بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهور ترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است . این بازار که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲ - ۱۱۹۳ ه .ق ) ساخته شده ، اکنون در مرکز شهر شیراز ( شرق میدان شهدا ) قرار گرفته‌است . ( مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در کنار این بازار قرار دارند )
بازار طویل خوش طرحی که از بهترین آثار کریم خان زند است و هنوز تقریباً سالم و پابرجای در شیراز باقیمانده ، بنام « بازار وکیل » مشهور است و تصور می‌رود شهریار زند پس از ملاحظه بازار قدیمی لار ( از آثار زمان شاه عباس کبیر ) طرح آن را در شیراز ریخته است . تمام کارهای بازرگانی ، خرید و فروش کالا های داخلی و خارجی و مبادلات پایاپای ، صدور یا دریافت حوالجات و صرافی ها همگی در حجره های این بازار انجام می گرفته و در واقع بازار وکیل مانند قلب واقعی شیراز بوده و تمام امور بازرگانی در آنجا به جریان می افتاده است .
بازار وکیل تشکیلاتی داشته که بازرگانان می توانستند با اطمینان کامل کالا های خود را در آن به امانت بسپارند و در موقع لازم از آن استفاده نمایند .
این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازار های قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجره هائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاق های بلند و خوش تناسب بوده‌است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازار های فرعی و غربی و شرقی آن را قطع می نموده است .
مصالح ساختمانی این بازارها گچ و آجر و آهک بوده که روی پایه هائی از تخته سنگ‌های تراشیده قرار گرفته است . سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب می شود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده است .
قسمت های مختلف این بازار ها ، بنا بر اساس کار های صنعتی که در آن انجام می گرفته بنام های مخصوص خوانده می شود مانند : بازار بزرگ که انواع کالا ها در آن یافت می شد . بازار بزازان ، بازار بلور فروشان ، بازار خیاط ها ، بازار کلاهدوزها ، بازار سراج ها و بازار شمشیرگر ها .
بازار وکیل در ردیف آثار تاریخی کشور به شماره ۹۲۴ به ثبت رسیده و اداره کل حفاظت آثار باستانی ایران در حفاظت آن کوشا می باشد .
فرصت الدوله شیرازی در آثار عجم درباره این بازار چنین می نویسد :
بازار وکیل یکی از بازار های مرحوم کریم خان وکیل است قریب به مسجد وکیل چهار بازار از آجر و گچ ساخته شالوده های آن از سنگ های کلان قرار داده و در وسط چهار بازار چهار سوئی است که سقفش بسیار بلند و طرازش دلپسند است . کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده می شود . یک بازار بزرگ تا برسد به چهار سوی مذکور چهل و یک طاق است ، آنرا بازار بزازان گویند از هر گونه اقشمه و امتعه دارد . سمار و بلورفروش و خیاط و غغیره نیز در آن هست . بازار دیگر چهل و شش طاق است آنرا بازار کلاهدوزان نامند از کلاهدروز و اصناف دیگر دارد مع بسیاری از صرافان .
بازار دیگر ده طاق است در آن تمام سراج و ترکش‌دوزاند در وسط بازار اول که بازار بزازان باشد نیز بازاری است یازده طاق در آن جماعت شمشیرگرانند . درب این بازار منتهی می شود بدرب مسجد وکیل ...
بازار وکیل در هنگام امتداد خیابان زند از طرف شهرداری شکافته شده بطوریکه امروز خیابان زند عمود بر آن و از نزدیک چهار سوق بازار می گذرد .
معماری
معماری این بنا بر گرفته از بازار قیصریه لار و همچون بازارچه بلند اصفهان ساخته شاه عباس کبیر است اما عرض بازار وکیل بیش از سایر بازار هاست . همچنین ۷۴ دهانه طاق ضربی بازار با ارتفاع بیش از ۱۱ متر مرتفع تر از طاق سایر بازارهاست که البته هم اینک به علت خاکریزی کف بازار ، ارتفاع طاق‌ها به ده متر تقلیل یافته است .
