این قلعه در 45 کیلومتری بیجار و روی یکی از کوه های بلند منطقه قرار دارد . موقعیت جغرافیایی این قلعه به دو دلیل از هیبت و عظمت خاص برخوردار است ؛ نخست آن که از یک سو به دره ای مشرف است که در قدیم به دره شاهان شهرت داشت و تیعه های بلند و هولناک این کوه با پرتگاه های مخوف و بلند ، بالا رفتن از آن و رسیدن به دژ را بسیار دشوار می کند . از سوی دیگر ، از جنوب غربی ، جنوب شرقی و شرق نیز به پرتگاهی دیگر مشرف است . از این رو ، ایجاد استحکامات برای این قلعه لازم نبود . اما در سمت شمال که پشته از ارتفاع کم تری برخوردار است ، بقایای دیواری عریض و محکم از سنگ لاشه با ملات و برج های نیم استوانه موجود است . دروازه قلعه در این سمت قرار دارد . بقایای این حصار یاد آور دیوار های تخت سلیمان و احتمالا به دوره ساسانی تعلق دارد .
در پای پشته سنگی ، حصار های دیگری از قرون وسطی ، عمود بر بستر رودخانه کشیده شده است . استحکام قلعه ونشانه های ساختاری بنا از جمله پی های خانه هایی که مشهود است نیز این گمان را تقویت می کند که این قلعه ساسانی باشد . در سطح نیز سفال های دوره اسلامی ( قرن 6 و 7 ه .ق ) به چشم می خورد . خارج از قلعه در سمت شمال غربی ، روی پشته پست تر ، بقایایی از دیواره ها و تراس بندی ها دیده می شود . این پشته از طریق پلکانی که از سنگ کوه تراشیده شده با اراضی مرتفع شمالی مرتبط بود .
آب انباری که به ارتفاع 40/1 متر در کوه ساخته شده ، تونل با 42 پله راهرویی که آن را هم دردل کوه حفر کرده اند ، نشانه های دیگری از اهمیت ویژه این قلعه و آب انبار آن است .
سنگ های تراش خورده « قم چقای » دارای مشخصاتی نیست که بر مبنای آن بتوان زمان ساخت بنای قلعه را به دقت تعیین کرد ،با این حال به احتمال قوی می توان آن را متعلق به دوره های پیش از میلاد مسیح ، مثلا دوره مانایی و ماد دانست که تا دوره های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده بود . منبع های ذخیره آب که توسط تونل پله داری به پایین راه می یابد ، تا حدودی به آب انباری که در زندان سلیمان وجود دارد شبیه است و نشانه دیگری از قدمت قلعه تا دوره مانایی است .
روستای قمچقای در ۴۵ کیلومتری شمال بیجار در استان کردستان و در کنار رود قمچقای واقع شده است . مردم قمچقای و دیگر روستا های اطراف به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می کنند .
موقعیت جغرافیایی این قلعه از هیبت و عظمت خاصی برخوردار است؛ از یک سو به دره ای مشرف است که در قدیم به دره شاهان شهرت داشت و تیغه های بلند و هولناک این کوه با پرتگاه های بلند ، بالا رفتن از آن و رسیدن به دژ را بسیار دشوار می کند .
از سوی دیگر این قلعه ، از جنوب غربی ، جنوب شرقی و شرق به پرتگاهی دیگر مشرف است .
این قلعه از سمت شمال که از ارتفاع کم‌تری برخوردار است ، بقایای دیواری عریض و محکم از سنگ لاشه با ملات و برج های نیم استوانه موجود است . دروازه قلعه نیز در این سمت قرار دارد .
در این قلعه سفال هایی از دوره اسلامی ( قرن ۶ و ۷ قمری ) به چشم می خورد . بیرون قلعه و در سمت شمال غربی ، بقایایی از دیواره ها و تراس بندی ها دیده می شود . این پشته از طریق پلکانی که از سنگ کوه تراشیده شده با اراضی مرتفع شمالی مرتبط بود .
