قلعه ارجان بهبهان در زمان ساسانیان و برای دفاع در برابر هجوم اقوام عرب در قسمت شمال غربی بهبهان توسط آریابرزن که در زبان رومی آریوبرزن گفته می شود ساخنه شد . قلعه ارجان در شهرستان بهبهان واقع شده است . « پل آمير » نويسنده کتاب خداوند الموت درباره ارجان مى نويسد : « قلعه ارجان بالاى کوهى سنگلاخ بنا شده است . قلعه در مرتفع ترين قسمت کوه متکى به يک تخته سنگ بزرگ ساخته شده و آب باران از همان تخته سنگ وارد انبار هاى قلعه مى گرديده و آنها را پر مى کرده است . » اسلوب ساختمان برج ها از قلاع رومى اقتباس شده و به شکل مکعب مى باشد . صحن قلعه ارجان نسبتاً وسيع است و از طرف صحن سه طبقه حجره يکى بالاى ديگرى ديده مى شود و تمامى حجره ها داراى طاق چند شاخه معروف به طاق رومى مى باشند .
این قلعه در شمال شرقی بهبهان واقع شده و نام خود را از این شهر بسیار مهم گرفته است .
ان قلعه در حدود 5 کیلومتری ارجان قدیم و 15 کیلومتری بهبهان فعلی واقع شده است . از بهبهان و کارخانه سیمان که بگذری پس از ورود به کوه های زاگرس و عبور از تنگ تکاب و سد مارون می توان این کوه را دید . این کوه در کوه های هم جوارش تک است و دامنه گردی داشته و رأس آن دیواره ای بلند و غیر قابل عبور دارد که از خصوصیات منحصر به فرد بری شکست ناپذیری آن بوده است . در حال حاضر این کوه در میان آب های پشت دریاچه مارون واقع شده است و به خوبی از روی سد پیدا ست اما امکان دسترسی و صعود به آن برای افراد عادی ممکن نمی باشد مگر با تجهیزات مناسب کوهنوردی . این قلعه متعلق به فرقه اسماعیلیه بوده که در زمان شیخ حسن صباح وظیفه کنترل و حکمیت فرقه اسماعیلیه را در بلاد فارس و خوزستان به عهده داشته است .
در مورد این قلعه کاوش و کار عمده ی صورت نگرفته است .
پیشینه تاریخی و علل ویرانی ارگان
تاریخ بهبهان همواره و همه جا با تاریخ ارگان همراه بوده و اساسا یکی محسوب می شود . لذا بری روشن شدن آن بهتر است از قدیمی ترین ازمنه یعنی ارگان شروع تا به استقلال تاریخی بهبهان و بعد از آن بپردازیم : شهر قدیمی بهبهان ارجان بواسطه اشیاء بدست آمده در کشفیات باستان شناسی سال 1361 (هجری شمسی ) تا کنون قدیمی ترین دوره تاریخی آن معلوم گردیده است که نشان از هزاره دوم پیش از میلاد مسیح دارد . گور مکشوفه ، کتین هوتران فرزند پادشاه یلامی که در هزاره دوم قبل از میلاد سلطنت می کرد همراه با جام ارگان و حلقه قدرت آن شوکت و عظمت فرهنگی و هنری ارجان را به نمایش می گذارد و با عرضه اطلاعات گران بهایی از تاریخ بهبهان معلوم می دارد که این شهر قدیمی ، چگونه از منظر فرهنگی ، بر تارک منطقه می درخشیده است .
نقوش جام ارگان که نشانگر ، مرکزیت این منطقه است به نوبه خود عظمت فرهنگی - هنری و شوکت اجتماعی ، مردمی را از عمق تاریخ ارگان ( ارجان ) روشن می سازد که تا به حال ، برای محققان ، نقطه تاریکی به حساب می آمد و بدین طریق نشان می دهد که ارگان در دوره ساسانی بوجود نیامده و عظمت خود را تنها در این دوره بدست نیاورده است . بلکه این شاهان ایلامی بوده اند که این منطقه را برای زندگی برگزیده و شکوفا نموده اند از انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی بیانگر این واقعیت ارزشمند است .
