کاخ آپادانای شوش در استان خوزستان

واژه آپادانا به معنای بار عام است . آپادانا محل اصلی برگزاری گردهمایی ها مجامع عمومی و ضیافت های نمایند گان ملل بوده است . این کاخ با ستون های سنگ مرمر و آجر های لعاب داررنگی چنان تزیین شده بود که زیباترین کاخ جهان نامیده می شد . کاخ آپادانا از یک تالار مرکزی و ۳ ایوان تشکیل شده است . ۳ ایوان مشابه در جوانب تالار آپادانا را در میان گرفته اند . سقف هر ایوان برفراز ۱۲ ستون سنگی در دو ردیف استوار بوده و تالار مرکزی ۳۶ ستون ۲۰ متری دارد که مجموعا ۷۲ ستون سنگی باشکوه سقفی را برسر دارند .

یکی از نکات برجسته و شگفت آور در معماری آپادانا ؛ سکویی است که مجموعه کاخ ها بر آن بنا شده اند . در تخت جمشید مجموعه کاخ ها بر صفه ای سنگی مستقر هستند که دامنه و امتداد کوه رحمت است . مسلماً مسطح کردن و آماده ساختن محوطه ای ۱۲ هکتاری بر روی صخره ها و کانال کشی آن کار عظیمی بوده است . اما در شوش که از کوه و صخره و سنگ خبری نیست ؛ شاهکار معماری دیگری به ما رخ می نماید . سکویی تقریبا به اندازه بستر سنگی مجموعه تخت جمشید باید به صورت مصنوعی آماده شود و این عملیات بزرگ را معماران هخامنشی به انجام رساندند . بعد از مسطح ساختن این تپه که کاری طاقت فرسا بوده و مدت ها زمان برده ، ساخت پی بنا توسط مهندسان بابلی و بر اساس سنت هزار ساله شان با خشت خام انجام گرفته است . دیواره های کاخ بر روی پی هایی از سنگریزه قرار دارد و ارتفاع صفه ۱۵ متر است .
در حفارهای انجام شده دراین کاخ ، کتیبه ای کشف شد که در آن از زبان داریوش مراحل ساخت کاخ آپادانا توضیح داده شده است . ( اردشیر ، شاه بزرگ ، شاه شاهان ، شاه مردمان ، شاه روی این زمین ، پسر داریوش شاه ، داریوش پسر اردشیر شاه ، اردشیر پسر خشیارشا ، خشیارشا پسر داریوش شاه ، داریوش پسر و یشتاسپه ، هخامنشی . می گوید : داریوش جدّ من این آپادانا را ساخت ، سپس ، در زمان پدربزرگم اردشیر ، آپادانا سوخت . حال به خواست اهورامزدا آناهیتا و میترا ، من فرمان به بازسازی آپادانا دادم .
اهورامزدا ،آناهیتا و میترا مرا در برابر تمام بدی ها بپیند ،و نیز آنچه را انجام دادم . )
چنین به نظر می رسد که کاخ آپادانای شوش چند سال پس از مرگ داریوش و در زمان پادشاهی نوه ی او ( اردشیر اول ) آتش گرفت و بعد ها نواده اش اردشیر دوم آن را از نو ساخت . جالب اینکه حادثه ی آتش سوزی و تعمیرات آن به دست پادشاه به شکل کتیبه زیبایی روی یکی از ستون های کاخ حک شده بود . نکته ی جالب دیگر این است که در این کتیبه نام کاخ آپادانا و دو فرشته آناهیتا و میترا به روشنی بیان شده است .
در کتاب تورات ( عهد عتیق ) ، داستان های بسیاری از وقایع دوران حکومت پادشاهان هخامنشی روایت شده است از جمله جشن خشایارشا درکاخ آپادانای شوش و انتخاب دخترک زیباروی یهودی به نام استر ( ستاره ) به عنوان ملکه ایران .
صد ها سال پس ازحمله ی اسکندر مقدونی و به آتش کشیدن کاخ آپادانای شوش ، درحالی که همگان نام و خاطره ی آن کاخ زیبا و باشکوه را فراموش کرده بودند ، یک خاخام یهودی که برای زیارت قبر حضرت دانیال نبی (ع) به شوش سفر کرده بود ، متوجه تکه سنگ های عظیمی شد که در آن نزدیکی برزمین افتاده بود . او پس ازتحقیق فراوان دریافت که این سنگ ها ویرانه های همان کاخ شوشان است که توصیف آن در تورات آمده است .
گنجینه های باارزش شوش هزاران سال در زیر بهترین امانتدار تاریخ یعنی خاک ، مدفون بود تااینکه دراوایل قرن نوزدهم میلادی ، شاهان قاجار ، امتیاز حفار های باستانی شوش رابه بهای بسیار اندک به فرانسوی ها فروختند .
درسال۱۸۸۰میلادی هنگامی که یک گروه از باستان شناسان فرانسوی به سرپرستی مارسال دیولافوا در خرابه های شوش مشغول کاوش بودند ، به کاخ آپادانای داریوش رسیدند . آنها ستون ها وسرستون های سالم رابا اره های مخصوص بریدند ، صدها جعبه ی بزرگ را پر از آجرهای لعابدار رنگی کردند و با خود به فرانسه بردند .
امروز اگر به شهر شوش بروید ، از آن همه شکوه و جلال کاخ آپادانای داریوش ، فقط تعدادی ستون و مجسمه ی خرد شده می بینید و دیگر هیچ!