سنگ های تراش خورده قلعه قمچقای دارای مشخصاتی نیست که بر مبنای آن بتوان زمان ساخت بنای قلعه را به دقت تعیین کرد ، با این حال به احتمال قوی می توان آن را متعلق به دوره های پیش از میلاد مسیح ، مثلا دوره مانایی و ماد دانست که تا دوره های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده بود .
منبع های ذخیره آب که توسط تونل پله داری به پایین راه می یابد ، تا حدودی به آب انباری که در زندان سلیمان وجود دارد شبیه است و نشانه دیگری از قدمت قلعه تا دوره مانایی است .
در جهت غربی دژ ، مکانی به عمق 100متر وجود دارد که با راهی سخت به صفه غربی قلعه منتهی می شود . سازندگان و بنیان گذاران اولیه در این قسمت از بنا به بزرگ ترین و دشوار ترین کار ، یعنی احداث دیواری به طول تقریبی 100متر و بلندی 15 تا 20 متر با استفاده از سنگ های عظیم دست زده اند و استحکامات اصلی آن را بنا نهاده اند .
این شیوه ساخت ، رایج ترین شیوه معماری دوره هزاره اول قبل از میلاد بشمار می رود . در حاشیه شمالی دژ ، حفره ای به زیبایی تمام تراشیده شده است . در شمال غربی ، پلکان طویلی وجود دارد که سه دوره سکونت مادها ، پارت ها و اشکانیان را مسلم می دارد . در عصر مغول ، محراب کوچکی با چهار پلکان ساخته شده است که‌در نوع خود جالب توجه است . احداث خانه های خشتی و آجری در حد شرقی و بر روی بنا های ساسانی یکی از کار های خاص مغولان است .
کتیبه قمچقای شاهلار دره‌سی یا دره پادشاهان – چاه های قلعه قمچقای- پله های زیر زمینی در محوطه قلعه در مغرب روستای قمچقای دره‌ی مرتفعی قرار دارد که به دره‌ی آسیاب معروف است . کتیبه ی قمچقای در فاصله ی یک کیلومتری مغرب این روستا بر روی صخره‌ای به ارتفاع ده متری در دره ی آسیاب به خط هیراتیک ( شبیه خط هیروگلیف ) نوشته شده است . در فاصله‌ی 6 کیلومتری مغرب این کتیبه قلعه ی عظیمی قرار دارد که حائز اهمیت بسیار است . چنین به نظر می‌رسد که سازندگان اولیه این قلعه همان نویسندگان کتیبه ی قمچقای بوده اند . رود هایی که از اطراف بنا می گذرند ، دره های عمیقی را به وجود آورده اند که ارتفاع برخی قسمت های آن بیش از 200 متر می باشد .
تنها راه ارتباطی قلعه با خارج ، گذرگاه باریکی است که با دست ساخته شده است و یک نفر به دشواری می تواند از آن بگذرد . از استحکام و موقعیت سوق الجیشی قلعه چنین بر می آید که جنگ های سختی در این منطقه در می گرفته است . وسعت قلعه که بالغ بر 5000 متر مربع است با مخازن متعدد آب که در سنگ بریده شده و پناهگاه زیرزمینی آن که با عمق 41 پله در زیر قلعه بنا شده حاکی از وجود تمدن درخشانی در این منطقه بوده است . در بین مردم منطقه ، قلعه ی قمچقای به نام قلعه ی آیتوس مشهور است و حتی داستان ها و افسانه هایی در مورد آیتوس سردار قلعه و جنگهایی که وی انجام داده و همچنین وضعیت داخل قلعه بر سر زبان هاست . تاکنون تحقیقات مهم باستانشناسی در مورد کتیبه و قلعه قمچقای صورت نگرفته است ، اما برخی نظریه ها حاکی از آن است که خط سومریان در آغاز نیمه تصویری ( هیراتیک ) و شبیه کتیبه ی قمچقای بوده است . مرحوم پروفسور زهتابی درباره خط سومریان می نویسد : « گر چه در بادی امر پیش از خط میخی الفبای دیگری نیز که شبیه خط هیروگلیف بوده ، وجود داشته ، لیکن عمر آن زیاد نبوده است .
