آسک شهری قدیمی و متروکه است که در جنوب شرقی هندیجان و کیان کوه واقع شده است . آسک در حدود العالم جنین وصف شده است . « دهی است بزرگ و به بر کوه نهاده و بر سر آن کوه آتشی است که دائم همی درفشد شب و روز و حرب از رقیان آنجا بوده است اندر قدیم » این مطلب نشان دهنده آن است که به زمان تحریر حدود العالم یعنی در اواخر قرن چهارم هجری قمری آسک دهی بزرگ بوده و در دامنه کوهی قرار داشت که بر فراز کوه آن آتش فروزان بوده است .
مرحوم سلطانعلی سلطانی می نویسد : در نزدیکی هندیجان کنونی شهر آسک قدیم واقع بود که بسیاری از جنگ های خوارج در نزدیکی آن رخ داده است و نام این شهر در بعضی از اشعار شعرای عرب آمده است .
بنا به نوشته یکی از قدیمی ترین سیاحان عرب تا قرن چهارم ه .ق آثار قصور عالیه و انبیه عظیمیه باستانی در هندیجان برپا بوده است . آثار عظیم آبیاری روزگار باستان در طرفین رودخانه زهره و خیر آباد که در زیدون یکی شده و از وسط هندیجان می گذرد ، پیداست . مورخان درباره آثار آسک نوشته اند : ایوان بلندی داشته و آتشکده ها و دفینه های باستانی و گورهای قدیمی ، تابوت ها و حجاری های کتیبه مانند در آسک وجود داشته است . کتیبه هایی به خط پهلوی بر در غربی ایوان (معبد آتشکده ) آسک در سنگ منقوش بوده است . در غرب آسک قلعه گنبدی است که قبلاً برج دیده بانی آنجا بوده است .
مکان شهر تاریخی آسک در کتب مختلف باستان شناسی همواره مورد مناقشه بوده است . در این گزارش سعی شده تا مکان این شهر را با اسناد مختلف و بازدید از محل مشخص شود . هنوز هیچ باستان شناسی در این محل صورت نگرفته است تا قدمت این شهر قدیمی مشخص شود .
.
در کتاب " حدود العالم من المغرب الی المشرق " که قدیمی ترین کتاب جغرافیای جهان است چنین آمده : ( آسک دهی است بزرگ بر کوه نهاده و بر سر آن کوه آتشی است که دائما همی درفشد . )
یاقوت حموی به نقل از مسعر بن مهلهل ( سفرنامه ابودلف ) درباره ی این شهر چنین آورده است : « آسک در حدود ارجان ( بهبهان ) و رامهرمز قرار دارد شهری است دارای آبادی ها و در آنجا ایوان بلند نیکویی است در دشت بر چشمه ای خوشگوار . آن ایوان قبه ای بلند دارد و در آن مسجدی است و بر آن قبه آثار پرده ها ست که در دیگر بلدان ندیدم گنبدی محکمتر و بهتر از آن ،بر در غربی آن کتابی به زبان پهلوی در سنگ منقوش است . »
میان آسک و ارجان ده ای است به هندیجان معروف ( روستای دهملای امروزی ) صاحب آثار عجیبه و ابنیه قدیمه از پادشاهان گذشته است . در آنجا دفینه هایی مانند مصر کشف می شود و تابوت هایی که از لحاظ صنعت بدیع است و آتشکده ها است .
از مجموع کتب مختلفه دکتر احمد اقتداری در کتاب جغرافیای تاریخی خوزستان ، کهگیلویه و ممسنی چنین نتیجه می گیرد : «1 -آسک مجموعه روستاهای آبادانی بوده که بین ریشهر ( یا ریواردشیر شهری باستانی نزدیک بندر معشور قدیم که آثار تل کافران از آن بجا مانده ) و ارجان واقع است . 2 -آسک به هندوان = هندیان = هندیجان قدیم ( دهملای امروزی ) نزدیکتر بوده است تا به ریشهر و البته تا به ارجان ( بهبهان ) 3-در زمان هایی ، آبادی های آسک با هندیجان اتصال داشته 4-کتیبه به خط پهلوی بر در غربی ایوان آسک منقوش بوده است 5-آبادی های آسک و هندیجان ( دهملا ) و ریشهر گهگاه به هم پیوسته بوده است . 6- محل آسک بنا بر نوشته مرحوم سید محمدعلی امام شوشتری در کتاب جغرافیای تاریخی خوزستان : آثار این شهر در سمت شمال غربی زیدون کنونی و در دامنه کوه سمت شمال گرگری (gergeri) اکنون نیز این روستا وجود دارد و غوله(ghola) است »
به شرح آسک از کتاب جغرافیای تاریخی خوزستان از سید محمد علی امام شوشتری توجه کنید .
