عکس»آرامگاه سعدی در استان فارس

آرامگاه « شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی » در 4 کیلومتری شمال شرقی شهر شیراز ، در دامنه ی کوه فهندژ ، انتهای خیابان بوستان و در مجاورت باغ دلگشا قرار گرفته است .
سعدی در این مکان که ابتدا به صورت خانقاه بود ، اواخر عمر خود را گذرانده و سپس در همانجا به خاک سپرده شد .
برای اولین بار در قرن هفتم هجری ، آرامگاهی بر فراز مزار سعدی توسط « خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوانی » ، وزیر معروف آباقاخان ساخته شد .
در سال 998 به حکم « یعقوب ذوالقدر » ، حکمران فارس ، خانقاه شیخ را ویران کردند و اثری از آن باقی نگذاشتند .
ولی در سال 1187 هجری به دستور « کریمخان زند » ، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر با 2 طبقه بر فراز مزار سعدی بنا شد .
طبقه ی زیرین ، راهرویی بود که پلکان طبقه ی دوم از آنجا شروع می شد و در دو طرف آن ، دو اطاق کرسی دار ساخته شده بود .
در اطاق سمت شرقی راهرو ، گور سعدی قرار داشت و نرده ای چوبین آن را فرا گرفته بود .

قسمت غربی راهرو نیز به موازات قسمت شرقی ، شامل دو اطاق می شد ، که بعدها « شوریده » ( فصیح الملک ) شاعر نابینای شیرازی در اطاق غربی این قسمت مدفون شد . طبقه ی بالای ساختمان نیز همانند طبقه ی زیرین بود ، با این تفاوت که بر روی اطاق شرقی که قبر سعدی در آنجا بود ، به احترام شیخ اطاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه ی دو طبقه ارتفاع داشت .
این بنا در دوره ی قاجاریه ( سال 1301 ) توسط « فتحعلی خان صاحبدیوان » مرمت شد و چند سال بعد نیز « حبیب الله خان قوام الملک » دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد ، و تولیت آن به « آخوند ملا زین العابدین شیرازی » سپرده شد .
بنایی که در زمان کریمخان ساخته شده بود تا سال 1327 ه .ش . برپا بود .
در سال 1329 به کوشش « علی اصغر حکمت » و توسط انجمن آثار ملی ایران ، بقعه ی کنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه 1331 برگزار گردید .
ورودی مجموعه در راستای ورودی آرامگاه است که معمار آن « آندره گدار » فرانسوی است . ساختمان به سبک ایرانی است با 8 ستون از سنگ های قهوه ای رنگ که در جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی کاری مزین است . بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعبی است اما در داخل هشت ضلعی می باشد با دیوارهایی از جنس مرمر و گنبدی لاجوردی .
بنا در سمت چپ به رواقی متصل می شود که در آن هفت طاق وجود دارد که با کف سازی سیاه رنگ به آرامگاه شوریده شیرازی پیوند می خورد . این آرامگاه در یک اتاق قرار دارد و کتیبه ای بر سر در آن است که شاعر را معرفی می کند و شعری از خود شاعر بر کاشی های سرمه ای بر روی دیوار نوشته شده است .

ساختمان جدید آرامگاه محوطه ای در حدود 10395 متر مربع دارد . که در حدود 257 متر مربع زیربنای اصلی آرامگاه می باشد . ساختمان اصلی آرامگاه شامل دو ایوان عمود بر هم می باشد که قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته است . بر روی آرامگاه گنبدی از کاشی های فیروزه ای رنگ ساخته شده است . سنگ های پایه های بنا ، سیاه رنگ است و ستون ها و جلوی ایوان از سنگ قرمز مخصوصی ساخته شده است . نمای خارجی آرامگاه از سنگ معروف تراورتن و نمای داخلی آن از سنگ مرمر است .

سنگ قبر در وسط عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی های فیروزه ای رنگ تزیین شده است . در هفت ضلع ساختمان ، هفت کتیبه قرار دارد که از قسمتهایی از گلستان ، بوستان ، قصاید ، بدایع و طیبات شیخ انتخاب گردیده و به خط « ابراهیم بوذری » نوشته شده است . متن یک کتیبه دیگر از « علی اصغر حکمت » است که در مورد چگونگی ساخت بقعه توضیحاتی داده .