به عقیده ی دانشمندان تاریخ‌نگار خط میخی را سومریان بعد ها اختراع نموده اند » . سومریان التصاقی زبان مردمان متمدنی بوده‌اند که از آسیای مرکزی به بین النهرین مهاجرت نموده اند. مرحوم پروفسور زهتابی در این مورد می نویسد : « سومریان و ایلامیان از طریق گذرگاه دربند به این منطقه ( بین‌النهرین و شوش ) در آمده و به هر روی از آذربایجان عبور کرده اند . در جریان گذر آنان از آذربایجان قبایل و طوایفی از ایشان در این ناحیه رحل اقامت افکنده و در نتیجه ی هم‌جوشی و آمیزش با اهالی محلی در طول قرنهای متمادی ، اقوام گوتی و لولوبی را به وجود آورده اند » . اما راجع به کتیبه ی قمچقای که در مجله‌ی اثر در شماره ، چنین آمده است : « با توجه به این حقیقت که قدمت کتیبه ی قمچقای از الواح سومری بیشتر است ( هزاره ی چهارم ق. م ) و با توجه به در نظر گرفتن این موضوع که اولین واضعان خط ، سومریان بوده اند تصور می‌شود که قلعه و کتیبه ی قمچقای در اصل متعلق به سومریان بوده است » . محمود کردوانی نیز در سال 1356 ش . به بررسی قلعه و کتیبه ی قمچقای می پردازد که در مجله‌ی بنیاد فرهنگ ایران در سال 1356 چنین آمده است : « وجود این تمدن آنهم در حدود هزاره‌ی چهارم ق.م باعث اعجاب و شگفتی است ، اما موضوعی که بیش از همه چیز انسان را به تحسین وا می دارد ، وجود کتیبه ی مکشوفه که با خط نیمه تصویری ( هیراتیک ) به دست اقوام و ساکنین این قلعه نوشته شده ، گواه بر فرهنگ و تمدن مترقی این اقوام است » . محمود کردوانی در مقاله ای دیگر تحت عنوان کتیبه ی قمچقای فرضیه ای نو در باره‌ی منشأ خط می نویسد : « گمان می رود کتیبه ی قمچقای یک متن مذهبی باشد ، زیرا معنی « خدا » ، « معبد » ، « آب » ، « رعد و برق » از برخی علائم آن به خوبی استنباط می گردد . بعید نیست کتیبه ، شامل نام خدایانی باشد که ساکنان این منطقه می پرستیدند .
رو به روی کتیبه در آن سوی دره‌ی آسیاب آثار یک دیوار سنگی نیز وجود دارد که گمان می رود ، پرستشگاهی مربوط به همین زمان بوده باشد » . در قلعه قمچقای کاوش های فراوانی توسط افراد سود‌جو صورت گرفته ؛ اگر کاوش های علمی توسط باستانشناسان منصف در منطقه صورت گیرد ؛ امکان دارد از قلعه‌ی قمچقای و زمین های اطراف آن مدارک و اسناد مهم و جالبی به دست آید . گفتنی است که در شهرستان بیجار گروس ده ها تپه‌ی باستانی متعلق به هزاره های قبل از میلاد وجود دارد . اخیرا حدود 100 شئی تاریخی توسط نیروی انتظامی بیجار در روستای چشمه منتش از چهار نفر قاچاقچی عتیقه کشف و ضبط شد که در میان آنها پیکره‌ی 3 پادشاه از جنس مفرغ دیده می‌شود که بر روی تاج یکی از آنها اشکال ماه و ستاره نمایان است . بیشتر این اشیاء متعلق به هزاره های قبل از میلاد است . متأسفانه بدون اینکه تحقیقاتی علمی و باستانشناسی بر روی آنها صورت گیرد ، طبق معمول اشیاء مربوط به هخامنشیان عنوان شده است .
decorationbank .com
0 نظرات:
ارسال یک نظر