مجموعه تاریخی مسجد جامع یکی از بناهی ارزشمند شهر زنجان ، معروف به مسجد سید است که در بافت تاریخی و قدیمی شهر قرار گرفته است .
مسجد جامع زنجان یکی از بناهی قدیمی و زیبای شهر زنجان است که چشم هر بیننده ای را به سبب معماری زیبای خود می نوازد .
این مسجد مانند شهر سازی های قدیم ممالک اسلامی در کنار بازار قدیمی شهر زنجان قرار گرفته است ، از ضلع غربی با بازار قیصریه و از ضلع شرقی با معبر موصوف به کوچه مسجد سید و از جبهه شمالی با خیابان امام و سبزه میدان در ارتباط است . قبل از احداث خیابان امام کنونی سر درب این مسجد به فضای بازی که در مقابل دارالحکومه به عنوان میدان شهر مطرح بوده ، اشراف داشته و هم اکنون نیز ورودی اصلی آن محسوب می شود .
ورودی غربی مجموعه را با مرکز تجاری قیصریه و ورودی شرقی آن ، با بافت مسکونی مرتبط است .
مجموعه مسجد و مدرسه سید توسط عبدالله میرزا دارا پسر یازدهم فتحعلی شاه قاجار در هنگام حکمرانی در زنجان و در سال یک هزار و دویست و چهل و دو هجری قمری احداث شده است .
بر اساس مدارک و اسناد سال مزبور مربوط به اختتام بنی مسجد است و هیچ گونه افزیش مجموعه و الحاقات در دوره های بعدی مشاهده نمی شود .
این مسجد بر اساس پلان مساجد چهار یوانی ساخته شده است و طبق معمول ، یوان ورودی مقابل شاه نشین گنبد دار قرار داده شده است .
مساجد با سبک چهار ایوانی در پی تحولات مهمی که در طرح مساجد در ایران پایه گذاری شده با الهام از معماری دوران پارتی ( کاخ هتره ) پدیدار شده و به اعتباری مسجد جامع زواره و به قولی دیگر مسجد جامع اصفهان از نخستین مساجدی هستند که به این سبک ساخته شده اند .
سطوح کلی این ایوان با استفاده از کاشی های ختیی تزئین شده و در داخل طاق نماها کلمات الله ، محمد (ص) ، علی (ع) به خط کوفی و به رنگ مشکی با زمینه نارنجی و بالی آن نیز با کتیبه طویلی به خط ثلث خفی زینت داده شده است .
متن کتیبه خطبه ای است که با نام فتحعلی شاه قاجار آغاز شده و با نام بانی آن عبدالله میرزا دارا ختم می شود .
از نوار فوقانی کتیبه تسمه کشی های تزئینی سقف آغاز شده و به نوبه خود به قسمتی از شمسه ختم می شود .
اضلاع شرقی و غربی در این ایوان مزین به نقش های لچک و ترنج است و طبق معمول بناهی دوران قاجار ، رنگ های زرد و مشکی بر سیر رنگ ها غلبه دارد و پخی ایوان در نما با تکراری از کاشی با نقش هندسی پوشانیده شده است .
فیلپوش یوان و سطوح جانبی جرز ها با نقوش اسلیمی و تکرار موتیفهی ترنجی زینت داده شده است . آنچه که بیشتر از همه خودنمایی می کند ، نقش سمبلیک درخت زندگی در دو طرف ایوان است که این نقش یکی از موتیفهی شناخته شده در هنر ایرانی است .
صحن این مسجد همانند سایر مساجد چهار ایوانی به شکل مربع مستطیل بوده و داری چهل و هشت متر طول و 36 متر مربع است و بر اساس مدارک متقن در وسط ین صحن یک واحد حوض بوده و گرداگرد آن را به استثنی جلوی حجرات و شبستان ها ، باغچه های پر گل و گیاه پوشانیده بود .
حدوداً در سال 1340متولیان مسجد برالی جلوگیری از گسترش رطوبت حاصله از درختان و باغچه ها به محدثات ، که این فکر و تصمیم به دلیل عدیده اشتباه بوده است نسبت به برچیدن فضای سبز مسجد اقدام کرده اند سپس متولی مسجد مجدداً در سال 1368 باغچه ها را بصورت محدود احیا کرده است .
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید در قرن سیزدهم هجری قمری (سال ۱۲۴۲) در دوره قاجاریه توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار به نام عبدالله میرزا دار ساخته شد . صحن این مسجد مانند سایر مساجد چهار ایوانی ، به شکل مربع مستطیل است و ۴۸ متر طول و ۳۶ متر عرض دارد .
در گذشته وسط صحن مسجد یک واحد حوضی بوده که گرداگرد آن را به استثنای جلوی حجرات و شبستان‌ها ، باغچه های پرگل و گیاه پوشانده بود که بعد ها به دلایل نامعقولی از بین رفته است . در ایوان های خاوری و باختری ۱۶ حجره به طور قرینه و در جبهه شمالی نیز ۶ واحد حجره جهت طلاب علوم دینی قرار ساخته شده است . در سطوح ایوان های شمالی و جنوبی تزییناتی مانند خط بنایی ، کاشی معقلی و نگاره های گیاهی با تکنیک کاشی هفت رنگ ، به سبک هنری دوره قاجار و بیش تر با استفاده از رنگ های سیاه و زرد به چشم می خورد . شبستان گنبد دار فضایی به عرض ۷٫۹۰ متر و طول۸٫۵۰ متر است که بدون واسطه در پشت ایوان جنوبی قرار گرفته و از جهت باختری و خاوری با شبستان های طرفین و از طرف شمالی با ایوان جنوبی در ارتباط است . بر فراز این شبستان ، گنبد عظیمی بر جرز های سنگین به ضخامت ۲۰٫۳۰ متر استوار گردیده است . گنبد این مسجد که از نوع دو جداره بوده و با کاشی های فیروزه ای پوشانده شده ، از گنبد هایی است که بدون گوشواره و ترنبه بر روی جرز های چهارگانه ضخیم نشسته است . سوره مبارکه الدهر با خط ثلث بر روی این گنبد نقش بسته و بر زیبایی آن افزوده است . در نوک بنای گنبد ، علامتی از برنز به شکل گوی وجود دارد .
مسجد جامع زنجان معروف به مسجد سید در مرکز شهر قرار گرفته است . این مجموعه یکی از بنا های ارزشمند داخل شهر است . این مسجد بر اساس پلان مسجد چهار یوانی ساخته شده و طبق معمول ایوان ورودی مقابل شاه نشین گنبددار قرار داده شده است .
این بنا به شماره 1056 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .
farsnews.net
icro.ir
tebyan-zn.ir
0 نظرات:
ارسال یک نظر