عکس»پاسارگاد در استان فارس

مطیع و منقاد خویش ساخت . ‌کوروش بزرگ با ایمان استواری که به اهورامزدا داشت جهانگشایی را به هدف برقرار کردن آشتی و امنیت و عدالت و از میان بردن ستم و ناراستی انجام میداد و در فتوحاتش به حدی نسبت به اقوام مغلوب بزرگم نشی و مهر و عطوفت نشان داده ‌بود که داستان رأفتش به همه جا رسیده بود .

‌شایان ذکر است که پاسارگاد نام یک آثار باستانی مشهور در منطقه بوده که مورد علاقه و توجه جهانیان بویژه علاقه ‌مندان به میراث ملل می‌ باشد ،‌بر این مبنا استانداری و وزارت کشور بعد از تصمیم به ایجاد شهرستان در آن منطقه و برای برجسته نمودن و زنده نگه داشتن نام و یاد پاسارگاد در سطح ایران و جهان ترجیح داد نام پاسارگاد را بر شهرستان جدیدالتأسیس قرار دهد » از طرف دیگر بانیان احداث مجموعه پاسارگاد ، دولت هخامنشی بوده ‌است که مسئولین محترم وزارت کشور و استانداری با تأسیس بخش هخامنش در برجسته‌ تر نمودن آثار کوروش هخامنشی تلاش مضاعفی از خود نشان داده ‌است چرا که فرزندان هخامنش پس از کسب قدرت و تشکیل دولت مستقل نام دولت را به احترام رئیس قبائل پارس به نام هخامنش نامگذاری کرده‌ اند و این امر نشان دهنده احترام و جایگاه بلند هخامنش در بین قبائل پارس بوده ‌‌است که مسئولین محترم وزارت کشور و استانداری فارس با نکته سنجی و ظرافت تمام این مسئله را مورد توجه قرار داده‌ اند .

مشخصات
شهر باستانی پاسارگاد نخستین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی در قلب استان فارس ، در دشت رودخانه پُلوار قرار دارد . نام شهر « اردوگاه پارس » دلالت از موقعیت مکانی شهر دارد . شهر توسط کوروش بزرگ ( کوروش دوم ) در این مجموعه ، پنجمین مجموعه ثبت‌ شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که طی جلسه یونسکو که در تیرماه سال ۱۳۸۳ در چین برگزار شد به علت دارا بودن شاخص ‌های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید . هر اثر که در فهرست جهانی یونسکو جای می‌ گیرد : طبق کنوانسیون میراث طبیعی و تاریخی باید از سوی کشور نگهدارنده اثر مورد توجه ویژه قرار گیرد و انجام هر گونه اقدامی در به خطر افتادن آن ممنوع است .

پیشینه
سرزمین پارس زادگاه هخامنشیان بوده ‌است . خاندان پارس ، که به رهبری کوروش دوم ( که از ۵۲۹ تا ۵۵۹ پیش از میلاد سلطنت نمود ) در سال ۵۵۰ پیش از میلاد ، بر ماد ها پیروز شدند . بر پایه سنت ، کوروش دوم این منطقه را به پایتختی انتخاب کرد ، زیرا در نزدیکی منطقه ‌ای بود که بر ایشتوویگو پادشاه ماد پیروز شد . این اولین پیروزی ، پیروزی ‌های دیگری چون غلبه بر لیدی ، بابل نو ، و مصر را به دنبال داشت . امپراتوری هخامنشی بعداً توسط پسر او کمبوجیه ( ۵۲۲ تا ۵۲۹ پیش از میلاد ) و داریوش اول ( ۴۸۶ تا ۵۲۱ پیش از میلاد ) تحکیم و گسترش یافت . از کوروش در انجیل به عنوان آزادی‌ دهنده بابل و کسی که یهود ها را از تبعید بازگردانده یاد شده ‌است .

در ۷۰ کیلومتری جنوب پاسارگاد ، داریوش بزرگ پایتخت نمادین خود شهر پارسه ( شاعری یونانی این شهر را پرس پلیس نام نهاد ) را بنیان نهاد . تا هنگامی که اسکندر از مقدونیه در سال ۳۳۰ پیش از میلاد امپراتوری هخامنشی را تسخیر کرد ، پاسارگاد یک مرکز مهم سلسله‌ ای باقی ماند . به گفته نویسندگان باستانی ، مانند هرودوت و آریان (گزنفون) ، اسکندر آرامگاه کوروش را محترم شمرده و آن را بازسازی نمود .

