عکس» غار کرفتو در استان کردستان

موقعیت جغرافیایی
غار کرفتو ( به کردی : ئه ‌شکه‌ وتی که‌ره ‌فتوو ، Eşkewti Kereftû ) یکی از آثار معماری صخره ای مربوط به قرن سوم میلادی در استان کردستان می باشد که در 72 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان سقز و تقریبا با همین فاصله با دیواندره قرار گرفته است نزدیک ترین روستا در شمال غربی غار به فاصله 3 کیلومتری به نام میرسید یا میرسعید است ، اصلی ترین راه دسترسی به آن از طریق جاده تکاب است که به تازگی اسفالت گردیده است که پس از آنکه حدود 30 کیلومتری طی مسافت از شهرستان دیواندره طرف شمال می رویم . در دو راهی تکاب به سمت شرق باید حدود 32 کیلومتر را طی نمود و از یک مرکز بخش بنام " گور باباعلی " عبور کرد . و سپس در دو راهی تکاب ، کرفتو به طرف شمال ، جاده ای شوسه پس از عبور از روستای " یوز باش کندی " حدود 3 کیلومتر بعد از آن غار کرفتو می رسد .

غار کرفتو در سینه یک رشته کوه آهکی در شمال دره ای عمیق قرار گرفته است آثار متعددی از پناگاه ها و دخمه ها و حفره هایی دیده می شوند که در کنار غار اصلی قرار دارد . موقعیت غار به گونه ای است که به طور کلی بادگیر نیست و در زمستان دامنه جنوبی را نمی پوشاند در حالی که 500 متر دور تر و در جنوب شرقی غار بادگیر بوده و برف آن را می پوشاند ، در سویی دیگر دره کوه دیگری وجود دارد که به علت القا شکل بودن طبیعی آن مردمان اطراف به آن سه دختران می گویند که ارتفاع آن با رشته کوه مورد نظر یکسان است .
در زمستان ها و هنگام سرما درون غار گرم و در تابستان به لحاظ کوران باد غار خنک می باشد ، دو چشمه آب در زیر تقاب های پایین غار وجود دارد که سالیان دراز مردم از آن بهره مند گردیده اند . غار کرفتو در دوران مزوزوئیک زیر آب بوده و در اوآخر همین دوره ارتفاعات کرفتو از آب بیرون آمده است این غار آهکی است و در دوره های مختلف انسان در آن سکونت کرده و به همین دلیل تغییر حالت داده است در داخل غار هنوز هم آب وجود دارد و برای دیدن بعضی از جا های مختلف آن باید از قایق های کوچک استفاده کرد . وجود تصاویر و اشکال نقاشی شده داخل غار از جمله دیدنی های موجود در این اثر باستانی می باشد که هر بیننده ای را به خود جلب می کند .
معماری این غار صخره ای ، چهار طبقه در دل کوه است حجاران ماهر فضا های مداخل غار را تراشیده و اتاق ها ، راهرو ها و دالان های متعددی به وجود آورده اند که از میان غار های دست کن باقی مانده از دوران گذشته این غار معماری کامل تری دارد بر سر در یکی از اتاق های طبقه سوم کتیبه ای یونانی وجود دارد و به همین علت غار را معبد هراکلس ( هرکول ) می نامند .