شهر آسک که به جنگ خوارج و دوشاب ممتاز و داشتن آتشفشان معروف است در نزدیکی های بلوک زیدون بوده . اصطخری می گوید : « آسک قریه ایست که مسجد جامعی ندارد و در اطراف آن نخلستان بسیار است و در انجا واقعه ازراقه اتفاق افتاده است که گویند چهل نفر از خوارج ، دو هزار نفر از لشکر بصره را بکشتند و دوشاب ارجانی که بافاق حمل می شود از آنجاست . »
یاقوت حموی در صفحه 51 جلد یک می نویسد : « آسک از نواحی خوزستان نزدیک به ارجان میانه آن و رامهرمز و بین آن شهر و ارجان 2 روز راه است و بین آن و دورق ( شادگان امروزی ) هم دو روز است و آن شهری است دارای نخلستان ها و آب ها و در آن ایوانی بلند است و در دشتی بلند بر روی چشمه و در مقابل آن قبری بلند است که ارتفاع ان به صد ذراع می رسد و آن را قباد پدر انوشیروان ساخته و در خارج آن قبر گروهی از مسلمانان است که در ایام فتح شهید شده اند و در ان بقعه آثار پرده هاست . »
سد آسک هم که امروزه بر رودخانه زهره زده شده است و بالاتر از روستا های سویره و کنار مشراگه به همین دلیل آسک نامگذاری شده است چون زمانی این مناطق احتمالاً جزئی از آسک بوده اند .
صحیح ترین آدرس و توصیف آسک یا همان کلات را در کتاب هندیجان تمدنی خفته در خاک از غلامرضا درویشی دیدم . با کمی اصلاح چنین می نویسد و احتمال بسیار زیاد همین شهر آسک است : « آسک شهری باستانی در شمال شرقی شهرستان هندیجان کنونی ( جنوب شرقی دهملا – دقیقا روبروی روستای چم تنگ فعلی باید به سمت کوه رفت و نوک بلند کوه آن که هنوز آثار ایوان و حوضی خشتی روی آن معلوم است از روی جاده آسفالت کنار روستای چم تنگ معلوم است ) خرابه ها و آثار مانده در شهرک آسک هنوز باقی است . برای ورود به این شهر باستانی دو راه وجو دارد یکی از طریق غرب آن و رفتن روی لوله های گازی که از زیدون می آید و دیگری از طریق جاده شرکت نفت و رفتن تا پای کوه ( منظور از کنار روستای چم تنگ است ) . شهر آسک که زمانی قلعه فرزندان اباکالیجار و زمانی دیلیمان بر آن حکومت داشتند دارای پله های مدور می باشد که این پله ها با سنگ گلال ( سنگ دریا ) درست شده اند و برای محکم کاری قیر میان آنها به کار رفته است . هنگامی که به آخرین نقطه پله ها برسیم وارد محیطی باز می شویم . روبروی ما قلعه ای است با خشت های قرمز رنگ و در آن کوزه های فراوان یافت می شود . دور قلعه حصار آجری است که همچنان پابرجاست و جای سکوئی در آنجا هویدا است که به نظر جای پرچم است یا شیپورزن در آنجا می ایستاده است دو سنگ آسک ( آسیاب گندم ) به قطرهای 5/2 متر در شرق آن نیز دیده می شد . پائین دره در کناره نهر یا چشمه که اکثر مورخان از آن نام می برند درخت کناری نیز به چشم می خورد و دو سنگ مستطیل مکعب که به نظر می رسد برای سد کردن جلوی آب در مواقع مختلف استفاده می شده است ،وجود دارد . »
جالب است بدانید این محل در بین اهالی روستاهای اطرافش به کلات معروف است که آتش روی آن همواره پیدا بوده است . از افراد مسن روستای دهملا شنیدم که می گفتند : « در قدیم وقتی به رودخانه دهملا می رفتیم نوک کوه کلات از دهملا معلوم بوده و آتش نفت روی آن پیدا بوده و افسانه های بر وجود اژدهایی در آن بر زبان ها بوده است . »
دهملا یا همان هندیجان قدیم نیز نقطه مهم و مرکزی در تمام رفت و آمد های شهر هایی مثل ارجان در شمال غرب ، ریشهر در جنوب غرب و آسک در جنوب شرقی و دورق در جنوب غرب بوده و این خود بر رونق این منطقه می افزوده است . و بی دلیل نبوده که اگر امکانات زیادی برای مسافران و رهگذران داشته است و هنوز آثار باستانی بسیاری در آن کشف می شود که چنانکه بنده بعضی از کوزه های آن را برای شناسایی به میراث فرهنگی بردم مربوط به دوره اشکانیان و حکومت ملوک الطایفی عیلامیان در 2200 سال پیش است .
سنگ زیر آسیاب
جالب است بدانید این محل در بین اهالی روستاهای اطرافش به کلات معروف است که آتش روی آن همواره پیدا بوده مثلا مادرم می گفتم در قدیم وقتی به رودخانه دهملا می رفتیم نوک کوه کلات از دهملا معلوم بوده و آتش نفت روی آن پیدا بوده و افسانه های بر وجود اژدهایی در آن بر زبان ها بوده .
chn.ir
liravi.mihanblog.com
0 نظرات:
ارسال یک نظر