در ضلع غربی ، قصیده ای با مطلع زیر دیده می شود :
خوش است عمر ، دریغا که جاودانی نیست پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

در ضلع شمال شرقی ابیاتی از بوستان با این مطلع نوشته شده :
الا ای که بر خاک ما بگذری به خاک عزیزان که یاد آوری

در ضلع جنوب شرقی ، کتیبه ای دیگر از گلستان با این عبارت به چشم می خورد :
یاد دارم که با کاروان همه شب رفته بودم . . .

در ضلع جنوب غربی ، غزلی از بدایع با این مطلع نوشته شده :
ای صوفی سرگردان ، در بند نکونامی تا درد نیاشامی ، زین درد نیارامی

در ضلع شمال غربی ایوان ( نزدیک آرامگاه شوریده ) دوازده بیت از قصیده ای با مطلع زیر به چشم می خورد :
خاک من و توست که باد شمال می ببرد سوی یمین و شمال

در ضلع شرقی نیز دوازده بیت از قصیده ای به خط نستعلیق و با این مطلع دیده می شود :
بسی صورت بگردیده است عالم وز این صورت بگردد عاقبت هم

در ضلع شمال غربی ، غزلی از طیبات به خط « شاهزاده ابراهیم سلطان » فرزند « شاهرخ تیموری » و با این مطلع حک شده است :
به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست

« علی اکبرخان قوام الملک شیرازی » ، سنگ قبر کنونی را که سماق سرخ کم رنگی است ، بر روی قبر شیخ نصب کرد و کتیبه ی زیر را که از اشعار بوستان است ، با خط نستعلیق عالی بر آن نگاشت :
کل شی هالک و انت الباقی
کریم السجایا ، جمیل الشیم نبی البرایا ، شفیع الامم
. . .

در جلوی این رواق ، حوضی قرار دارد که در آن سکه می اندازند .
در عمق ده متری صحن آرامگاه قناتی وجود دارد که آب آن دارای مواد گوگردی و جیوه می باشد ، آب این قنات به درون حوضی که آن را « حوض ماهی » می نامند و در زیر زمین جریان دارد می ریزد این حوض در سمت چپ آرامگاه واقع است و در داخل به شکل هشت ضلعی است .
حوض ماهی زیربنایی در حدود 30 .25 مترمربع دارد و با 28 پله به صحن آرامگاه وصل می شود ، مشهور است که سعدی نزدیک زاویه ی خود ، حوضچه هایی از سنگ مرمر ساخته بوده که آب در آن ها جریان داشته است . شستشو در این آب ، خصوصا در شب چهارشنبه سوری ، جزء معتقدات مردم شیراز بوده است .

کاشی کاری های داخل حوض ماهی که به سبک عمده سلجوقی است ، در سال 1372 توسط استاد کاشی کار « تیرانداز » طراحی شده و توسط میراث فرهنگی اجرا گردیده است بر فراز حوض ماهی یک نورگیر به شکل هشت ضلعی و دو نورگیر چهارضلعی در طرفین آن قرار دارد . زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده است .
دو ساختمان آجری در کنار حوض ماهی وجود دارد که مربوط به دفتر است و ساختمان دیگری که کتابخانه ی عمومی سعدیه است و ساختمانی دیگر که سرویس بهداشتی در آن وجود دارد .
محوطه ی باغ به سبک ایرانی گلکاری ، درختکاری و باغچه بندی شده است . در وسط حیاط دو حوض مستطیل شکل ، با جهت شمالی جنوبی در دو طرف محوطه ی آرامگاه قرار دارد و حوض دیگری در جهت شرقی غربی در مقابل ایوان اصلی بنا واقع شده است .

بر روی درب ورودی سعدیه این بیت به چشم می خورد :
ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

قطعه هایی از کتیبه ی سنگی مربوط به سر در آرامگاه که متعلق به زمان کریمخان زند بوده و در اثر سانحه ای در گذشته های دور شکسته شده ، هم اکنون در درون آرامگاه محفوظ مانده است . این قطعه ضمن خاکبرداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاک بیرون آمده است . بر روی سنگ مذکور قسمتی از شعر سعدی به خط ثلث عالی نوشته شده است با این مطلع :
الهی به عزت که خوارم مکن به ذل گنه شرمسارم مکن

در اطراف مقبره ، قبور زیادی از بزرگان دین وجود دارند که بنا به وصیت خود ، در آنجا مدفون شده اند . آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ 53 .8 .20 به شماره ثبت 1010 .3 در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده است .