پیشینه تاریخی محوطه
تا پیش از کاوش های علمی دو فصل گذشته ( زمستان 79 و تابستان و پائیز 80 ) بر پایه معماری موجود و نیز کتیبه ای که به خط یونانی بر تارک درگاه یکی از اطاق های طبقه دوم غار نقش بسته ( اینجا جایگاه هرکول است . باشد که پلیدی در آن راه نیابد) قدمت و سابقه سکونت و یا مورد استفاده قرار گرفتن آن را از دوره سلوکی به بعد یعنی اشکانی ، ساسانی و اسلامی می دانستند . پس از کاوش هایی که در دو فصل انجام گرفت و با نتیجه ای که از مطالعات محوطه های اطراف غار به دست آمد مشخص گردید که در پیش از تاریخ ، به احتمال از اواخر هزاره پنجم پ.م. و هزاره چهارم پ.م. این غار همزمان با پناگاه های و غار های دیگر از جمله غار کانی میکائیل مورد استفاده قرار گرفته است . نتیجه آزمایشات خاک شناسی که از دو غار کرفتو و کانی میکائیل ( در 1 کیلومتری شمال کرفتو ) به دست آمده ، نشان می دهد به علت یک رشته فعالیت های جزئی و فعل و انفعالاتی که در سطح غار به عمل آمده و رسوباتی که بر جای مانده این غار از هزاره چهارم پیش از میلاد عاری از فعالیت های انسانی گردیده است و ساکنین آن که گله دارانی کوچ رو بوده اند آن منطقه را ترک کرده اند .
غار کرفتو به جهت گمانه هایی که در آن حفر گردیده و بعضا تا عمق 5/5 متر پایین رفته است با توجه به لایه های موجود که تحتانی ترین آن دارای تراشه های سنگی و تیغه ای بوده است یک فاصله هزار ساله را نشان می دهد و دوباره به آثار زیست انسانی می رسد که دارای چهار دوره سکونتی است : پیش از تاریخ ، اشکانی ، ساسانی ، اسلامی که البته دوره سلوکی آن چندان مورد یقین نیست . چه بسا که کتیبه مورد بحث ممکن است در قرون گذشته ایجاد شده باشد که البته باید با مطالعات بیشتر و آزمایشاتی که از خود کتیبه به عمل می آید سقم آن عیان گردد .

در گمانه زنی ها مشخص گردید علاوه بر آنکه در سطح غار لایه ها به صورت انباشت تاریخی به شکل دوره به دوره قرار گرفته اند ، خاک های رانده شده به داخل حفره های کناری غار هم به همان شکل قرار داشته اند به طوریکه در هر دوره ساکنین بعدی خاک های دوره پیشین را که در سطح غار وجود داشته در حفره ها و سوراخ های موجود انباشته اند .
نتیجه لایه نگاری در یکی از گمانه های چهارم که تا عمق 5/5 متری حفر گردیده است نشان داد که توالی دوره های تاریخی به همان صورتی است که مواد فرهنگی آن در خاک های انباشت شده در دهانه و حفره ها و نیز راه های فرعی مسدود شده قرار داشته است . هر چند دوره پیش از تاریخ آن کمتر نشانی از مواد فرهنگی موجود را دارد با این حال در بعضی موارد با الک کردن خاک ها ، تراشه هایی به دست می آید که با تراشه هایی که در طبقه چهارم وجود دارد مطابقت می کند .

در tta.f4 ( گمانه a طبقه چهارم ) در عمق 5/2 متری که آثار دوره پارتی وجود داشت ، به یک قشر رسوبی برخورد کردیم ، کمه این قشر به قطر 50 سانتی متر فاصله ای بین دوره پیش از تاریخ و تاریخ ایجاد کرده بود . پس از این فاصله ( گپ ) بر مسطح رسوبات آهکی ، به چندین تراشه سنگی ( flake ) برخورد کردیم ، این نوع تراشه ها را در گمانه زنی هایی دیگر نیز داشتیم که بطور کلی با تیغه ها و تراشه هایی که در دامنه های جنوبی غار و محوطه های اطراف بدست آوردیم ، همخوانی دارد . نتیجه اینکه این غار از پیش از تاریخ تا دوره اسلامی ( قرون 7-8 ) هجری مورد استفاده قرار گرفته است .

کشف تراشه های سنگی در طبقه چهارم و محوطه بیرون غار نشانه استفاده انسان در دوران پیش از تاریخ است همچنین نمونه اشیای به دست آمده باز نشانگر این واقعیت است . اگر چه به عقیده بعضی دیگر از کارشناسان امور باستانی می توان عمر غار را حتی خیلی پیش تر از آن حساب کرد .

