عکس» دهانه غلامان در استان سیستان و بلوچستان

دهانه غلامان ، شهری باستانی در ۲ کیلومتری روستای قلعه نو و ۴۲ کیلومتری شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد .

شناسه
خرابه‌ ها و آثار بنا های این شهر در محوطه ای به طول تقریبی ۴ تا ۵ کیلومتر واقع شده است . این شهر را باستان شناسان ایتالیایی در سال 1960 میلادی کشف و از سال 1962 تا 1965 میلادی این محل را حفاری کردند . دهانه غلامان دارای ساختمان های بزرگ عمومی ، معبد ، محله ‌های مسکونی ، خیابان ، آبراهه ، محله ‌های نظامی و صنعتی می‌ باشد . این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان می ‌دهد .

نام واقعی
در کتیبه‌های هخامنشی ، بیستون ، تخت جمشید و نقش رستم از این شهر به نام « زرک » یا « زرنکای » یاد شده است .

معماری
با توجه به وزش باد های معروف ۱۲۰ روزه سیستان که همواره از شمال غرب به جنوب شرق می وزد . درهای ورودی کلیه خانه ‌های این شهر در ضلع جنوبی ساختمان قرار دارد . این شهر دارای برج و بارو نمی ‌باشد که در حقیقت ثبات امنیت در آن روزگار را بیان می ‌کند . باستان شناسان ، یکی از عوامل اصلی متروک شدن این شهر را ، خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه هیرمند می‌ دانند .

جای جای منطقه سیستان با توجه به تمدن کهن و دیرینه اش از اهمیت قابل توجهی برخوردار است .
شهر دهانه غلامان در عهد هخامنشی و زمانی که در بستر هیرمند آب جریان داشت از اهمیت و عظمتی شگرف برخوردار بوده است .
این شهر هخامنشی دارای بخش های مختلف شامل صنعتی ، مسکونی ، عمومی ، مذهبی ، و بخش حاکم نشین است که از لحاظ مطالعات باستان شناختی ، تاریخی و هخامنشی است که درآن به روشنی می توان انواع خانه های شخصی مردم را در کنار ساختمان های دولتی ، اجتماعی و مذهبی مشاهده کرد .

محله های مسکونی ، ساختمان های بزرگ عمومی ، معبد ، خزانه شهر ، محله صنعتی و نظامی که در مساحت یکصد هکتاری این محوطه ارزشمند جای گرفته اند بیانگر جایگاه مهم شهر دهانه غلامان در سده های 5 و 6 پیش از میلاد است .
دهانه غلامان از نادر ترین محوطه های باستانی فلات ایران بشمار می رود که اطلاعات مفیدی درباره آیین های پرستش را درخود جای داده است .
معماری رسمی هخامنشی و همچنین چگونگی تاثیرپذیری از معماری محلی و تاثیر از وضع آب و هوایی در ترکیب ساختمانی شهر درآن جمع شده است .
به اعتقاد کارشناسان ، شهر دهانه غلامان عمرکوتاهی بین 150 تا 200 سال در سده های ششم و پنجم پیش از میلاد داشته و با توجه به این که نسبت به طراحی آن اهدافی خاص در نظر بوده از دیگر محوطه های باستانی متمایز است .
به گفته دکتر سید منصور سجادی سرپرست گروه باستان شناسی دهانه غلامان نبود برج و بارو ، دیوارهای دفاعی و قلعه و نیز نبود لایه های گوناگون استقراری و آثار منقول یا غیر منقول بیانگر عمرکوتاه این شهر است .
گرچه نام اصلی این شهر بطور قطع مشخص نشده اما پژوهش های کارشناسان و محققان نشان می دهد که دهانه غلامان برای مدت کوتاهی مرکز سیاسی ، اداری و اجتماعی در این منطقه محسوب می شده است . دهانه غلامان نام جدید این شهر است که از تنگه ای طبیعی با همین نام گرفته شده و وجه تسمیه آن به خوبی روشن نیست .
ظاهرا چون دهانه یا تنگه مذکور یکی از راه های ورودی به داخل فلات بوده و در دو سده گذشته برده فروشان ، غلامان افریقایی را برای فروش از طریق این تنگه به خاک ایران وارد می کرده اند به این نام معروف شده است .

همچنین با توجه به فقدان هر گونه شی ء قابل توجه و تمیز و خالی بودن محوطه های حفاری شده در دهانه غلامان از بقایای سکونت می توان نتیجه گرفت که تخلیه شهر با نظم و ترتیب بوده و عامل خارجی چون جنگ و جدال یا آتش سوزی درآن نقش نداشته است .
به گفته دکتر سجادی با وجودی که احتمالا تصمیم سیاسی ، طوفان شن عظیم و خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه ای که به شهر آب می رسانده در ترک این شهر دخیل بوده ، اما سومین عامل ، معقول ترین و بهترین فرضیه به شمار می رود .
باستان شناسان تا کنون 7 فصل در دهانه غلامان سیستان کاوش کرده اند که نتایج خوبی نیز ازآن حاصل شده است .
کاوش درپادگان ، شناسایی ساختمان های متعدد ، معماری و تعیین حریم شهر بخشی از این فعالیت ها است .

