عين القضاة همداني

ابوالمعالي اين ابي بکر عبدالله بن محمد بن علي بن علي الميانجي مشهور به عين القضاة هــمــدانــي در حـــدود سال 492 هجري در همدان تولد يافته است.

جد او ابوالحسن علي بن الحسن ميانجي، قاضي همدان بوده و در همدان کشته شده است.

وي از فاضلان و داهيان عصر خود بوده و به فضل و درايت او مثل مي زده اند. خود نقل کرده است: (بعد از آنکه از گفتگوي علوم رسمي ملول شدم به مطالعه مضنفات حجةالاسلام اشتغال نمودم. مدت چهار سال در آن بودم و چون مقصود خود را از آن حاصل کردم، پنداشتم که به مقصود واصل شدم و نزديک بود که از طلب بازايستم و بر آنچه حاصل کرده بودم از علوم اقتصار نمايم. مدت يکسال درين بماندم، ناگاه سيدي و مولائي الشيخ الامام سلطان الطريقة احمد بن محمد الغزالي به همدان که موطن من بود تشريف آورد. در صحبت وي در بيست روز بر من چيزي ظاهر شد که از من و ما غير خود هيچ باقي نگذاشت و مرا اکنون شغلي نيست جز طلب فنا).

عين القضاة همداني روش حسين بن منصور حلاج را داشته و در گفتن آنچه ميدانسته بي پروائي ميکرده است. از اينجا به دعوي الوهيت متهمش ساختـند و چون عزيزالدين مستوفي اصفهاني وزير سلطان محمود بن محمد بن ملکشاه سلجوق به او ارادت داشت، به آزادي هر چه ميخواست ميگفت و هيچ کس بر وي چيزي نمي گرفت تا قبول عام يافت.

اما چون وزير سلطان بر اثر دسيسه هاي وزير، ابوالقاسم قوام الدين درگزيني به حبس افتاد و در تکريت به قتل رسيد؛ عين القضاة همداني نيز که در اثر دوستي عزيزالدين مستوفي با قوام الدين درگزيني مخالفت داشت مورد مؤاخذه و غضب وزير جديد واقع گرديد. بدين صورت که قوام الدين مجلسي ترتيب داد و از جماعتي عالمان قشري حکم قتل عين القضاة را گرفت. و سپس دستور داد تا او را به بغداد بردند و در آنجا به زندان کردند.

عين القضاة در زندان به تأليف کتاب شکوي الغريب عن الاوطان الي علماءالبلدان، پرداخت. در آخر او را به امر قوام الدين درگزيني از بغداد به همدان بردند در شب چهارشنبه هفتم جمادي الثاني سال 525 هجري بر در مدرسه اي که در آن به تربيت و ارشاد مريدان و وعظ مي پرداخت بر دار کردند. سپس پوست از تنش کشيدند و در بوريائي آلوده به نفت پيچيده، سوزانيدند و چون حسين بن منصور حلاج خاکسترش را بباد دادند. با او همان کردند که خود او خواسته بود:

ما مرگ و شهادت از خدا خواسته ايم و آن هم به سه چيز کم بها خواسته ايم

گر دوست چنين کند که ما خواسته ايم ما آتش و نفت و بوريا خواسته ايم

تأليف عين القضاة همداني به شرح زير است:

تمهيدات، رسالة زبدةالحقايق، رساله يزدان شناخت، شکوي الغريب عن الاوطان الي علماء البلدان، کتاب قري، العاشي الي المعرفةالعوران و الاعاشي، تفسير حقايق القرآن که ناتمام ماند و چند کتاب و رساله ديگر.