از وضعیت ارگان در دوره مادها و چگونگی حکمیت بر این ناحیه تا کنون سند و مدرکی بدست نیامده است و به همین دلیل شید بتوان گفت ارجان در این دوره همچنان در حکمیت ایلامیان بوده است . شهر قدیمی بهبهان (ارگان ) در دوره هخامنشی بواسطه قرار گیری بر سر یکی از مهمترین راه های ارتباطی آن زمان یعنی راه شاهی که از لودیه در کنار دریی مدیترانه شروع می شده و شوش را از طریق ارگان به پاسارگاد متصل می نموده است از رونق و اهمیت قابل توجه ای برخوردار بوده است . استرابو ، در خصوص ارگان زمان هخامنشی می نویسد در این شهر مردمی زندگی می کردند که به آنها ( اوکسی ) می گفتند و به قولی دیگر در دوره هخامنشی ارگان بهبهان جزء سرزمین ( کی ها )بوده است . اسکندر مقدونی به هنگام تهاجم به تخت جمشید ضمن تصرف ارگان در گذرگاه تنگ تکاب ، پس از نبردی سخت با سردار معروف منطقه آریو برزن و تحمل تلفات زیاد از این معبر عبور کرده خود را به تخت جمشید رسانده است . لازم به یاد آوری است که منطقه ارجان نزد یونانیان به نام ارکان معروف بوده است . در دوره اشکانی ، جنوب شرقی خوزستان ، یعنی ارجان هنوز توسط امیران یا پادشاهان ایلامی اداره می شده که ساتراب نشین جداگانه پارتی ( اشکانی ) را با اجازه اشکانیان تشکیل داده بودند . نقوش برجسته سنگی موجود در تنگه سروک ( سولک )که صحنه تشریفات ، تفویض مقام و منصب ، مراسم مذهبی و جنگ تن به تن را نشان می دهد ، یادگار رونق و آبادانی ارگان دوره اشکانی است . سنگ فرش های باقی مانده در تنگ خوئیز و دیگر تنگ های مجاور منطقه ارگان که به هخامنشیان نسبت می دهند عمدتا توسط اشکانیان توسعه و ترمیم یافته اند . در دوره ساسانی ، که ارگان یکی از یالات پنجگانه فارس محسوب می شد از یک طرف بلاد شاپور و از طرف دیگر ، منطقه شوش را از طریق در بند پارس به تخت جمشید متصل می نمود . معروف است که قباد ساسانی پدر انوشیروان ، شهر ارجان را بوسیله عده ی از اسری رومی (آمد – دیار بکر ) بازسازی و از نو بنا نهاد . آثار بجا مانده از دور ه ساسانی که نشانه بیشتری از عظمت و شوکت شهر قدیمی بهبهان را ردر بردارد عبارتند از آثار دو پل در بستر رودخانه مارون در شمال شهر ارگان و کنار مسجد جامع آن که مهمترین آن پل بکان و بند بکان است . همچنین آثار پل سومی ، در نزدیکی سد شهدا در جوار امام زاده جعفر وجود دارد ، بعضی آن را منسوب به حجاج بن یوسف از دوره اسلامی می دانند . آتشکده چهار طاق و پل خیری مح خان ، در ناحیه خیر آباد که ارگان را به بلاد شاپور در ناحیه ممسنی متصل می کرده است از دیگر آثار منسوب به دوره ساسانی است . بعد از ظهور دین اسلام در سال 16 ( هجری قمری ) به فرمان عمر بن خطاب ، عثمان بن ابی العاصی به کمک ابو موسی اشعری حکم بصره ارگان را تصرف نمودند و از آن زمان به بعد امور ین منطقه توسط والیانی که از طرف خلیفه وقت بری اداره ولیات فارس فرستاده می شد حل و فصل می گردید . در دوره اسلامی ، ارگان عظمت خود را بری چند قرن همچنان حفظ نمود بطوریکه در دوره آل بویه از مرکز مهم ضرب سکه محسوب می گردید . سکه ی مربوط به ( 346 هجری قمری ) از آنجا بدست آمده که یکطرف آن رکن الدوله و طرف دیگرش اسامی المطیع بالله خلیفه عباسی و عضد الدوله بویی ضرب شده است . مقدسی در خصوص اهمیت اقتصادی ارگان در احسن التقاسیم می نویسد : ارگان شهری است بسیار آباد و پر از نعمت های فراوان و داری مردمی نجیب است .
