قلعه سلاسل در استان خوزستان

قلعه سلاسل در شمال شهر شوشتر و بر پهنه ای از سنگ بنیاد نهاده شده و بلند ترین ارتفاعات این شهر سنگی را فرا گرفته است از شمال به رودخانه مافاریان و از جنوب به زمین ورزشی و از شرق به سازمان آب و از غرب به رودخانه شطیط ( شط کوچک ) محدود می گردد .
محدوده قدیمی این قلعه باستانی از جانب شمال و غرب محدوده فعلی است ولی از جانب جنوب و شرق خندقی آن را احاطه می کرده که هنوز مقداری از آثار آن باقی مانده است . این دژ قدیمی با حصار باستانی شهر شوشتر که آثار آن در غرب و جنوب غربی خندق باشد و رئدخانه های شطیط و گرگر که از عوامل مهم پایداری شهر و حفظ موقعیت نظامی آن بشمار می رود همچون نقطه عطف و قلب این شهرباستانی محسوب می گردد .
دو مجرای آبرسانی فعلی و شمالی قلعه سلاسل و هم سطح رود مافاریان قرار دارد بر روی مجرای شرق سازمان آب تأسیساتی ایجاد کرده است . ولی مجرای دیگر بصورت اولیه باقی است . آب این دو مجرای آبرسانی در زیر قلعه سلاسل یکی شده و بوسیله مجرای مشترکی به نهرداریان می ریزد .
جهت رسیدن به نهر داریان دو ردیف پلکان ساخته اند . پلکان اول با 8 پله به عرض 90/1 متر، در نتیجه اختلاف ارتفاع سطح قلعه سلاسل ایجاد شده است .
این پلکان در سنگ کنده شده است . پس از این پلکان سطح نسبتاً وسیعی دیده می شود که آن را می توان پاگرد پلکان اول بحساب آورد . در سمت راست پلکان اول و بفاصله تقریبی دو متر پلکان دوم دیده می شود که نسبت به پلکان اول تیزتر و ارتفاع هر پله بلند تر است . این پله ها را در دوره های بعد تعمیر کرده اند . پلکان نامبرده به محوطه سربازی منتهی می گردد . که نهر داریان از آنجا شروع می گردد . آبخور اولیه نهر داریان در این محل قرار دارد و می توان چگونگی و نتیجه اقدامات بعدی را که منجر به مسدود شدن این قسمت گردیده است دریافت . در این محوطه بر کنار نهرداریان حوض سنگی کوچکی دیده می شود که در مواقع طغیان رود داریان، آب در آن جمع می گردد و در غیر اینصورت آن را با دست پر می کنند . روبروی این حوض تونلی است که به شوادانی ( شبستان ) با دیوار های صاف دست ساز منتهی می گردد و انتهای آن بصورت نمادی مسدود دیده می شود .
در جبهه شمالی دوم پلکان دیگری دیده می شود که مستقیماً به حاشیه رود خانه مافاریان می رسد و دیواری به قطر 70 cm محوطه سرباز را از این پلکان جدا می سازد .
ایجاد شبستان بزرگ بر کنار نهر قدیمی و در زیر کف قلعه و در دل صخره در فصل تابستان موجب می گردد اختلاف درجه ای در حدود 20 درجه پدید آید . و می توان پنداشت که شوادانهای موجود در شهر شوشتر الهامی از این پدیده باستانی باشد .
در زیر قلعه سلاسل در ضلع شمال و غربی و بر حاشیه شطیط نمونه اینگونه فضاها بسیار است و هم اکنون در فصل تابستان از آنها استفاده می گردد و ساختن آنها در دوره های مختلف انجام گرفته است . و همه آنها در اختیار ساکنین قلعه بوده و ایجاد خندق در جبهه جنوبی قلعه سلاسل دسترسی به آنها را برای عموم غیر ممکن می ساخته است . در ساخت این فضا ها تا آنجا که ممکن بوده از سنگ طبیعی استفاده کرده اند و جاهائی که غیر منظم بوده است ایجاد دیوار های الحاقی آنها را به طرح هندسی در آورده اند . سقف این فضا را سنگ کوه تشکیل می دهد و هر کجا که سنگ در اثر آب باران سوراخ شده و یا بیم ریزش می رفته است بوسیله طاق های آجری گهواره ای و دور چین آن را پوشانده یا تقویت کرده اند .
