باغ ارم شیراز باغ ارم یک باغ ایرانی تاریخی در شهر شیراز است و شامل چند بنای تاریخی و باغ گیاه شناسی می باشد .
تاریخ ساخت و بنیان گذار اولیه باغ ارم شیراز ، به درستی مشخص نیست ؛ ولی توصیف هایی از آن در سفرنامه های متعلق به قرن دهم و یازدهم هجری آمده است . این باغ تنوع گیاهی بسیار بالایی دارد و گیاهان بسیاری از اقصا نقاط جهان در این باغ کاشته شده است ؛ به شکلی که باغ در قالب یک نمایشگاه از انواع گل ها و گیاهان در آمده است . در حال حاضر این باغ در اختیار دانشگاه شیراز است ؛ باغ گیاه شناسی آن در اختیار دانشکده کشاورزی و ساختمان باغ در اختیار دانشکده حقوق قرار دارد .
ویژگی بنا
عمارت وسط ، هسته مرکزی این باغ محسوب می شود و جالب توجه ترین جنبه باغ است . این عمارت ، از سه طبقه ، با تزئینات فراوان تشکیل شده است .
اتاق های طبقه زیرین که تقریباً زیرزمین هستند ، محلی است برای استراحت در روز های گرم تابستان . تزئینات این اتاق ها ، کاشی‌کاری های رنگین است . دو طبقه بالایی دارای ستون هایی است که از تخت جمشید الهام گرفته شده اند .
در پیشانی بنا ، دو نیم دایره در دو طرف ، و یک تابلو بزرگ در وسط قرار گرفته که از ۳ هلال روی هم تشکیل شده است . این تابلو ، تصاویری از شاهنامه فردوسی و نبرد شاهان قاجار را نشان می دهد .
تاریخچه
باغ ارم شیراز بطور مسلم از دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو و آل مظفر و گورکانیان وجود داشته و با توجه به اینکه سیستم فئودالی بطور کامل بر جامعه آن دوره حاکم بوده بدون تردید بانیان و صاحبان باغ ارم که باغی ارزشمند بوده ، در آن زمان حکام وقت بوده اند . احتمال می رود اتابک قراچه که از طرف احمد سنجر سلجوقی به حکومت فارس منصوب بوده دستور احداث این باغ را داده باشد .
بعد از وی تا جلوس شاه شیخ ابواسحاق اینجو که احتمالاً باغ ارم را در تصدی داشت ، اطلاعی از نحوه مالکیت این باغ در دست نیست . شاه شیخ ابواسحاق اینجو در سال ۷۴۲ ه .ق جلوس نموده و در سال ۷۵۷ ه .ق کشته شد . پس از انقراض سلسله آل اینجو به‌وسیله آل مظفر ، احتمالاً باغ ارم به مالکیت سلاطین آل مظفر در آمده‌است و در عهد شاه منصور آخرین پادشاه این خاندان که به دست گورکانیان کشته شد ، باغ در نهایت آبادانی و شکوه بوده است . از عصر صفویه به بعد باغ ارم در نوشته های جهانگردان ، آباد و باشکوه توصیف شده است . در عهد کریم خان زند احتمالاً باغ ارم در مالکیت سران سلسله زندیه بوده و مانند سایر ابنیه و باغهای شیراز مرمت یافته است . از اواخر دوره زندیه تقریباً بیش از هفتاد و پنج سال باغ ارم در تصاحب سران ایل قشقایی بوده است . خاندان جانی خان قشقایی که از دوره فتحعلی شاه قاجار با سمت ایلخانی و ایل بیگی بر ایل قشقایی فرمانروایی می کردند ، مدت مدیدی این باغ را در اختیار داشته و از آنجا به عنوان مقر فرمانفرمایی خود در شهر شیراز استفاده می کرده اند . نخستین ایلخان این خاندان یعنی جانی خان و پسرش محمد قلی خان عمارتی با شکوه در این باغ بنا نهادند . در اوایل دوره قاجاریه بعضی از سران ایل قشقایی که مالکین سابق باغ ارم بوده‌اند در گوشه ای از این باغ به خاک سپرده شده اند که در حال حاضر نشانی از این قبور در دست نیست . ساختمان عمارت این باغ در دوره ناصرالدین شاه قاجار هنوز مرغوب و قابل توجه بوده است . در دوره سلطنت ناصرالدین شاه ، حاج نصیر الملک شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری نموده و ساختمان فعلی موجود در باغ را به جای عمارت ایلخانی بنا نمود ولی احتمالاً اساس ساختمان قبلی را حفظ کرده است . پس از درگذشت حاج نصیرالملک در سال ۱۳۱۱ ه .ق تزئینات بنا و بعضی قسمت های نا تمام به‌وسیله ابوالقاسم خان نصیرالملک ، مالک این باغ اتمام یافته است .
