ابونصر سراج طوسي

شيخ ابونصر سراج مشهور به طاوس الفقراء از عارفان بزرگ قرن چهارم هجري است. وي شاگرد ابومحمد مرتعش نيشابوري است.

ابونصر سراج طوسي از عارفان سياح و محقق بشمار ميرود، او در تصوف صاحب تأليف هاي متعدد است. در بين نوشته هايش کتاب اللمع في التصوف از همه مهمتر است. در اين کتاب علاوه بر موضوعهاي مربوط به تصوف درباره موضوعهاي ديگر هم صحبت شده است. از قبيل رابطه صوفيان با اسلام.

در تذکرةالاولياء درباره ابونصر سراج طوسي چنين آمده است: « او را طاوس الفقراء گفتندي و صفت و نعت او نه چندانست که در قلم و بيان آيد و يا در عبارت و زبان گنجد، در فنون علم کامل بوده و در رياضات و معاملات شأني عظيم داشت. و در حال و قال و شرح دادن به کلمات مشايخ آيتي بود و کتاب لمع، او ساخته است و اگر کسي خواهد بنگرد از آنجا او را معلوم کند و من کلمه چند بگويم. سري و سهل را و بسي مشايخ کبار را ديده بود و از طوس بود. ماه رمضان به بغداد بود و در مسجد شونيزيه خلوتخانه بدو دادند و امامت درويشان بدو مسلم داشتند تا عيد جمع اصحاب را امامت کرد. نقل است که شبي زمستان بود و جماعتي نشسته بودند و در معرفت سخن ميرفت و آتش در آتشدان ميسوخت؛ شيخ را حالتي درآمد و رو بر آن آتش نهاد و خداي را سجده آورد، مريدان که آن حال مشاهده کردند، از جمله از بيم بگريختند، چون روز ديگر باز آمدند، گفتند: شيخنا اين چه حالت است که ما چنان دانستيم که جمله روي تو سوخته باشد. گفت: آري کسي که بر اين درگاه آبروي خود ريخته بود، آتش روي او نتواند سوخت و گفت: عشق آتش است در سينه و دل عاشقان مشتعل گردد و هر چه مادون الله است همه را بسوزاند و خاکستر ميکند.

سخن اوست که گفت: مردمان در ادب بر سه قسم اند: يکي بر اهل دنيا که ادب به نزديک ايشان فصاحت و بلاغت و حفظ علم و رسم و اسماء ملوک و اشعار عرب است، و ديگر اهل دين که ادب به نزديک ايشان تأديب جوارح و حفظ حدود و ترک شهوات و رياضت نفس بود؛ و ديگر اهل خصوص(شايد حضور) که به نزديک ايشان طهارت دل و مراعات سر و وفاء عهد و نگاهداشتن وقت است و کم نگريستن بخاطره ها پراکنده و نيکو کرداري در محل طلب و وقت حضور و مقام قرب....»

وفات ابونصر سراج طوسي، نخستين مؤلف کتاب صوفيان، در سال 378 هجري اتفاق افتاده است.