بازار زنجان در دوران آقا محمد خان قاجار آغاز و در سال ۱۲۱۳ در زمان فتحعلی شاه قاجار خاتمه یافته و مساجد و سراها و گرمابه ها در سال ۱۳۲۴ به آن اضافه شده است . مجموعه بازار قدیمی به صورت یک خط مستقیم به عنوان بازار بالا و پایین به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است . گستردگی جغرافیایی بازار زنجان و تنوع راسته ها ، تعدد سراها و کاوانسرا های درون شهری در راسته های فرعی که هر کدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته و وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه در طول زمان های گذشته و شرایط حاکم بوده است . این بازار که طویل ترین بازار ایران می باشد از سوی غرب و شرق گسترده شده و بدین لحاظ بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نام گذاری شده است .
تاریخچه
ساخت بازار زنجان در سال ۱۲۰۵ قمری در دوران حکومت آقا محمد خان قاجار آغاز و به سال ۱۲۱۳ هجری قمری مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان گرفته است . در دوره های بعد به بنای بازار زنجان از جمله ساخت چندین سرا ، مسجد ، گرمابه اضافه شده است .
راسته ها
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می شود از جمله راسته زرگر ها ، کفاش ها ، بزاز ها ، سراج ها و چند راسته دیگر . از کاروانسرا های این مجموعه که در قدیم نقش مؤثری در عرضه کالا ها ایفا می نموده است ، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را می توان نام برد .
فنون معماری و سبک
تکنیک های معماری و سبک ها وشیوه های تزئینی دوران قاجار در راسته ها ، حجره ها ، چهار سوق ها ، مساجد ، سراها و کاروانسرا های درون شهری ، گرمابه ها به شکل زیبا اجرا شده است . این فنون عبارتند از : کاربرد انواع طاق و قوس های هلالی ، جناغی و ضربی ، و گهواره ای خاصه در راسته های اصلی و فرعی ، مزین به آجر چینی هایی با طرح های مختلف هندسی خفته ، راسته ، و حصیری ، و بکارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی ، و کاشیکاری به رنگ ها و طرح های قاجاری درسطوح خارجی و داخلی بنا ها ، طاقنماها ، طاق و قوس ها و همچنین ستون نماهای گلدانی . اوج این سبک های معماری و شیوه ها و نو آوری های تزئینی در اجزا و ارکان مساجد تاریخی زنجان مخصوصا مسجد جامع زنجان به ظهور رسیده است .
مجموعه بازار زنجان در فهرست آثار ملی کشور ایران به به ثبت رسیده است .
این مجموعه در زمینی به مساحت 15 هکتار ساخته شده که 5 هکتار آن به فعالیت های اقتصادی ، 7 هکتار آن به سکونت ، یک هکتار آن به اماکن عام المنفعه و 2 هکتار دیگر به شبکه ارتباطی اختصاص یافته است .
مجموعه بازار از گذشته های دور ، محل مناسبی برای برخورد آرا و افکار اجتماعی بوده و همواره نقش ممتاز و برجسته ای در حفظ آداب و سنن ملی و مذهبی داشته است .
این بازار به طور کلی از 2 قسمت بازار بالا و بازار پایین تشکیل شده است . در قسمت پایین بازار علاوه بر دادو ستد رایج طبیعی ، از طریق دو کاروانسرا ، تولیدات محلی و محصولات روستاها و قصبه های اطراف زنجان به فروش می رسد که البته امروزه این بازار به انبار کالا های وارداتی تبدیل شده است . سرای ملک و سرای گلشن از جمله سراهای موجود در این بازار هستند که در سال 1345 ه .ق بازسازی و مرمت شده اند . 2 مسجد مهم آقا شیخ فیاض و میرزایی نیز در این قسمت بازار قرار دارند .
تنوع تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی و وابسته در قسمت بالای بازار بیشتر است ، از این رو این قسمت مهمترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر به شمار می آید . این بازار به 8 راسته زرگرها ، بزازها ، کفاش ها ،سراج ها ، کلاه دوزها ، صندوق سازها ، رنگرزها ، میوه فروش ها و جگر پزها تقسیم شده که این تقسیم بندی از نظر حفظ حقوق صنفی و کنترل قیمت کالا های عرضه شده دارای اهمیت است . این نکته نمایانگر افکار بلند طراحان و بانیان این بازار است . 5 مسجد چهل ستون ، آقا سید فتح الله ، جامع ،حجت الاسلام و ملار در این قسمت بازار واقع شده اند .
کاروانسراهای حاج علی قلی و سرای حاجی کربلایی ( که حدود سال 1300 ه .ق تکمیل شده اند ) کاروانسراهای موجود در بازار بالا هستند .
مجموعه بازار زنجان 56 راه ورودی اصلی و فرعی به شبکه ارتباطی کل شهر دارد و با دارا بودن 940 باب مغازه جایگاه فعالیت 10 نوع شغل است . بازار زنجان نه تنها از لحاظ تجاری بلکه از نظر معماری نیز دارای اهمیت زیادی بوده و کاملا از سبک معماری دوره قاجاریه پیروی کرده است . این مجموعه باتوجه به ویژگی های معماری و هنری آن ، پیوسته به عنوان کانون مهم تجاری ، تاریخی ، فرهنگی مورد توجه بازدید کنندگان شهر زنجان قرار گرفته است . این بازار به علت ارزش های فرهنگی و قدمت تاریخی آن ، با شماره 44/1 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است .
بازار زنجان برخلاف بازارهایی که در جنوب کشور ساخته می‌شود ، ارتفاع چندانی ندارد و علت کم بودن ارتفاع بازار زنجان ، جلوگیری از خروج گرما است .
وجود گرمابه‌های متعدد در بازار زنجان جالب توجه است و بازاریان زنجانی معتقدند که این گرمابه ها برای این ساخته شده اند که هر کاسب قبل از ورود به بازار حمام کرده و پاک و تمیز وارد بازار شود تا خداوند به وی روزی حلال داده شود .
در کنار بازار زنجان ، کاروانسرا های متعددی هست تا کسانی که از راه های دور به زنجان آمده و در کاروانسراها مستقر می شدند به سادگی به بازار دسترسی داشته باشند .
هر گردشگری که امروز وارد شهر می شود ، بلافاصله نشانی بازار را می گیرد و یا حتما برای تهیه سوغات خود به آن مراجعه کرده و از این بنای زیبا دیدن می کند .
portal-zn.ir
tebyan.net
0 نظرات:
ارسال یک نظر