عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!»

اینجا گوشه ای مهجور مانده از تاریخ است. جایی که حتی پایتخت نشینان هم سراغ آن را نمی گیرند و با وجود آثار ارزشمندی که در گوشه و کنار آن پیدا می شود، آن را به درستی نمی شناسند. موزه مقدم یکی از موزه‌های ناشناخته شهر تهران است که در آن می توانید یادگارهای به جا مانده از دوره‌های مختلف تاریخی را ببینید. این موزه در حقیقت عمارتی بزرگ و مجلل و محل سکونت خاندان محمد تقی خان احتساب الملک از صاحب متصبان مشهور دربار قاجاریه بوده است. احتساب الملک دو پسر به نام‌های حسن و محسن داشت که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن در فعالیت‌های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ برگشته» به جا مانده است. عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!» برادر کوچکتر، محسن، نیز پس از اتمام تحصیلات خود در رشته‌های نقاشی، تاریخ، هنر و باستان شناسی در سال 1315 (ه. ش) به وطن بازگشت و به همراه همسر فرانسوی خود «سلما» که در اصل یک بلغاری تبار مقیم فرانسه بوده در خانه پدری- محل کنونی موزه مقدم. ساکن شدند و در کنار فعالیت‌های علمی به گردآوری آثار و اشیای تاریخی و فرهنگی پرداختند. احتساب الملک دو پسر به نام‌های حسن و محسن داشت که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن در فعالیت‌های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ برگشته» به جا ماده است دکتر مقدم و همسرش بسیاری از آثار ارزشمند تاریخی مانند کاشی‌های قدیمی، قطعات سنگی تراشیده شده، پارچه‌های دوره‌های مختلفی چون ساسانی، آل بویه و صفویه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلوهای نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و... را با ذوق و شوق فراوان جمع آوری کرده و با الهام از فضاهای سنتی ایرانی به نحو چشم گیری در جای جای این عمارت قدیمی بازپیرایی کرده و به طرزی زیبا در اتاق‌ها و فضاهای عمارت قدیمی خاندان خود نصب و به نمایش گذاشتند. عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!» ایشان علاوه بر آثار تاریخی به جمع آوری کتاب‌های هنری هم علاقه فراوانی داشتند و 2 هزار و 69 کتاب هنری از سراسر جهان جمع آوری و در کتابخانه خود قرار داده بودند. دکتر مقدم و همسرش علاوه بر گردآوری آثار تاریخی ایرانی، نسبت به جمع آوری صنایع دستی کشورهای دیگر نیز علاقه‌امند بودند ظروف و اشیای مختلفی از کشورهای چین، هند، پاکستان و... نیز در میان آثار دیگر مشهود هستند. برخی از صاحب نظران و خبرنگارانی که در زمان حیات وی از خانه و مجموعه آثار و اشیای او بازدید کرده‌اند آن را در ردیف گرانبهاترین خانه‌های جهان به شمار آورده‌اند. عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!» مرحوم دکتر محسن مقدم در سال‌های پایانی زندگانی خود به خاطر علاقه وافری که به دانشگاه تهران داشت و با هدف بهره مندی اساتید، دانشجویان و سایر علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ و هنر ایران، خانه پدری و مجموعه آثار و اشیای نفیس خود را به طور کامل بنا بر سنت حسنه و قف به دانشگاه تهران واگذار کرد و پس از فوت دکتر محسن مقدم و همسر وی در اواخر دهه شصت خانه و اشیای و آثار وابسته به آن در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت. دکتر مقدم و همسرش بسیاری از آثار ارزشمند تاریخی را با ذوق و شوق فراوان جمع آوری کرده و با الهام از فضاهای سنتی ایرانی به نحو چشم گیری در جای جای این عمارت قدیمی به نمایش گذاشتند خانه مقدم با مساحتی حدود 2117 متر مربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است و هر حیاط از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است. اتاق پذیرایی یا سالن گاه نگاری در ضلع جنوبی بنا، محل کار، فعالیت‌های علمی و پذیرایی از میهمانان بوده است. در حال حاضر در این قسمت توالی و تسلسلی از آثار تاریخی ایران به نمایش گذاشته شده است. آثاری چون سفالینه‌ها، ابزارهای سنگی، مفرغینه ها، شیشه‌ها، مهرها و اثر مهرها و... که نشان دهنده فرهنگ‌های گوناگون و دوره‌های مختلف تاریخی هستند. عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!» حوض‌خانه این بنا در دوره مظفری (1224- 1213 ه. ق) هم‌زمان با احداث خانه توسط احتساب الملک بنا شده است و تزئینات دیوارهای آن توسط دکتر محسن مقدم از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده‌های چهارم تا سیزدهم ه ق است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می‌گذارد. اتاق قاجار یا سالن زمستانی بنا با آثار ارزنده‌ای از دوران زندیه و قاجاریه چون طاقچه گچ بری زندیه از اصفهان، شومینه‌ای از قصر فیروزه، کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاه و... تزیین شده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار نامیده‌اند. در حال حاضر نیز آثاری از دوران قاجار و پهلوی در این اتاق به نمایش گذاشته شده است. ایوان‌های بسیار زیبایی نیز در ساختمان بنا مشهود هستند، یکی از آن‌ها با نمای بیرونی به شکل دو سنتوری با گچ بری ایرانی و روی چهار ستون با گچ بری کرنتی بر پا شده است. عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!» این ایوان با دو رشته پلکان مارپیچ از حیاط قابل دسترسی است و هنوز شکل قدیم خود را حفظ کرده است تزیینات این محل توسط دکتر مقدم و با استفاده از کاشی‌های کوپاچه (چند رنگ) صفوی، آینه کاری زندیه و قاجار و کاشی‌های معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول صورت گرفته است. ایوان دیگر با استفاده از کاشی‌های دوران زندیه و قاجار مزین شده و در وسط آن حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتح علی شاه کار گذاشته شده است که آب از آن فوران کرده و از طریق یک جوی باریک به داخل استخر می‌ریزد. استخر مذکور که در حاشیه شمالی حیاط بیرونی واقع شده است در سال 1335 ه. ش در جریان سفر زنده یاد دکتر مقدم به اسپانیا، از روی استخر و آب نماهای باغ الحمراء (باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا) الگوبرداری و با استفاده از حوض یاد شده و تعدادی فواره قدیمی اجرا شد. عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!» هزاران قطعه شیشه‌ای و فلزی و سفال پیش از تاریخ و پس از آن، هاون فلزی، جنگ افزار، سنجاق برنزی، عطردان های شیشه‌ای و ابزار شیشه‌ای مربوط به حجامت، کاسه‌های سفالی و ظروف مسی، پیکرک های گلی الحاقی با لعاب فیروزه‌ای و لاجوردی، انواع سنگ‌های زینتی و صنعتی چون سنگ آبسیدین (نوع شیشه آتشفشانی)، عقیق، مالاکیت، لاجورد، فیروزه، چشم ببر، کوارتز، میکا، گرانیت، آزوریت، سرباره (آنچه پس از استخراج فلز از سنگ معدن و دیگر مواد افزوده شده در فرایند ذوب برجای می‌ماند)، کائولین، لیمونیت، افرا، گالن (سنگ معدن سرب)، تنها گوشه‌ای از گنج نهفته در موزه مقدم هستند. این موزه ارزشمند واقع در خیابان امام خمینی (ره) تهران در تاریخ 3/9/1379 با شماره ثبت 2929 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!» عمارت «جعفرخان از فرنگ برگشت!» برگرفته از روزنامه ایران