانسوي مسلط بوده و چندي را نيز به مترجمي مدرسه دارالفنون گذرانده و بعدها پس از گذراندن ايامي چند در بغداد و استانبول، منشي اول سفارت فرانسه در تهران شده است.

از ميرزا آقا تبريزي پنج نمايشنامه در دست است که همه منتشر شده است. عناوين آنها از اين قرار است:

1- سرگذشت اشرف خان حاکم عربستان در ايام توقف او در تهران.

2- طريقه حکومت زمان خان بروجردي و سرگذشت آن ايام.

3- حکايت کربلا رفتن شاه قلي ميرزا و...

4-حکايت عاشق شدن آقا هاشم خلخالي به سارا نام دختر حاجي پيرقلي و حکايت آن ايام.

5- حکايت حاجي احمد مشهور به حاجي مرشد کيمياگر.

بدين ترتيب نام ميرزا آقا تبريزي به عنوان اولين نمايشنامه نويس زبان فارسي، در ادبيات نمايشي ايران رقم خورد. وي ذهني وقاد و سياسي داشته و وقايع را از زاويه ديد سياست و اجتماعيات نگريسته، لذا توانسته در آن ايام که کسي را ياراي سخنگويي نبوده، با بهره جويي از فن تآتر به نقادي سياسي - اجتماعي بپردازد. نمايشنامه هاي او گر چه از حيث تکنيک و اصول نمايشنامه نويسي نقصان دارد و گاه به داستان و قصه بيشتر شباهت دارند، ولي به هر حال نخستين تلاشها در اين زمينه هستند و از اين حيث ارزش آنها محفوظ است.