نهر های آب و اطاق های موجود در زیر قلعه و در دو سوی شمالی و غربی قلعه سلاسل چنان ارزشی به این قلعه باستانی داده است که برقدرت و اهمیت آن بسیار می افزاید .
در تواریخ و تذکره ها نوشته اند که جلوی قلعه سلاسل میدان های وسیع بوده که حتی در مواقع ضرورت انعام و مواشی اهل قرای نزدیک را در آنجا جای می داده اند .
در بررسی در سطح قلعه می توان آنچه را که به آن اشاره شده دید . هنوز آثار حوض ها و اطاق ها و شبستان ها و حصار آن پا بر جاست .
در بررسی این قلعه شبستان ( شوادان ) با پلکان های متعدد مشاهده می شد که هنوز سالم مانده حتی نورگیر های ان قابل استفاده و با پاک کردن آوار و تعمیر آن دیده باز دید کنندگان بدرون آن که در حدود 20 متری عمق زمین کنده شده است خیره می گردد . بر حاشیه مافاریان هنوز آثار پنجره ها و در ها پا برجاست . آثار اطاق های کوچک در ردیفهای منظم چگونگی سربازخانه ای را به نظر می آورد . کف پوش حیاط آن پدیدار است . چند اطاق آن با اینکه از خاک پر شده هنوز پا برجاست .
در شمال قلعه سلاسل جهت دسترسی به آب داریان پلکان سرپوشیده ای درون سنگ کنده اند که به یکی از مجرا های آبرسانی نهر داریان مربوط می شود . از طریق این پلکان آب مصرفی قلعه در مواقع ضروری تأمین می شده است .
آثاری که در سطح آزاد قلعه سلاسل باقی مانده همگی به دوران اسلام تعلق دارد . و از دوره ساسانی فقط دیوار های شمالی قلعه را می توان به حساب آورد . دیوار های نامبرده بر حاشیه مافاریان دیده می شود .
قلعه سلاسل بارها رو به ویرانی نهاده و تعمیر شده است . یکبار به دست فتحعلی خان پسر واخشتوخان در قرن 11 هجری و دفعه دیگر در سال 1237 بدست محمد علی میرزای دولتشاهی بار دیگر به امر نظام السلطنه حسینقلی خان مافی در 1307 مرمت کامل شده است . در دهه 40 باقیمانده قلعه را ویران کرده اند و از مصالح آن در قسمت غربی قلعه ساختمان ادارات دارائی قند و شکر و غله و دخانیات احداث گردید که این ویرانی بزرگترین صدمه را به آثار باقیمانده زد و سبب شد که فقط قسمت هائی از طبقه اول بناها باقی بماند .
متون تاریخی از وجود آن در زمان هخامنشیان حکایت می‌کنند و قلعه تا حدود ۵۰ سال پیش آباد بوده‌است . این قلعه بجز نقش دفاعی که از شهر شوشتر داشته‌است، مرکز کنترل نهر داریون و همچنین محل استقرار والی خوزستان می‌بوده . باوجود تخریب قسمت عمده این قلعه، بخش ‌های باقیمانده چشمگیر و بسیار دیدنی هستند . مادام ژان دیولافوآ باستان شناس معروف اعزامی دولت فرانسه در سال ۱۸۸۱م در باره قلعه می ‌گوید : « قلعه سلاسل اقامتگاه رسمی والی خوزستان است، و در روی کوهی که مانند فلات کوچکی است قرار دارد . در پای این کوه هم یکی از شعب کارون که شطیط نام دارد عبور می‌کند، و ساختمان ها و استحکاماتی که از عهد ساسانیان باقی مانده‌ اند آن را از طرف شهر قابل دفاع می ‌سازند . »
shushtarchtb.ir
wikipedia.org