نقش رستم یکی از مهم ترین و زیبا ترین آثار باستانی سرزمین همیشه جاوید پارس می باشد که آثار مهمی را از دوران عیلامی ، هخامنشی و ساسانی در خود جای داده است . بر سینه این کوه مقبره های بسیار عظیمی بجای مانده که شهریاران هخامنشی در آنجا آرمیده اند . از راست به چپ این قبور منسوب به خشایارشا ، داریوش کبیر ، اردشیر اول و داریوش دوم می باشد . در آرامگاه داریوش اول ، سنگ نوشته های بزرگی به خط میخی وجود دارد که حاوی نیایش و مضامین مذهبی است . داریوش اول ، نام کشور ها و سرزمین های تابع خود و اندرز های معنوی فراوانی را در این نوشته ها برشمرده است . این آثار در 3 کیلومتری تخت جمشید و در کنار جاده جدید شیراز - مرودشت واقع شده است .
در پایین کوه هم آثار بسیار زیبایی از دوران ساسانی حجاری شده که به ترتیب از راست به چپ عبارتند از :
1 - تاجگذاری نرسی ( 294 - 304 میلادی ) پسر شاپور اول ساسانی که حلقه شهریاری را از آناهیتا ، خدای آب ( شاپور دختک ، همسر نرسی ) دریافت می کند .
2 - نقش دوم که زیر آرامگاه داریوش کبیر قرار دارد مشتمل بر دو نقش است که نشان دهنده پیروزی بهرام دوم ( 273 - 294 میلادی ) بر دشمن خویش می باشد .
3 - نقش سوم که زیبا ترین ، مجلل ترین و پرافتخار ترین نقش دوران ساسانی است ، نشانگر شکوه و بزرگی شاپور اول ( 239 - 270 میلادی ) شاه ایران می باشد که والرین امپراطور روم در مقابل او زانوی تسلیم بر زمین زده است .
4 - نقش چهارم نشانگر پیروزی هرمز دوم ( 302 - 309 میلادی ) بر دشمن خویش است . در بالای این نقش آثار حجاری دیگری دیده می شود .
5 - نقش پنجم احتمالا تصویر شاپور دوم ( 309 - 379 میلادی ) می باشد .
6 - نقش ششم که مربوط به زمان عیلامیان ( 700 قبل از میلاد ) است و نقش بهرام دوم ( 274 - 294 میلادی ) همراه با خاصان و نزدیکان بر روی نقش عیلامی حجاری شده است . در هر دو طرف نقش بهرام هنوز آثاری از نقشو عیلامی دیده می شود .
7 - آخرین نقش متعلق به تاجگذاری اردشیر بابکان ( 224 - 239 میلادی ) اولین پادشاه ساسانی است که حلقه شهریاری را از اهورامزدا دریافت می دارد .
از دیگر آثار موجود در نقش رستم ، بنای سنگی موزون و استواری است که کعبه زرتشت نامیده می شود و از مهمترین آثار منحصر به فرد عهد هخامنشی به شمار می آید . درباره این بنا نظر های مختلفی وجود دارد .
در نقش رستم آثار دیگری همچون چاه آب و دو آتشدان سنگی مربوط به عصر ساسانیان به چشم می خورد .
اولین نقش
این فضای خالی بزرگ حجاری نشده ای که به چشم می خورد شاید به منظور حجاری حوادث تاریخی اواخر دوران ساسانی تهیه گردیده بوده ، اما فرصت اتمام آن به دست نیامده است . طول این مجلس 10 متر و ارتفاع آن 5 متر می باشد و حدود 2 متر از سطح زمین در مرکز این قسمت حجاری نشده کتیبه بیست سطری به زبان فارسی حک گردیده است که بسیار جدید می باشد و وقف نامه ای مربوط به " محمد رفیعخان ، ابن الخان العظیم " است . لازم به ذکر است که این کتیبه در بسیاری از مراجع و حتی تابلو راهنمای کنار اثر به عنوان " تقسیم آب مصرفی برای زمین های مزروعی کنار نقش رستم " ذکر شده است .