پیشینه پژوهش میدانی محوطه
غار کرفتو در سال 1818 توسط سر رابرت کرپورتر بازدید و کتیبه آن خوانده شده و در سال 1838 هنری اولینسون از غار بازدید کرد و آنچه را که بوسیله کرپورتر از کتیبه خوانده شده بود ، اصلاح نمود . در سال 1963 سراورل اشتین همراه با دستیار هنری اش ایوب خان نقشه اطاق های حجاری شده ، راهرو ها و دهلیز های طبیعی را تهیه کردند . که البته اکنون با توجه به اینکه خاک برداری و پاک سازی راهرو ها و دهلیز ها به طور کامل انجام گرفته ، نقشه اشتین کامل نیست . البته هیات در نظر داشت نقشه برداری غار را بصورت سه بعدی انجام دهد . که این امر با توجه به هزینه سنگینی که در برداشت ، در هنگام کاوش امکان پذیر نشد . ولی پلان طبقات مختلف غار و نیز راه های جدیدی که پیدا شد و به بیرون از غار منتهی گشت تهیه گردیده است .
در سال 1376 آقای دکتر میر اسکندری در راس هیاتی به گمانه زنی های محدود در درون غار و بیرون غار اقدام نمود ، اولین کاوش توسط نگارنده نیز در زمستان سال 1379 به مدت 45 روز در تالار بزرگ و طولانی طبقه دوم انجام گرفت که به جهت خاکبرداری های غیر اصولی که قبلا بیشتر در آن انجام شده بود ، نتیجه لازم و قابل اعتمادی دستگیر هیات نشد . بنابر این توجه به طبقه چهارم معطوف گردید . و در همین سال تعدادی گمانه در طبقه چهارم زده شد که به لحاظ نتایج قابل توجه ای که در برداشت . برنامه کاوش آن برای سال 80 ارئه گردید . در سال 1380 ( تابستان و پائیز ) علاوه بر کاوش هایی که در طبقه چهارم انجام شده و مطالعات قبلی را تکمیل نمود ، در دامنه های جنوبی غار و آن سوی دره ( دامنه کوه سه دختران ) در ارتباط با دوره های مختلف غار کاوش هایی انجام گرفت که فقط به دوره اسلامی آن قرون 7 و 8 که همزمان با غار کرفتو بود ، دست پیدا نمودیم که عبارت بود از یک گورستان و نیز در محوطه های اطراف از جمله ده کهنه ( غرب غار کرفتو به فاصله یک کیلومتر ) تلک آوی 2 کیلومتری جنوب غربی غار ، غار کانی میکائیل یک کیلومتری شمال غار کرفتو کاوش هایی انجام گرفت که همگی با دوره های مختلیف غار ، پیش از تاریخ پارت و ساسانی ، اسلامی ، همخوانی داشته است. کاوش در این محوطه ها نشان داد که در دوره های مختلف به جز پیش از تاریخ ( اواخر هزاره پنجم و اوایل هزاره چهارم ) غار کرفتو به عنوان یک مرکزیت قرار داشته است و اینکه ایا می توانسته به خصوص در دوران پارت و ساسانی به جایگاه ویژه ای چون نیایشگاه و محل اجرای مراسم مذهبی باشد جای مطالعه و تحقیق بیشتری را طلب می کند ، با این وجود نگارنده معتقد است این معماری ایجاد شده در دل کوه و تراش صخره ها که بی نظیر ترین معماری صخره ای در ایران است پیامی غیر از یک فضای مسکونی را دارا است مطالعه بر روی معماری موجود اشیا و سفالینه های بدست آمده ما را در نتیجه گیری نهایی یاری خواهد نمود .

divandareh.gov.ir