دانستنی هایی از دریا نوردی در ایران باستان

دانستنی هایی از دریا و دریانوردی در ایران باستان

پهنه گسترده ایران زمین در دوران باستان دارای مرزهای دریایی و رودخانه های پرآب و قابل کشتیرانی بوده است. از این رو توجه به دریا و دریانوردی و فراهم کردن وسایل آب پیمای مناسب نیز در آن دوران مورد توجه بوده است. آنچه در پی‌می‌آید اشاره به برخی از نوآوری ها و پیشرفت های نیاکان ما در این زمینه است.

کشتی سازی:

آب های نیلگون دریای پارس ، دریای مکران( عمان )، و اقیانوس هند، همچنین رودخانه های جنوب غربی ایران، از دیرباز پهنه دریانوردی و دریاپویی ایرانیان بوده است، در شاهنامه فردوسی، چندین بار، از کشتی سازی و کشتیرانی ایرانیان، سخن رانده شده است، قدمت و پیشینه این رشته از دانش و فن مهندسی ایرانیان را از سروده‌های فردوسی می‌توان دریافت. فردوسی از جمشید ، پادشاه پیشدادی، به عنوان نخستین انسانی که هنر غواصی و صنعت کشتی سازی و دریانوردی را به دیگران آموخت، نام برده است.

گذر کرد زان پس به کشتی برآب

زکشور به کشور برآمد شتاب

کشتیرانی در آب های ایران از دیرباز انجام می‌شده و با توجه به این سنت دریانوردی ، نیار به کشتی سازی و سودجستن از ابزارهای دریانوردی در ایران وجود داشته است. نخستین کشتی هایی که در رود خانه های آمد و شد می‌کردند، به شکل های گوناگون ساخته می‌شدند و ابزار حرکت دادان آن ها پارو بوده است.

نبرد ناوهای ایرانی در زمان هخامنشیان ، بزرگترین کشتی های جنگی زمان خود بودند که سه ردیف پاروزن و بادبان داشتند و با سرعت ٨٠ میل دریایی در روز حرکت می‌کردند . هر نبرد نام شامل ٢٠٠ جنگجو بود که ٣٠ نفر از آن ها سربازان زبده پارسی و تکاور، بوده اند. نیروی دریایی ایران در زمان ساسانیان نیز، قدرت بی‌چون و چرا در دریای پارس و اقیانوس هند بوده است که زیربنای فرهنگ دریانوردی و دریاپویی مسلمانان را تشکیل داد.



شاخص خورشیدی

پیشنه تعیین تغییر زمان از راه اندازه گیری سایه آفتاب به زمان باستان برمی‌گردد. در آغاز، شاخص های خورشیدی، ویژه اندازه گیری زمان و حرکت خورشید، از سایه ساختمان ها و درختان تشکیل می‌شده است. به تدریج ، با گذشت زمان از ابزارهایی که به صورت شاخص قایم روی صفحه‌ای قرار داده می‌شده، ساخته شدند. شاخص های آفتابی معمولا ارتفاع خورشید و عرض جغرافیایی روزانه را مشخص کردند.

علاوه بر این شاخص ها، شواهدی هم در دست است که ایرانیان از ابزارهای آفتابی دیگری برای مشخص ساختن طول جغرافیایی و جهت سود می‌جستند.

استفاده از آتش در صنایع نظامی

کاربرد آتش در جنگ، برای سوزاندن کشتی ها و تاسیسات دریایی دشمن، از دوران باستان رایج بوده است. در ارتش ایران، هم در نیروی زمینی و هم در نیروی دریایی همواره گروهی به نام نفت انداز، نپتان یا نفات، با لباس های ویژه خود ماموریت پرتاب مواد قیری و نفتی را به عهده داشته اند.

ساده ترین روش، پرتاب آتش با تیر بوده است. این روش سپس به صورت پرتاب ظرفی از آتش، نارنجک مانند، تکامل پیدا کرد. برای پرتاب ظرف های بزرگ از ابزارهای مکانیکی ، همچون منجنیق، سود می‌جستند. نفت یا نپتا، که در شاهنامه از آن تحت عنوان قاروره یاد شده است، تا مدت ها جزو اسرار نظامی‌بود.

پروکوپیوس ، تاریخ نگار رومی‌در سده ششم میلادی، از روغن مادها نام می‌برد و می‌گوید که ایرانیان، ظرف هایی از روغن مادها و گوگرد را پر می‌کنند، آن ها را آتش می‌زنند و به سوی دشمن پرتاب می‌کنند. پروکوپیوس می‌گوید که این ماده در روی آب شناور می‌مانده و به هنگام تماس، کشتی های دشمن را به آتش می‌کشیده است.

ابزار نمایش و پردازش حرکت سیارات

از جمله ابزارهایی که ریشه های تاریخی آن را نیاز به مطالعات ستاره شناسی و دریانوردی تشکیل می‌دهد، ابزارهای نمایش حرکت سیارات، زمین و خورشید و همچنین محاسبات زاویه ای و طولی به کار می‌رفته است. اینکه ایرانیان دست کم ١٥٠٠ سال پیش از اروپاییان می‌توانستند طول جغرافیایی را، به ویژه در دریا،از نصف النهار مبدا( نیمروز – سیستان) حساب کنند، از سوی بسیاری از دانشمندان و تاریخ نگاران پذیرفته شده است. این محاسبات و پردازش های پیچیده، بدون سودجستن از ابزارهایی که در مثلثات و محاسبات زاویه ای به کار می‌رود، غیر ممکن بوده است. یکی از این ابزارها که در لاتین اکواتوریوم، نامیده می‌شود برای تعیین مدار خورشید و سیارات به کار می‌رفته است.

مواد نفتی

مواد نفتی به صورت های گوناگون در جهان باستان، ( ایران و میان رودان) شناخته شده و به کار برده می‌شده است. گذشته از استفاده های سوختی و گرمایی که از آغاز عمل شناخت قیر و برداشت های متافیزیکی از آتش و آتش جاویدان بوده، در دانش و فناوری استفاده می‌شده است. کاربرد آن به صورت عامل جسباننده، عایق بندی کننده و ملات بوده است. ایرانیان ، کف کشتی ها را قیراندود و نفوذناپذیر می‌ساخته‌اند.

چکیده نویسی

در دربار پادشاهان ایرانی، گروهی از دبیران وظیفه داشتند که گزارش های رسیده از اطراف کشور را کوتاه بنویسید و به مقامات بالاتر ارایه دهند. در امر دریانوردی وکشتیرانی هم نیاز دریانوردان ایرانی در به همراه داشتن چکیده ای از سفرهای پیشین دیگر دریا پویان در مسیرهای دریایی، باعث گسترش این فن در میان دریانوردان بوده است.