مجلس خالی و کتیبه جدید به زبان فارسینقش
تاجگذاری نرسی (294-304 میلادی )
نرسی پسر شاپور اول و فرمانروای ارمنستان در سال 294 میلادی بر بهرام سوم پسر بهرام دوم و نوه بهرام اول ( یعنی پسر برادرزاده خود ) شورید و تاج و تخت ایران را به دست آورد . این نقش صخره ای بسیار مشهور ، تاجگذاری نرسی را نشان می دهد . حلقه دیهیم دار شاهی میان او و نقش زنی تاجدار قرار دارد و مانند آن است که نرسی آن را از دست بانو می گیرد . بانوی مذکور در سمت راست ایستاده است ، مو های مجعدش در بالای تاج کنگره داری آراسته گشته و لباس بلند و آویزانش با کمربندی بسته شده و با دکمه ای روی سینه اش و زیر گردنبدنی گوهرنشان استوار گردیده است .
تاجگذاری نرسی
سومین نقش
پیروزی بهرام دوم ( 274 -294 میلادی ) را بر دو دشمن خویش نشان می دهد . این نقش در دو صحنه یکی بالای دیگری که به وسیله خط باریکی از هم جدا گشته اند حجاری شده است . بهرامسوار بر اسب چهار نعل به سوی دشمنی سواره می تازد و نیزه بلند خود را چنان بر او زده که نیزه دشمن شکسته شده است . در پشت سر بهرام ، سواری آراسته درفشی را به دست گرفته است که میله ای افقی مزین به سه گوی بر فراز آن است و دو طره پارچه ای از آن آویخته است . شاید این همان درفشی باشد که آمیانوس مورخ رومی می گوید ساسانیان به هنگام حمله بر می افراشتند و رنگ آن سرخ همچون شعله آتش بوده است .
از زیبایی های این نقش یکی روکش پارچه ای منگوله دار اسب است و دهانه و لگام آراسته آن و دیگری تیردان بلندی که بر ران راست پادشاه آویخته شده . در این صحنه نقش یک سرباز رومی را هم حجاری کرده اند که بر زمین افتاده و زیر اسب بهرام لگدکوب شده است .
پیروزی بهرام بر دشمنان
چهارمین نقش
پیروزی شاپور اول ( 239 -270 میلادی ) بر والرین امپراطور روم را نشان می دهد . در زمان شاپور اول ، سه پادشاه رومی به ایران حمله ور شدند . یکی " گردیانوس " جوان بود که در 242 میلادی کشته شد . دیگری " فیلیپ عرب " بود که در برابر شاپور ناچار به عجز شد و قبول کرد که باج سالیانه بپردازد و سوم " والرین " بود که در 262 میلادی با هفتاد هزار سرباز و امیر و سناتور رومی به دست ایرانیان اسیر گشت . شاپور پیروزی خود را بر دیوار کعبه زرتشت در نقش رستم توصیف نمود .
شاپور در این کتیبه می گوید:
" والرین با سپاهی که مشتمل بر 29 گروه اروپایی بود ( وی یکی یکی نام آنها را می برد ) و به هفتاد هزار نفر بالغ می شد به جنگ ما آمد . در اطراف الرها و ادسا جنگ بزرگی بین ما و امپراطور والرین درگرفت . ما امپراطور والرین را با دست های خویش به اسارت گرفتیم و همگی آنها را به ایالات ایران انتقال دادیم " .
پیروزی شاپور اول بر والرین
این صحنه پیروزی شاپور از زیبا ترین نقش برجسته های تاریخی نقش رستم است و از حادثه ای حکایت دارد که مایه سرافرازی ایرانیان می باشد . شاپور با تاج کنگره ای و جامه آراسته سوار بر اسب رو به سمت چپ نقش شده است و در پیش او فیلیپ عرب امپراطور باجگذار رومی زانو زده است ( این امپراطور بر خلاف تصور والرین نیست ) . پادشاه یک دست خویش را به طرف او دراز کرده تا نشان قبول باجگذاری او باشد . فیلیپ تاج رومی بر سر دارد و بالاپوش او بر روی دوشش به اهتزاز در آمده چنانکه گفتی با شتاب دویده است تا پیش شاه ایران به زانو درآید . وی هر دو دست خویش را به حالت بخشش به جلو دراز کرده است . بزرگی و عظمت پادشاه از لباسش ، زینت آلات او ( گردنبند ، دستبند و تاج ) و طرز آرایش مو های چین دار و بر شانه افتاده اش و نیز دهنه و زین و لگام اسب مغرورش همه نشانی از عظمت دارد .