یخ ، رطب ، لیمو ، عنب در آن جمع است معدن انجیر و زیتون می باشد . صابون و دوشاب بسیار خوبی دارد و این شهر خزانه فارس و عراق و بارانداز خوزستان و اصفهان است . در باب اهمیت اقتصادی شهر قدیمی بهبهان همین بس که از عضد الدوله بویی نقل کرده اند که گفته :من عراق را بری نامش و ارگان را بری درآمدش می خواهم . از ین گذشته بهبهان مقر حکومت یکی از پادشاهان آل بویه به نام بهاء الدین یا بهاء الدوله بود ، که در همان محل نیز چشم از جهان فرو بسته است . بطور کلی ارگان در دوره اسلامی ، گذشته از عظمت و رونق اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، خود محل برخورد بازرگانان ، تجار ، شعر ا ، دانشمندان و حتی موسیقیدانان بوده است که از آن جمله اند ، ابراهیم بن بهمن ارجانی و فرزندش اسحاق ابن ابراهیم ، که هر دو موسیقی دانانی توانا بوده اند . شیخ ابوالحسن شیرازی و شاگردش احمد بن ابراهیم بنا ارگانی که از عارفان زمانه خود بوده اند . حکیم ناصر خسرو علوی که در سال 443 ( هجری قمری ) از ارجان دیدن کرده است آن را شهری بزرگ و پر رونق که داری باغ و بوستان هی بسیار است توصیف نموده می نویسد .در سال 452 زلزله ی در ارجان رخ داد که مردمان آن پرکنده شدند و به تدریج از رونق افتاد . عوامل متعددی در ویرانی ارگان و رکود آن موثر بوده اند که مهمترین آنها عبارتند از : - زلزله های پی در پی قرن پنجم هجری قمری که در خصوص این زلزله ابن اثیر در کتاب الکامل فی تاریخ می نویسد دو زلزله شدید یکی در سال 445 ( هجری قمری ) و دیگری در سال 478 ( هجری قمری ) در ارگان به وقوع پیوسته است . - شکسته شدن سد ارجان و مختل شدن امور زراعی و کشاورزی - تخریب تدریجی دیوار دفاعی شهر که بعد از آل بویه ، توجه چندانی به مرمت و نگهداری آن نمی شد و این امر موجب آسیب پذیری بیشتر شده است .
* حملات متعدد اسماعیلیان به ارجان در عصر سلاجقه و غارت و چپاول شهر
* جنگ های مستمری که میان مدعیان قدرت در دوران سلجوقیان ، خوارزمشاهیان ، ایلخانان به وقوع پیوسته خاصه اتابکان فارس و لر که پیوسته بر سر تسلط شهرهای مرزی میان خوزستان و فارس از جمله ارجان و کهگیلویه به جنگ و ستیز برخاسته و موجب وارد آمدن خسارت زیاد به ارگان گردیده است .
* تسلط اترک ( خاصه افشارها ) و غارتگری آنها در آن نواحی که سالیان درازی ادامه داشت .
* سرانجام غارتگری و دستبردهای همسایگان ارگان و رعب و وحشتی که یجاد کرده بودند ، مجموعا زمینه را برای ترک شهر به وسیله مردم فراهم نموده است . بدنبال حوادث مذکور قریه بهبهان که به فاصله کمی ( حدود 8 کیلومتر ) از ارگان قرار داشت به تدریج پذیری مردم ارگان گردید و رو به آبادی و رونق نهاد که سرانجام در قرن هشتم ( هجری قمری ) خود را در تاریخ به جای ارگان نشان داد .
fa.wikibooks.org
0 نظرات:
ارسال یک نظر