آتشکده آذربرزین مهر یکی از سه آتشکده بزرگ دوره ساسانیان و آتشکده دهقانان است و در شهر نیشابور خراسان قرار دارد .
این آتشکده در ارتفاع ۲۰۶۱متری از سطح دریا و در کوهستان ریوند بین شاهرود ، سبزوار و در حوالی روستای فشتنق قرار دارد .
آتشکده آذربرزین مهر در زبان پهلوی به نام آتور بورگین میتر خوانده می شود به معنی آتش مهر بالنده است .
مکان آتشکده برزین مهر ( به معنی آتش مهر بالنده ) را که ویژه ی کشاورزان یا برزیگران بوده در کوه ریوند نیشابور می دانند .
تاریخ ساخت آتشکده آذربرزین مهر بسیار کهن است به طوری که به زمان اشو زرتشت بازمی گردد و در بند 8 از فصل 17 بندهش آمده است : آذربرزین مهر تا زمان گشتاسب در گردش بوده و پناه جهان تا اینکه اشو زرتشت اسپنتمان دین آورد و گشتاسب شاه دینش را پذیرفت ، آنگاه گشتاسب آتش مقدس را در کوه ریومند در آذر برزین مهر قرار داد .
در کنار این آتشکده گیاهی به نام ریواس وجود دارد که طبق مدارک و شواهد موجود در دوره آریایی ها ( هزاره اول تا سوم قبل از میلاد ) از این گیاه نوشیدنی به نام هَومَه درست می شد و در مراسم دینی و مذهبی آریایی ها مورد استفاده قرار می گرفت .
موبد اردشیر آذرگشسب درباره ی آتشکده آذربرزین مهر می آورد که : این همان آتشی است که به روایتی اشوزرتشت در زمان برگزیده شدن به پیامبری در دست داشت و دست او را نمی سوزاند . بهرام پژد و شاعر زرتشتی در زرتشت نامه ی خود در این باره می گوید :
که آن مهربرزین بی دود بود – منور نه از هیزم و دود بود
در بند 8 از فصل 17 « بندهش » آمده است : « آذربرزین مهر تا زمان گشتاسب در گردش بوده و پناه جهان تا این که اشوزرتشت اسپنتمان دین آورد و گشتاسب شاه دینش را پذیرفت ، آن گاه گشتاسب آتش سپند را در کوه ریومند در آذربرزین مهر قرار دارد . »
در جایی دیگراز « بندهش » آمده است : « ریوند کوه در خراسان است ( که ) آذر برزین مهر در آن قرار دارد . »
باز در بندهش آمده است : « کوه گنابد در همان پشت گشتاسبان است ، ( از ) آنجا به طرف ریوند ، که محل آذربرزین مهر است ، نه فر‌سنگ است به سوی باختر . »
در بخشی از کتاب روایات پهلوی نیز چنین می خوانیم که : « هرمزد ، آذربرزین‌مهر را بدان پاداش که گشتاسب به دین آهیخته شد به گونه ی آتش بهرام به پشته ی گشتاسبان بنشاند » .
در کتاب بندهش هندی نوشته شده است که گشتاسب به کوه ریوند که پشته‌ی گشتاسبان گویند آن ( آذربرزین مهر ) را به دادگاه نشانید .
در هرصورت نام این آتشکده در ادبیات دینی زرتشتی ، همواره با گشتاسب همراه است .
به هر روی از این آتشکده به جز در اندک جاهایی ، چندان ، نام و نشانی در کتاب های جغرافیایی و تاریخی نیست در حالی که از آتشکده ی آذر فرنبغ و آذر گشسب در نگاشته های بسیاری یاد شده است .
به گمان برخی ، از آن روی از این آتشکده کمتر یادی دیده‌ایم که هنوز برای آن ، بنایی نیافته اند اما برای دو آتشکده ی آذر فرنبغ و آذر گشسب ، توانسته اند بنا هایی را بیابند . البته شاید ملاحظات دینی نیز مطرح بوده و یا ممکن است بنای آذربرزین مهر به وسیله ی فاتحان مسلمان در نخستین سده های ظهور اسلام از میان رفته باشد . همچنان که در تاریخ نیشابور می خوانیم :
عبدالله عامر ، هنگام فتح شهر ، آتشکده ی قهندز را ویران می کند و به جای آن مسجدی جامع می سازد . سپس به خواهش زرتشتیان شهر ، ساخت آتشکده ای دیگر را دور از جامع اجازه می دهد که به « کوچه ی آتشکده » معروف می شود ، موضوعی که در دیگر جا های کشور نیز فراوان سراغ داریم .
با توجه با اوستا و دیگر نگاشته‌ها، ریوند ناحیه ای میان نیشابور و سبزوار بوده ( که البته نیشابور را هم دربر می گرفته است ) و چون اشاره به کوهستانی بودن محل قرار گرفتن آتشکده شده ، روستای « برزنون » در این منطقه می تواند جایگاه این نیایشگاه بوده باشد . چرا که این روستا کوهستانی است و گستره ی کوهستانی و تپه های بلند و مشرف بر دشت های بزرگ می تواند جایگاهی مناسب برای بنای یک آتشکده باشد و البته از سوی دیگر نام این روستا که اهالی منطقه آن را « برزنون » می گویند شاید همان « برزین » بوده باشد که با گذشت زمان به شکل « برزنون » درآمده است .
به هر روی ، تا زمانی که سندی نوشتاری یا نشانه ای از این نیایشگاه کهن یافت نشود ، گفته ها از روی گمان بوده و هیچ یک ، سخن پایانی نخواهد بود .
gtalk.ir
hamshahrionline.ir
zoroastriannews.com
0 نظرات:
ارسال یک نظر