کشف آثار نقاشی
کشف دو نمونه اثر نقاشی بی نظیر بر روی دیوار یکی از اتاق های شهر هخامنشی دهانه غلامان در استان سیستان و بلوچستان باستان شناسان را شگفت زده کرد .
درنخستین اثر نقاشی کشف شده ، صحنه ای از شکار به تصویر کشیده شده که طی آن یک نفر که احتمال می رود حاکم و یا امیری باشد بر کالسکه ای که مکعب شکل که توسط یک اسب قوی هیکل کشیده می شود سوار است و با تیر وکمان در حال تعقیب گراز بزرگی است .یک نیزه به پشت گراز اصابت کرده و تیری نیز در نزدیکی محل نیزه فرود آمده وسوار با تیر وکمان خود درحال رها کردن تیر بعدی است . ظاهرا سوار دارای کلاه ویا نوعی تاج قرمز رنگ است که به علت فرسودگی نقاشی ، کاملا مشخص نیست .

به گفته دکتر سید منصور سجادی سرپرست گروه باستان شناسی ، این نقاشی در ارتفاع حدود 90 سانتیمتری از کف زمین و درابعاد 35*120 سانمتیمتر با رنگ سیاه بر دیوار های یکی از اتاق های شهر دهانه غلامان نقش بسته و با نقاط سفید رنگی نیز تزیین شده است .
گفته می شود این اثر نقاشی شباهت زیادی به اثر مهر استوانه ای داریوش بزرگ در شهر تب در مصر دارد که هم اکنون در BRITISH MUSEUM نگهداری می شود .

به گزارش واحد اطلاع رسانی سازمان میراث فرهنگی کشور ، در دومین نمونه نقاشی مکشوفه ، اثری بصورت کنده کاری شده بر بالای یک درگاهی و زیر سقف یک اتاق در ابعاد 40*50 سانتیمتر نقش بسته است . دراین تصویر که یک حیوان به احتمال زیاد اسب است روبروی پلکانی ایستاده و به نظر می رسد که قصد بالا رفتن از این پله ها را دارد . پلکان مذکور به ساختمانی منتهی می شود که تصویر یک انسان نیز بالای آن نقش بسته و احتمال می رود یک شاه نشین باشد .
دکتر سجادی احتمال می دهد که فردی پس از مشاهده بنای تخت جمشید ، قصد توصیف آن را داشته و از این رو به ساده ترین شکل ممکن و با استفاده از یک قلم نوک تیز این صحنه را بر روی دیوار کنده است .

آثار موجود دردهانه غلامان در روی یک سلسله بلندی های طبیعی به درازای 5/1 کیلومتر و پهنای 300 تا 800 متر در کنار بقایای دلتای قدیمی و خشک سنارود واقع شده است . در روی سطح زمین های شهر دهانه غلامان بقایای اثار مادی فرهنگی و به خصوص سفال دیده نمی شود و تنها در برخی موارد استثنایی نمونه های فرسوده و شکسته سفالی که به سبب فرسایش زیاد غیر قابل تشخیص می باشند به صورت پراکنده درسطح شهر پیدا می شود .
با توجه به ابعاد بناها و گستردگی انان درسطح شهر ؛ مشخص است که شهر اصلی و اولیه گسترده ترازانی بوده که امروزه دیده می شود . پیمایش درسطح زمین وازمایش بقایای ساختمان ها ؛ بزرگی و استحکام انها ؛ نشان از وجود شهر بزرگی می دهند که به خاطر فرسایش ناشی از وزش باد های شدید و طوفان های شن ازبین رفته است . بقایای موجود این شهر ازد و گروه ساختمان اصلی و تعدادی بناهای منفرد ترکیب شده است . یک قسمت شهر در بخش غربی و در درازای ابراهه ای که شن های متحرک ان را پرکرده اند قرار داشته و بخش دیگر یعنی قسمت شرقی شهر به دو بخش برابر تقسیم می شد واثاران تاجائی که به نام قبر زرتشت خوانده می شود ادامه داشته است . دراین دو بخش تعداد 27 بنای قابل تشخیص وجود دارد . این بناها چه از نظر بزرگی اندازه و چه از نظر نقشه و ترکیب اتاق ها و سایر اجزای معماری قابل توجهند . این ساختمان ها دارای کاربرد همگانی ؛ مذهبی و اجتماعی بوده اند . بنا های متوسط و کوچک و سکونتی شهر در محله مسکونی و غرب ساختمان شماره 3 قرار دارند .
در بخش جنوبی و درفاصله حدود 2 کیلومتری شهر ؛ اثار و بقایای بنای بزرگی وجود دارد که ازان بانام بنای نظامی یاپادگان نامبرده شده است . دیوارهای بزرگ و حجیم این بنای بزرگ مربع شکل ؛ تقریبا 200 متر درازا و حدود 3 الی 4 متر پهنا دارند .
در بنای ساختمان های دهانه غلامان دقت زیادی به کاربرده شده است . بناها در ردیف های نسبتا منظمی ساخته شده اند و به دلیل وزش باد های 120 روزه که همواره از شمال غربی به سوی جنوب شرقی می وزند ؛ در های ورودی کلیه انها یا درضلع جنوبی ساختمان ها قراردارند و یا در مقابل انها باد شکنی تعبیه شده است . دیوارهای اصلی ساختمان ها با خشت های مستحکم بنا شده و اتاق ها دارای سقف های هلالی شکل و راست گوشه هستند و از قواعد معماری و زیبایی پیروی می کنند .

iranview.ir