این بازار که از نظر معماری دارای سه فضای عبور و مرور ( فضایی برای گذر مشتریان ) ، حریم مغازه ( به ارتفاع تقریبی ۲ پله بالاتر از سطح زمین ) ، فضای مغازه ( محل فروش ) است . دارای پنج در بزرگ است که در چهار سوی آن قرار گرفته است . هم چنین شامل دو رشته شمالی - جنوبی و شرقی - غربی است که چون صلیبی یکدیگر را قطع کرده اند . در تقاطع این دو رشته چهار سوق قرار گرفته است که بر روی یک هشتی قرار دارد . این چهار سوق دارای طاق بزرگ ضربی محکمی است و در پای طاق نیز چند ترنج آجر کاری شده است .
در هشتی نیز مغازه هایی چهارگوش در دو طبقه وجود دارد .
ضلع شمالی - جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع می شود و تا کوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می یابد . در دو طرف این راسته هر قسمت ۴۱ جفت ( ۸۲ باب ) مغازه وجود دارد که در جلو هر یک سکویی از قطعات سنگی بزرگ که بر روی آن ، ترنج هایی برجسته حجاری شده است . در این بازار برای مصونیت از رطوبت ، مغازه ها را در حدود یک متر فراتر از سطح زمین ساخته اند . مغازه ها اغلب دارای پستو بوده و در دو طبقه طراحی شده اند .
در شمال شرقی این راسته ، چند کاروانسرای قدیمی به نام های روغنی ، گمرک و احمدی ساخته شده است که در ورودی آنها در درون بازار است . هر یک از این کاروانسرا ها دارای چندین حجره می باشند . راسته شمالی - جنوبی را بازار بزازان نیز نامیده اند . در سال ۱۳۱۵ به علت گسترش خیابان زند ۱۱ حجره از حجره های این ضلع از بین رفته است . ضلع شرقی - غربی نیز دارای دو بخش است :
۱ . قسمت شرقی چهار سوق که آن را بازار علاقه بندان می نامند . این بخش دارای ۱۹ جفت مغازه است که هم اینک مرکز فرش است و مغازه های عطاری نیز در این قسمت یافت می شود .
۲ . قسمت غربی چهار سوق که آن را بازار ترکش دوزها می نامند و دارای ۱۰ جفت مغازه است که هم اینک مرکز فروش فرش های ایرانی است .
در ضلع جنوبی چهار سوق در موازات با بازار ترکش دوز ها ، بازار دیگری قرار دارد که مدخل آن در جلو سر در مسجد وکیل است و به بازار شمشیرگر ها معروف است . این بازار نیز دارای ۱۱ جفت مغازه است .
در زیر چهار سوق ، حوض بزرگی از سنگ مرمر قرار داشته که آب آن از مجرایی که از زیر بازار ترکش دوزها می گذشته ، تأمین می شده است . این مجرا به صورت طاق ضربی است و از آجر و ساروج ساخته شده است و هم اینک نیز وجود دارد اما حوض مریری به علت بالا آمدن کف بازار ، از بین رفته است . سیستم تهویه هوا به علت ارتفاع زیاد سقف طاق و تویزه‌ای بازار کامل بوده . این امر به وسیله بادگیر هایی ساده انجام می گرفته هم چنین دریچه ها و روزنه هایی به نام جامخانه یا هورنور در زیر سقف تعبیه شده بوده که هوا و نور کافی را به بازار می رسانند اما هم اینک پس از مرمت ، این روزنه ها بسته شده اند . هم اینک در بالای مغازه ها مشبک هایی جهت تهویه هوا و روشنایی وجود دارد .
سازمان میراث فرهنگی ، بازار وکیل را در تیرماه ۱۳۱۵ با شماره ۹۲۴ به ثبت رسانده است .
Wikipedia.org
0 نظرات:
ارسال یک نظر