کنار شاپور ، امپراطور رومی دیگری ایستاده است که شاپور مچ او را به نشانه اسیر گرفتنش به دست دارد و این امپراطور اسیر والرین می باشد . چنین به نظر می رسد که افراد این نقش کاملا زنده می باشند و این امر مهارت و استادی هنرمندان دوره ساسانی را تایید می نماید . در پشت سر اسب شاه تصویر موبد بزرگ " کرتیر " دیده می شود که کلاه بیضی شکل مزین به نشان قیچی به سر دارد و انگشت سبابه دست راست خویش را به نشانه احترام به سوی شاپور دراز کرده است و گردن بند مرواریدی آراسته شده به گردن دارد و بالاپوشش با سنجاقی در جلو سینه قفش شده است .
پنجمین نقش
در زیر مقبره اردشیر اول یک مجلس حجاری با دو نقش دیده می شود . نقش بالایی به آذر نرسه یا شاپور ذوالاکتاف می باشد (310-379 میلادی) . این نقش تقریبا به طور کامل از بین رفته است . نقش پایین متعلق به هرمز دوم می باشد ( 302-310 میلادی ) .
هرمز دوم نوه شاپور اول ساسانی است . این نقش صحنه پیروزی هرمز را بر دشمن او نشان می دهد . پادشاه چهارنعل بر دشمن تاخته و اسب دشمن را سرنگون کرده است . دشمن رومی دارای ریشی است که پایین آنرا بریده اند و کلاه خودش مانند خودهای رومی آرایشی تاج مانند دارد .
پیروزی هرمز دوم بر امپراطور رومی ؛
تیردان بلندی در کنار پای راست پادشاه دیده می شود . اسب پادشاه به نحو جالبی با زینت آلات پشمی و منگوله بر روی ران اسب تزئین یافته است . دم است به شکل گوئی گره خورده و اسب با افسار و براق تزئین شده است . در پشت سر پادشاه پرچمدان دیده می شود .
ششمین نقش
در زیر مقبره داریوش دوم و بر روی کعبه زرتشت ، نقش حجاری شده ای مربوط به دوران ساسانی نظر بینندگان را به خود جلب می نماید . طول این نقش 7 .6 و بلند ای آن 3 متر است . در این نقش یک سوار تاج دار ، نیزه خود را بر گردن دشمن فرو کرده است . تاریخ و شخصیت این پادشان فاتح مشخص نیست ولی به عقدیه برخی از دانشمندان این نقش متعلق به شاپور دوم ( 309 - 379 میلادی ) می باشد ، با این قرینه که تاج او شبیه تاج شاپور بر روی سکه های اوست تایید می شود . نیزه دشمن شکسته شده و اسب او از پشت به زمین نشسته است .
هفتمین اثر
نقش بهرام دوم و خانواده اش که روی یک حجاری قدیمی عیلامی کنده شده است . این قسمت از کوه ، نقشی از اوایل هزاره اول قبل از میلاد و متعلق به فرمانروایان عیلامی داشته است که بعد ها با ایجاد نقش بهرام دوم صدمه شدیدی دیده اما از این نقش هنوز دو قسمت مانده است : یکی در سمت راست که مردی را با لباس بلند و کلاه لبه تیز نشان می دهد و دیگری در سمت چپ که الهه ای را بر تختی از مار می نماید . نمونه کامل این نوع حجاری ها در کورنگون ممسنی به جای مانده است و از روی نمونه های باقی مانده به خوبی می توان شکل اصلی این نقش از میان رفته را باز شناخت .
