شيخ نجم الدين رازي

شيخ نجم الدين ابوبکر عبدالله بن محمد بن شاهوردايه رازي از عارفان بزرگ قرن هفتم هجري است. محل تولد وي تهران ري و لقبش نجم الدين و شهرتش دايه و کنيه اش ابوبکر بوده است. شيخ نجم الدين دايه (رازي) از مريدان شيخ نجم الدين کبري بود. پس از بروز فتنه مغول از خوارزم به ديار روم رفت و در قونيه با صدرالدين قونيوي و جلال الدين بلخي (ملاي روم) ملاقات کرد و هنگام نماز مقتدا و امام ايشان شد. در هر دو رکعت بعد از حمد سوره (قل يا ايها الکافرون) خواند. چون از نماز فارغ شد، ملاي روم (مولوي) به صدرالدين قونيوي به رسم طيبت گفت: يکبار براي شما خواند، و يکبار هم براي ما.

مدت سير و سفر نجم الدين رازي در روم نامعلوم است. مردي که روز نخست بعد از تحقيق و تفحص با عزم و اراده راسخ به اقامت دائم در روم وارد آن ديار شده بود کي و چرا آن سرزمين را ترک گفت؟ مطابق نوشته اش در مقدمه مرموزات در آن سه سال متاع دين و معرفت را در آن ديار خريداري نيافت و به ارزنجان واقع در 35 فرسنگي غرب ارزروم رفت. مسلمانان ارزنجان هم "رو نياورده سوي قبله او" دل آزرده اش کردند و او ناچار شد از همان راه به پايتخت ممالک اسلامي، بغداد رود. آنجا که ساليان درازي از واپسين دوران عمر را گذرانيد و هم در آنجا آرميد. وفات وي در سال 654 هجري و در بيرون شهر بغداد در مزار شيخ سري و جنيد بغدادي (نهاوندي) پيکر او را بخاک سپردند.

آثار نجم الدين رازي روشنگر اين حقيقت است که او مردي زيرک و مـوقـع شـنـاس بود و استعداد اين را داشت که جامه اي متناسب با محيط بر پيکر انديشه هاي خود بيارايد. او که ابتدا رساله عقل و عشق و نظاير آن را در ايران نوشته بود، بعدها مطالب آنها را بصورت مرصادالعباد براي برخورداري مريدان و شاگردان خود نوشت. در فصل دوم از باب اول آن (در بيان آنکه سبب نهادن اين کتاب چه بود خاصه به پارسي) تصريح کرد که پارسي زبانان را آنچه به زبان تازي است فايده اي نيست. وقتي که آهنگ اقامت در روم داشت، همان کتاب فارسي را تحفه کيقباد دوم داشت. زيرا در آن ديار عربي را نمي فهميدند و زبان مفهوم و مرغوب پارسي بود. آن زمان هم که به ارزنجان رسيد خلاصه همان مطالب را باز به پارسي بنام مرموزات به داود پسر بهرامشاه هديه کرد. در سالهاي آخر عمر همان مطالب را براي سومين و چهارمين بار بصورت کتابي منتهي به عربي بنام "منارات السائرين" باز نوشته است و اين کار بي ترديد در بغداد انجام گرفته است.