شهر سوخته نام بقایای شهری باستانی است که در ۵۶ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل - زاهدان واقع شده است . این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سال های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند .
شهری که گفته می شود پیشرفته ترین شهر جهان قدیم بوده است و حتی بسیار پیشرفته تر از شهر کرت که سینوهه در کتاب خود از آن یاد کرده است . به اعتقاد برخی باستان شناسان اگر بخواهیم به معنای کامل و دقیق شهر توجه کنیم ، این شهر را باید قدیمی ترین شهر دنیا دانست چرا که معدود شهر های پیش از آن ، از نظر امکانات و اصول شهرنشینی با آن قابل مقایسه نیستند .
پیشینه ی کاوش ها
کلنل بیت ، یکی از ماموران نظامی بریتانی از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده و آثار باقیمانده از آتش سوزی را دیده است . پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در اوایل سده حاضر ، اطلاعات سودمندی در خصوص این محوطه بیان کرده است . بعد از او شهر سوخته توسط باستان شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسی و کاوش قرار گرفت . این شهر یکی از آثار تاریخی استان سیستان و بلوچستان به شمار می آید .
جغرافیا و محیط زیست شهر سوخته
بر مبنای یافته های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می دهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته ، بخش های مرکزی ، منطقه صنعتی ، بنا های یادمانی و گورستان است که به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند . هشتاد هکتار شهر سوخته بخش مسکونی بوده است .
پژوهش ها نشان داده است این محوطه بر خلاف اکنون که محیط زیست کاملاً بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده می شود ، در پنج هزار سال قبل از میلاد منطقه ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون ، افرا و سپیدار در آنجا فراوان وجود داشته است .
در آن دوران نیز این منطقه بسیار گرم بوده ، اما آب رودخانه هیرمند و شاخه هایش به خوبی زمین های کشاورزی شهر سوخته را سیراب می کرده است .
دریاچه هامون در ۳۲۰۰ قبل از میلاد دریاچه ای بزرگ و پرآب بوده و رود ها و شاخه های قوی از آن منشعب می شده و در اطراف آن نیزار های وسیعی وجود داشته است . در بررسی های منطقه ای در اطراف شهر سوخته بستر رودخانه های گوناگون و آبره هایی پیدا شده که به مزارع کشاورزی شهر سوخته آب می رسانده اند . در نخستین فصل کاوش در شهر سوخته کوچه ها و خانه های منظم ، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود برنامه ریزی شهری در این شهر است .
منطقه گورستان
از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۳ تعداد ۱۴ گمانه به مساحت تقریبی ۲۳۰۰ متر مربع در گورستان شهر حفاری شده و در نتیجه ۳۱۰ گور کشف شده است . طی کاوش های به عمل آمده توسط باستان شناسان ، برخی از مردم شهر سوخته را با لباس و پارچه کفنی دفن می کرده اند . در تعدادی از قبر ها ، آثار پارچه در روی بدن اجساد مردگان دیده می شود . پارچه ها به سه شکل گوناگون در گور ها دیده می شود :
به صورت کفن ، که مرده ها را در آن می پیچیده اند ؛
به شکل لباس زیر انداز و رو انداز ؛
کف گور فرش شده و مرده را با لباس در آن می گذاشتند .
اشیاء سفالی اصلی ترین موادی هستند که تقریباً در همه گور ها وجود دارند در کنار این دسته از اشیاء ، هدایای دیگری ساخته شده از سنگ ، چوب ، پارچه در قبور دیده می شود .
صنعت و پیشه ها در شهر سوخته
شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیت های صنعتی و هنری بوده ، در فصل ششم کاوش در شهر سوخته نمونه های جالب و بدیعی از زیور آلات به دست آمد . در جریان حفاری های فصل های گذشته در شهر سوخته مشخص شد که با توجه به صنعتی بودن شهر سوخته و وجود کارگاه های صنعتی ساخت سفال و جواهرات در این منطقه ، ساکنان شهر سوخته از درختان موجود در طبیعت محوطه برای سوخت استفاده می کرده اند . شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیت های صنعتی و هنری بوده ، در فصل ششم کاوش در شهر سوخته نمونه های جالب و بدیعی از زیور آلات به دست آمد .
باستان شناسان با یافتن مهره ها و گردنبند هایی از لاجورد و طلا در یک گور درباره روش های ساخت ورقه ها و مفتول های طلایی به پژوهش پرداختند و دریافتند صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسیار ابتدایی ابتدا صفحه های طلایی بسیار نازک به قطر کمتر از یک میلیمتر تهیه کرده و بعد آنها را به شکل لوله های استوانه ای درمی آوردند و پس از اتصال دو سوی ورقه ها به یکدیگر مهره های سنگ لاجورد را در میان آن قرار می دادند .
در شهر سوخته انواع سفالینه ها و ظروف سنگی ، معرق کاری ، انواع پارچه و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین نوع صنعت ، به ویژه صنعت پیشرفته پارچه بافی در آنجا است . تاکنون ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته به دست آمده و مشخص شده مردم این شهر با استفاده از نیزار های باتلاق های اطراف هامون سبد و حصیر می بافتند و از این نی ها برای درست کردن سقف هم استفاده می کردند .
صید ماهی و بافت تور های ماهیگیری نیز از دیگر پیشه های مردمان شهر سوخته بوده است .
شهر سوخته بدون شک جز شهر های بسیار پیشرفته زمان خود بوده است . این نکته نه تنها در بقایای آثار معماری و کار های ظریف دستی و صنعتی دیده می شود بلکه در سازمان دهی اجتماعی شهر نیز دیده می شود .
شهر سوخته دارای تشکیلات منظم و مرتبی بوده است . آثار باقی مانده نشان دهنده این امر است که در این شهر طی هزاره سوم پیش از میلاد ، دارای یک نظام مرتب و منظم آبرسانی ، تخلیه فاضلاب و دانش پزشکی بوده تا آن حد که پزشکان این شهر نه تنها از فنونی چون شکسته بندی آگاه بوده اند ، بلکه می توانسته اند به اجرای اعمال شگفت انگیز جراحی مغز دست بزنند .
از سوی دیگر پیدا شدن تنها لوح نوشته دوران آغاز ایلامی این شهر ، همراه با آثار مهر ها ، نشان از ارتباطات تجاری و کنترل اقتصادی منطقه از سوی این جامعه دارد .
در یک تقسیم بندی کلی ، اشیاء پیدا شده را می توان به گروه های زیر تقسیم کرد :
اشیاء زینتی
اشیاء آیینی
اشیاء مربوط به پیشه ها
اشیاء مورد استفاده در زندگانی روزمره
مواد غذیی
0 نظرات:
ارسال یک نظر