نقوش مربوط به بهرام دوم
بهرام دوم ساسانی (274 - 294 میلادی) قسمتی از نقش عیلامی را محو نمود و برجای آن مجلسی حجاری کرد که خودش را ایستاده و در میان یاران و افراد خانواده اش نشان می دهد . تاج پادشاه مزین به نقش عقاب است که پرنده مخصوص ایزد بهرام ، ایزد پیروزی بوده است . پادشاه جامه ای بسیار آراسته دارد و دسته شمشیر بلندی را به نشانه قدرت با دو دست گرفته است .
مخزن آب
این چاه آب و یا مخزن آب به شکل یک پنج ضلعی نامنظم در پای کوه کنده شده است که بلندترین ضلعش 720 سانتی متر و بقیه اضلاعش 550 سانتی متر طول دارد . شاید به علت قداست منطقه به خصوص در دوران ساسانی ، برای بازدیدکنندگانی که به زیارت آثار می آمدند و یا برای اسبان آنها مخزن آبی لازم می بوده است .
کعبه زرتشت
این ساختمان بسیار زیبا و مکعب شکل روبروی کوهستان که نظر بینندگان را به خود جلب می نماید در این دو قرن اخیر به نام " کعبه زرتشت " نامیده شده است زیرا خیال کرده اند که با آیین زرتشت پیامبر ایران باستان رابطه داشته است . مهرت و دقتی که در برش و حجاری سنگ های حجیم سفید و مشکی این بنا به کار رفته است استادی هنرمندان و سبک معماری دوران هخامنشی را به خوبی می نماید . این بنا توسط مهاجمین ناآگاه به سختی آسیب دیده ولی در عین حال به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران مورد توجه می باشد . قمست زیرین بنا توپر ساخته شده اما در بالای ساختمان اطاقی به اندازه 2 .5 * 2 .5 متر وجود دارد که کاربرد آن مایه بحث بسیار شده است . عده ای آن را آتشکده می دانند که محل آن و بی نفوذ بودنش این فرضیه را تا حد زیادی مردود می سازد .
گروهی آن را محل نگهداری اسناد و یا حتی جای نگهداری جسد مومیایی شده شاهان می دانند که پیش از ساختن آرامگاهشان آنجا به امانت گذاشته می شدند . اما پلکان سخت این بنا و محل تنگ آن هم این فرضیه را تا حد زیادی مردود می کند . بهترین تعبیر آن است که این بنا را برای آرامگاه ساخته بودند ، ولی بعد که داریوش بزرگ نوع آرامگاه شاهی را از بنای ساختمانی به مقبره درون کوه درآورده شده تغییر داد این بنا را هم برای کار دیگری گذارده بوده اند . یک پلکان سی پله ای برای این ساختمان ساخته بوده اند که قسمت فوقانی آن توسط عده ای ناآگاه در طول تاریخ نابود گردیده است .
کتیبه طولانی که در اطراف دیوار پایینی این بنا نقش شده است یکی از شاپور اول ساسانی است که به سه زبان پهلوی ساسانی ( پارسی میانه ) ، پهلوی اشکانی و یونانی هک گردیده است و موضوع اصلی آن شرح حوادث تاریخی دوران شاپور اول به خصوص جنگ ایران و روم است که در آن جنگ سه امپراتور رومی به نام های " گردیانوس " ، " فیلیپ عرب " و " والرین " به سختی شکست خوردند و این آخری پس از اسارت در بیشاپور زندانی گشت ( 262 میلادی ) .
کتیبه دیگر در زیر کتیبه اول است که به زبان پهلوی اشکانی و در 19 سطر و به دستور " کرتیر " موبد موبدان نقش شده است . " کرتیر " ضمن معرفی خود و القابش به شرح خدماتی که در این راه دین زرتشت انجام داده می پردازد و از رسیدنش به جایگاه موبد بزرگ و دادور ( قاضی ) تمام کشور و سرپرستی معبد آناهیتا سخن می راند .
anobanini
wikipedia
0 نظرات:
ارسال یک نظر