موقعیت کاخ شائور
این کاخ تنها بنای سلطنتی شوش است که در بیرون حصار شهر هخامنشی در مکانی دلپذیر احداث شده و دور تا دور آن را فضای سبزی با امکانات آبیاری فرا گرفته بوده است . پیش از کاوش کاخ شائور در شوش بازشناسی مجموعه با استفاده از روش مقاومت الکتریکی انجام شد . بر اساس نقشه تغییرات مقاومت الکتریکی زمین یک طرح هندسی که بناها در آن جا گرفته بودند یافت شد و سپس کاوش ها نیز آن را تیید کرد . این بنا به نسبت مجموعه کاخ های واقع بر تپه آپادانا ، ابعاد چندان بزرگی ندارد ( 3 هکتار ) احتمالا در زمانی که کاخ داریوش مرمت می شده ،به عنوان اقامتگاه موقت اردشیر دوم در شوش مورد استفاده قرار گرفته است .

ته ستون های کاخ شائور
تالار ستوندار 64 ستون چوبی بر پایه های سنگی دارد ، دور تا دور این تالار چهار یوان وجود دارد . ایوان پشتی مشرف به یک باغ بوده است . و جالب است بدانید نخستین دیوارنگاره های هخامنشی در ایران از همین تالار به دست آمده است .

دیوار نگاره های هخامنشی از خراجگزاران
همین باقیمانده کوچک که قسمتی از صورت یک شخص مادی و صورت پوشانده یکی از اهالی آراخوزی می باشد ، کافیست تا آگاه شویم که دیوارهای تالار مرکزی با نقش خراجگزاران تزئین می شده است .حجاری های مربوط به خراجگزاران به صورت مفصل در پلکان های ایوان شمالی و شرقی آپادانی تخت جمشید تصویر شده است . از کاخ شائور هم چندین نقش برجسته از سنگ آهک به دست آمده است . البته در تپه های باستانی شوش و خارج از تپه آپادانا نقوش و حجاری های هخامنشی دیگری نیز به دست آمده است و نمی توان معلوم کرد که یا اینها اساسا مربوط به عمارت هایی جدا از مجموعه مورد بحث ما هستند یا اینکه از آن نقطه جدا شده و در مکان های دیگر مجددا مورد استفاده قرار گرفته اند .

بخشی از نگاره شکسته سربازان هخامنشی
در دوران اسلامی یک کارگاه فرآوری نیشکر بر ویرانه های کاخ شائور احداث شده بود . برای تامین آهک مورد نیاز برای سفید کردن فرآورده نیشکر ، ستون های از سنگ گچ کاخ را سوزانیده اند . این کارگاه متعلق به قرون دوازده و سیزده میلادی است .

