حمام وکیل در دوره زندیه توسط کریم خان زند ساخته شد . این حمام در مرکز شهر شیراز و نزدیک دیگر بناهای دوره زندیه هم چون بازار وکیل و مسجد وکیل قراردارد . از قسمت‌های جالب توجه این حمام قسمتی بنام شاه نشین است که مخصوص استفاده شاه بوده‌است .
این بنا در غرب مسجد وکیل ساخته شده است . این حمام بزرگ از پیشرفته ترین اصول معماری زمان خود برخوردار بوده است . برای مثال ، ورودی حمام کوچک است و با شیبی ملایم به هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد می رسد . ورودی به رختکن ، زاویه دار ساخته شده و همه این ملاحظات برای این بوده است که از ورود سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری شود .
سربینه حمام یک هشت ضلعی منظم است که هشت ستون یک پارچه سنگی در وسط سقفی گنبدی قرار گرفته اند . گرم خانه با سنگ فرش پوشیده شده است اما جالب توجه این که در زیر این سنگ فرش دالان های کم عرض و باریکی ساخته شده که هوای گرم و بخار آب در آن جریان می یافته است تا کف حمام زودتر گرم شود . در جنوب گرم خانه ، خزینه قرار دارد که دو دیگ بزرگ برای گرم کردن آب داشته است . در دو طرف محوطه گرم خانه دو شاه نشین و در دو طرف خزینه دو حاکم نشین ساخته شده است . در وسط هر حاکم نشین نیز حوضی از سنگ مرمر دیده می شود .
در زیر گنبد نقوش آهک بری زیبایی است که داستان های آنها از مذهب ، سنت ، علائق و رویا های مردم این دیار سرچشمه می گیرد .
از بنا های دوران کریم خان زند ( 1172 - 1193 ) در شیراز است که به دستور وی در محله میدان شاه ، جنب مسجد وکیل ( خیابان طالقانی ) ساخته شد .
این حمام که به عنوان حمام عمومی شهر شناخته می شد ، دارای چهار قسمت مرتبط با یکدیگر است . مدخل ورودی این حمام هم اینک یک هشتی است که در ابتدا وجود نداشته و دوره پهلوی احداث شده است . این هشتی دارای سقفی با گچ کاری برجسته است . پس از آن سر بینه حمام به شکل هشت ضلعی منظم و وسیعی دیده می شود که بیشترین تزیینات را داراست . آهکبری های سقف و دیوار های این قسمت مربوط به دوران کریم خانی بوده که بیشتر به شکل طرح های گلدانی است اما در زمان قاجاریه ، آثار زندیه کلنگی شده و قاجاریان بر روی آن آهکبری هایی به شکل داستان های اساطیری ( داستان شیرین و فرهاد ، پیرزن و سلطان سنجر ، بیژن و منیژه و معراج حضرت رسول ) انجام داده اند ، در حال حاضر نیز به جهت تنوع بیشتر طرح های قاجاری ، یکی دو طرح زندی مرمت شده و در بقیه قسمت ها طرح های قاجاری حفظ شده اند . هورنور یا جامخانه هایی که در سقف تعبیه شده اند ، روشنایی این بخش را تأمین می کنند .
در اطراف این سربینه ، سکو هایی برای تعویض لباس ساخته شده و چهار حوض سنگی نیز جهت استحمام در آن وجود دارد .
ستون های این حمام از جنس سنگ گندمک گوگرد دار و سخت است . این ستون ها یک پارچه هستند و بر روی آنها به فرم هندسی ، مقرنس گچی کم عمق دیده می شود ولی مقرنس آن برجسته است .
در وسط محوطه سر بینه حوض کثیر الاضلاعی از سنگ ساخته شده و در یک سمت آن راهرویی است که به هشتی دوم منتهی می شود . در کف حمام چندین رج آجر آب خروده کار شده و بین آنها ساروج ریخته اند تا فشار آب را تحمل کند .
در دوران پهلوی حمام به دو بخش تقسیم شد . بخشی از آن سربینه حمام بود که به زورخانه تبدیل شد . در برزخ یا هشتی دوم که به گرم خانه می رود ، قسمتی وجود داشته ( در سمت راست ورودی هشتی دوم ) که دیواری ضخیم ، قطور و توپر بوده و در بالای آن ( در پشت بام ) حوض آبی بوده که آب حمام از آغاز تأمین می شده ، پس از تبدیل سر بینه به زورخانه ، این دیوار برداشته شده و راهی به خیابان طالقانی گشوده شد که به در ورودی حمام تبدیل گشت . هم اینک این در مسدود و به دیوار تبدیل شده است .
پس از عبور از هشتی دوم به گرمخانه حمام وارد می شویم که دارای سه خزینه آب گرم ، آب سرد و آب ولرم است . در زیر این خزینه ها کانال هایی به نام گربه رو جهت گرم کردن حمام وجود دارد .
آب رسانی به این حمام از طریق چاهی در ضلع غربی ( گاو چاه ) صورت می گرفت . در زیر خزینه اصلی ( آب گرم ) تون حمام قرار دارد . در کف حمام نیز گربه روهایی وجود دارد که در بدنه دیوار به دودکش ها منتهی می شود . این گربه روها علاوه بر آن که گرمای اضافی را به کف حمام منتقل می کند ، دوده های ناشی از سوخت را نیز به بیرون هدایت می کند .
در زمان پهلوی برخی از قسمت های حمام به نمره خصوصی تبدیل شد . چنان که از دو شاه نشین قرینه با دو حوض سنگی موجود در فضای حمام ، شاه نشین سمت راست به نمره خصوصی تبدیل شد . هم اینک حوض سنگی آن از بین رفته است . دو شاه نشین اختصاصی دیگر پس از این دو شاه نشین وجود دارد که شاه نشین سمت راست در طرفین خزینه ها ، به نمره خصوصی تبدیل شده بود .
حمام وکیل که به علت تغییر وضع حمام های عمومی از صورت قبلی خارج شده بود ، در سال 1351 توسط اداره باستان شناسی مورد مرمت قرار گرفت .
این بنا با شماره 917 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
Wikipedia.org
عکس اول مربوط به حمام وکیل کرمان است نه شیراز
عکس دوم هم نمی دانم مال کجاست اما بعید می دانم شیراز باشد
عکس اول مربوط به حمام وکیل کرمان است نه شیراز
عکس دوم هم مشکوکه