در دوره‌های بعدی ، از تل تخت هم چنان به‌عنوان یک دژ بهره‌ برداری می‌ شد ، حال آن که کاخ ‌ها متروک شده و از مصالح آن دوباره استفاده شد . از سده هفتم به بعد ، آرامگاه کوروش به نام آرامگاه مادر سلیمان خوانده می‌ شد ، و به یک مکان زیارتی تبدیل شد . در سده دهم یک مسجد کوچک در گرد آن ساخته شد ، که تا سده چهاردهم از آن استفاده می‌ شد . این محوطه توسط مسافرین طی سده ‌ها بازدید شده ، که باعث از دست رفتن تدریجی اجزا گوناگون آن گشته ‌است .

طبق نوشته ‌های هرودوت ، هخامنشیان از طایفه پاسارگادیان بوده اند که در پارس اقامت داشته‌ اند و سر سلسله آنها هخامنش بوده ‌است .‌ نامدار ترین رئیس اتحادیه قبائل پارس در نیمه قرن ٧ پ م چیش پیش دوم است که تا سال 640 پ م ریاست قبائل پارس را در دست داشت . او چیش پیش پور کوروش پور کمبوجیه پور چیش پیش پور هخامنش بود ، که همه شان رؤسای قبائل پارس بودند . اگر برای هر کدام از اینها حدود ٤٠ سال در نظر بگیریم ، می توان گفت که در زمانی که پارس ها در منطقه پارسوای مذکور در سند آشوری ( یعنی سال 834 پ م ) اقامت داشته ‌اند ، ریاستشان در دست هخامنش بوده است .

هخامنشیان نام دودمانی پادشاهی در ایران پیش از اسلام است . پادشاهان این دودمان از پارسیان بودند و تبار خود را به « هخامنش » می رساندند که سرکرده طایفه پاسارگاد از طایفه های پارسیان بوده ‌است . هخامنشیان نخست پادشاهان بومی پارس و سپس آنشان بودند ولی با شکستی که کوروش بزرگ بر ایشتوویگو واپسین پادشاه ماد وارد ساخت و سپس فتح لیدیه و بابل پادشاهی هخامنشیان تبدیل به شاهنشاهی بزرگی شد . از این رو کوروش بزرگ را بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی می‌ دانند .

به قدرت رسیدن پارسی‌ ها و سلسله هخامنشی ( 550-330 قبل از میلاد ) یکی از وقایع مهم تاریخ قدیم است . اینان دولتی تأسیس کردند که دنیای قدیم را به استثنای دو سوم یونان تحت تسلط خود در آوردند . شاهنشاهی هخامنشی را نخستین امپراتوری تاریخ جهان می‌ دانند . مهم‌ترین سنگ نوشته هخامنشی از نظر تاریخی و نیز بلندترین آنها ، سنگ نبشته بیستون بر دیواره کوه بیستون است . سنگ نوشته بیستون بسیاری از رویداد ها و کار های داریوش اول را در نخستین سال‌ های حکمرانی‌ اش که مشکل‌ ترین سال ‌ها حکومت وی نیز بود . به طور دقیق روایت می ‌کند . این سنگ نوشته عناصر تاریخی کافی برای بازسازی تاریخ هخامنشیان را داراست و همچنین در سایت مذکور درباره شخصیت کوروش هخامنشی آمده ‌است که : همه نشانه‌ ها بیانگر آنست که هدف کوروش از جنگ و کشور گشایی ایجاد یک جامعه جهانی مبتنی بر امنیت و آرامش و دور از جنگ و ویرانگری بوده ‌است . کوروش در لشکرکشی ها و پیروزی هایش با ملل مغلوب در نهایت بزرگواری رفتار کرد و عناصر حکومتی پیشین را مورد بخشایش قرار داده در مقام هایشان ابقا کرده سده ششم قبل از میلاد ساخته شد . محوطه اصلی (۱۶۰ هکتار ، حدوداً ۲٫۷×۰٫۸ کیلومتر ) توسط یک منطقه طبیعی بزرگ احاطه و محافظت شده‌است ( حدوداً ۷۱۲۷ هکتار ) . محوطه اصلی شامل این بناهای تاریخی است :