در آن زمان توصیفی توسط فرصت الدوله شیرازی راجع به این باغ داده شده که به شرح زیر می باشد: « ... بستانی است بی مثال و گلشنی است بهشت تمثال ... سرو هایش سر به افلاک کشیده ، عماراتی دارد شاهانه مشتمل بر تالاری که به واسطه دو ستون قوی پیکر بر پاست و ارسی ها ، گوشواره ها و اتاق ها و رواق های دیگر را از فوقانی و تحتانی داراست . آبشار های متعدده از هر جانب آن روان است و سبزه های اطراف جویش چون خط برگرد عارض نوش لبان . بنای اول آن را محمد قلی خان ایلخانی نهاده سپس مرحوم حاجی نصیر الملک خریده و حکم به بنیاد عمارات مذکور داده . حاجی محمد حسن معمار ... آن بنا را برآورده باغی دیگر برآن افزوده اند . آن نیز هوایش معطر است ... خلوتی دیگر دارد که نارنجستانش نام نهاده اند . باربند و کوشکی هم برای آن قرار داده اند . »
دونالد ویلبر درباره باغ ارم شیراز چنین نگاشته است: « ... برای مدت لااقل ۷۵ سال این عمارت در تصاحب خان ها و یا سران قبیله قشقایی بود . همین ساختمان هسته مرکزی باغ به شمار می رود . در این موقع دیواری در وسط باغ احداث کردند و بدین ترتیب باغ به دو قسمت تقسیم گردید . باغ ارم محبوبیت فراوان خود را مدیون درختان مرکبات و خیابان طویلی است که در دو طرف آن سرو های باشکوه غرس گردیده و ساختمان جالب توجهی که شاهد مهمان نوازی بی دریغ ایل قشقایی بوده است . هر چند سال یکبار مقداری از درختان مرکبات بر اثر سرمای سخت از بین می روند درحالی که سرو ها در عرض پنجاه سال اخیر همچنان جذابیت خود را حفظ کرده‌اند ... .» در تهیه طرح باغ ، محور طولانی آن مشخص گردیده است .
امروز کوشک اصلی ، هسته مرکزی این باغ و جالب توجه ترین جنبه آن را تشکیل می دهد . اطاق های طبقه زیرین تقریباً زیرزمین است و تالار مرکزی آن را برای استراحت در روز های گرم تابستان در نظر گرفته‌اند . نهر آب مستقیماً از این تالار می گذرد و در سر راه خود قبل از اینکه به حوض بزرگی فرو ریزد استخر را پر می کند . دیوار ها و کف این تالار از کاشی های رنگین پوشیده شده است . پلکانی این طبقه را به طبقه بالاتر و به راهرو هایی که به تالار بزرگ منتهی می گردد متصل می سازد .
منظره جنوبی آن همان ادامه محور اصلی است و از طرف شمال چشم انداز آن را تپه هایی تشکیل می دهد که در حاشیه رودخانه قرار گرفته است . در این محل نیز مانند بسیاری دیگر از ساختمان های شیراز کاشی های براق و سنگ های تراش میراث قدیم را از نو رواج می دهد . این قسمت سه گوش ( سنتوری ) منظره ای را متعلق به دوره ساسانیان که با کاشی های رنگی زینت شده نشان می دهد درحالی که در طبقه ای که هم سطح زمین ساخته شده تخته سنگ های آهکی نسخه های تحریف شده ای است از نقوش برجسته دوره هخامنشیان که در تخت جمشید دیده می شود . در سراسر این ناحیه وسیع بوته گل سرخ کمتر دیده می شود و به جای آن در گلخانه که داخل آن را با چوب به طرز پلکانی ترتیب داده اند انواع گل ها را در گلدان نگاهداری می کنند تا آنها را در نقاط اصلی در داخل کوشک و خارج آن قرار دهند .
باغ ارم پس از فوت ابو القاسم خان نصیر الملک به فرزندش رسید و پس از چندی به یکی از سران ایل قشقایی فروخته شد . سپس به تصرف دولت در آمده و به دانشگاه شیراز واگذار شده است . دانشگاه شیراز مدت ها به عنوان کاخ پذیرایی از آنجا استفاده می نمود . در سال های ۱۳۵۰ _ ۱۳۴۵ ه .ش این باغ با اعتبار واگذاری از طرف سازمان برنامه و بودجه و زیر نظر مسئولین وقت دانشگاه ، تعمیر اساسی شده و زمین وسیعی نیز در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه‌تایی به آن افزوده شده است . امروزه باغ ارم همچنان در اختیار دانشگاه شیراز می باشد و در حقیقت به تمام مردم تعلق دارد .
0 نظرات:
ارسال یک نظر