علل ویرانی کاخه
یکی از بحث انگیزترین موضوعات پیرامون کاخ های هخامنشی شوش ، تاریخ و علت ویرانی آنها بوده است . هیات باستانشناسی شوش به سرپرستی ‍ژان پرو ینطور نتیجه گیری کرد که کاخ به مرگی طبیعی از میان رفته است . ابعاد عظیم کاخ ، مصنوعی بودن پی ،خشتی بودن ، رها شدن آن پس از انقراض هخامنشیان از جمله دلیلی است که برای ویرانی کاخ ها ذکر می شود . منابع کتبی هم از تسلیم صلح آمیز شوش به اسکندر و سربازانش حکایت می کنند . در قسمت پیشین هم گفتیم حتی در دوره هخامنشی هم قسمت هایی از کاخ نشست کرده بود که معماران و مرمتگران این مشکل را برطرف ساخته بودند . با این حال ممکن است کاخ ها در کشمکش های میان سرداران مقدونی در ادوار بعدی دچار آسیب شده باشند . کاوش های جدیدتر در شوش بر وقوع درگیری هایی دلالت می کنند . بعد از انقلاب اسلامی ایران کاوش های باستانشناسی در آپادانی شوش متوقف شد و این وقفه تا سال 1377 هجری شمسی ادامه داشت . بهتر است خبری را مرور کنیم .
خبر : علت ویرانی کاخ آپادانی داریوش اول در شوش کشف شد
سرپرست گروه باستانشناسی شوش خبر داد : با انجام حفاری در قسمت غربی آپادانی شوش کاخ داریوش اول هخامنشی بخشی از ستون های تختگاه این کاخ از زیر خاک نمیان شد .
در نهمین فصل کاوش های باستانشناسی در جبهه غربی تختگاه آپادانی شوش که توسط یک گروه ده نفره شامل باستانشناس ، کارشناس میراث فرهنگی ، مهندس معمار و نیز مهندس نقشه بردار در حال انجام است ، تا کنون 340 متر از محوطه تختگاه آپادانا حفاری و کاوش شد .
در جریان حفاری ها با توجه به کشف صدها عدد سر پیکان جنگی و سر زوبین از جنس مفرغ و با توجه به مطالعات انجام شده چگونگی تخریب آپادانی شوش توسط سپاهیان اسکندر مقدونی مشخص شد .
سرپرست گروه باستانشناسی شوش همچنین اظهار داشت : گروه باستانشناس در جریان چندین فصل حفاری در جبهه غربی تختگاه آپادانا ضمن رد نظریه پیشین باستانشناسان غیر ایرانی ( فرانسوی ) که مدعی اند آپادانا به مرگ طبیعی از بین رفته ، نابودی این بنای بزرگ را با وجود شواهد موجود ناشی از حمله سپاهیان اسکندر مقدونی می دانند . کابلی هدف از انجام کاوش های باستانشناسی در تختگاه آپادانا را که از سال 1377 آغاز شده و هر دوره آن دو ماه است مرمت و احیای دیواره غربی تختگاه آپادانا به شیوه قبل از تخریب ذکر کرد و گفت سازمان میراث فرهنگی در صدد است تا بعد از انجام عملیات مرمت بر روی بنا نسبت به ایجاد باغ موزه اقدام نماید .
این کاخ در حفاری های بین سال‌ های ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۴ از زیر خاک بیرون آوره‌ شد و پس از ۷۰ سال در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۳۹۸۱ به ثبت رسید .

بقایای دروازه غربی آپادانا در احاطه علف های هرز
بعد از عبور از محوطه غربی به اولین فضای باز بزرگ از سه حیاط اصلی آپادانا قدم می گذاریم . اگر به یاری نیروی تخیل به زمان داریوش باز گردیم ، در سمت جنوب نماد اهورامزدا را خواهیم دید که بر بالی ورودی تالار ها و اقامتگاه خودنمایی می کند و در دو طرف نقش اهورامزدا شیرهای زیبا و غران هخامنشی در کاشی ها تصویر شده اند و به صورتی قرینه به استقبال هم می روند ، گویا آماده راندن نیروهای اهریمنی هستند .
در تصویر ملاحظه می فرماید که کفپوش فرش شده آجری نشست کرده است . در دوره هخامنشی هم چنین فرآیندی روی داده است . در آن زمان معماران با افزودن توده های خاک و تقویت پی این مشکل را از میان برداشته اند . به طور کلی بناهای خشتی نیاز به مراقبت و مرمت دائمی دارند .

نخستین حیاط از سمت غرب
بعد از عبور از این حیاط در مسیر غرب به شرق به محوطه دوم می رسیم . در این عکس گودی به وجود آمده حاصل فعالیت باستانشناسانی که تلاش کرده اند با گذشتن از لایه هخامنشی خود را به طبقات ایلامی برسانند .با بارندگی های زیاد این خطه که بی شباهت به بارندگی های استوایی نیست ، روییدن علف هرز دور از ذهن نیست . بستر این حیاط های سه گانه ( یا به تعبیر دیگر و با احتساب غربی ترین محوطه کوچک ، چهار گانه )با آجرهایی به رنگ قرمز اخرایی فرش شده اند .

حیاط دوم همراه با فرو رفتگی در صحن آن
شرقی ترین و بزرگترین حیاط ، سوراخ های مدوری در جناح شمالی خود دارد . کاربری پیشنهادی برای اینها محل نصب دکل یا پرچم است . از این رو حدس می زنند شاید این حیاط کاربری نظامی داشته یا محل صف بستن و تجمع نگاهبانان کاخ با دسته بندی مشخص بوده است .البته این فقط در حد یک فرضیه است . در این محل و در جناح شمالی حیاط شرقی بود که در 1884 دیولافوا نقوش شیرها را به طول چهار متر و کاملا سالم کشف کرد . این دیوار با فرو ریختن بر نقوش تزئینی خود آنها را پوشانده و حفظ کرده بود . دیواره های این فضا با کاشی های سربازان ده هزار جاودانان زینت داده شده بود .
immortals.blogfa.com
wikipedia.org