آرامگاه کورش بزرگ در جنوب ؛
آرامگاه کورش ، فرازنده‌ ترین و در عین‌حال سالم‌ ترین بنای پاسارگاد است . این سازه باشکوه طرحی بسیار باوقار ، گیرا ، متوازن و متناسب را عرضه می‌ دارد . طرح این گونه آرامگاه برخلاف نظر برخی محققان ، در ایران ناشناخته نبوده است . اینکه گفته می ‌شود چنین بام ‌های شیب‌دار در ایران رایج نبوده و از نواحی شمال باختری به ایران رسیده است ، ناشی از نبود آگاهی ‌های پیشین در زمینه نمونه‌ های دیگر چنین بام‌ هایی در سراسر ایران است که حتی در گورخانه ‌های پیش از تاریخی نیز بدست آمده است .
نمونه‌ای از اینگونه معماری ، بنای معروف به « گور دختر » در جنوب خاوری کازرون و در نزدیکی « سرمشهد » است و نمونه دیگری از چنین گورخانه‌ هایی توسط آقای خسرو پور بخشنده در کاوش‌های سال 1382 در تپه صرم در نزدیکی کهک قم بدست آمد . متأسفانه این سازه در همان زمان پیدایش توسط شخص یا اشخاصی ناشناس نابود شد . ( برای گزارش مقدماتی این کاوش و همچنین عکسی از گور یادشده بنگرید به : سیامک سرلک ، عوامل مؤثر در شکل‌گیری انواع معماری قبور و شیوه‌های تدفین در گورستان عصر آهن تپه صرم ، در : گزارش‌های باستان‌شناسی ، جلد 3 ، ص 129 تا 163 ) .
تل تخت ( یا « تخت سلیمان » ؛ سریر پادشاهی سلیمان ) و استحکامات ، واقع بر یک تپه در شمال محوطه اصلی ؛
مجموعه سلطنتی در مرکز محوطه اصلی ، شامل بقایای : ساختمان دروازه ( دروازه ( R ) ، تالار عمومی (کاخ ( S ) ، قصرمسکونی (کاخ ( P ) ، و باغ سلطنتی (چهار باغ( .
در منطقه شرق یک بنای کوچک قرار دارد ( ۱۶×۱۶ متر ) که یک پُل تشخیص داده شده ‌است . در شمال مجموعه سلطنتی زندان سلیمان قرار دارد ، یک برج سنگی ، باحدوداً ۱۴ متر ارتفاع . تاریخ ساخت این بنا مشخص نیست .
محوطه اصلی شامل منطقه حفاری ‌شده ‌است ، اما پایتخت باستانی منطقه‌ ای بسیار وسیعتر از این منطقه بوده و هنوز حفاری نشده ‌است . در محوطه حفاظتی اطراف ، باقیمانده ‌های دیگری نیز هستند : محدوده مقدس ( حدوداً ۵۵۰-۵۳۰ پیش از میلاد ) ، و محوطه‌ های تل نوخودی ، تل خاری ، تل سه آسیاب ، دوتلان ، که برخی از اینها متعلق به ما قبل تاریخ هستند ، همین طور مدرسه یا کاروانسرا ( سده ۱۴ میلادی ) . در محوطه حفاظتی همچنین پنج روستا وجود دارند که کشاورزان در آنها ساکنند .
تخته سنگ ‌های آرامگاه با بست ‌های فلزی معروف به بست دم چلچله ای ، به هم پیوسته بوده‌ ، که بعد ها آن‌ها را کنده و برده ‌اند و اکنون جایشان به صورت حفره ‌هایی دیده می‌ شود که بیشتر شان را تعمیر کرده‌ اند .

بنای آرامگاه دو قسمت مشخص دارد :

سکویی ۶ پله‌ای که قاعده آن مربع مستطیلی به وسعت ۱۶۵ متر مربع است .
اتاقی کوچک به وسعت ۵/۷ متر مربع که سقف شیب بامی دارد و ضخامت دیوار هایش به ۵/۱ متر می‌ رسد .
پایه بنا ( ۱۳٫۳۵×۱۲٫۳۰ متر ) از شش لایه پلکانی تشکیل شده ‌است ، که از آن ‌ها اولی به بلندی ۱۷۰ سانتی متر ، دومی و سومی ۱۰۴ سانتی متر ، و سه عدد آخری ۵۷٫۵ سانتی متر هستند . ارتفاع کلی بنا در حدود ۱۱ متر است . در ورودی آرامگاه در سمت شمال غربی قرار داشته و ۷۵ سانتی متر پهنای آن است . این درگاه کوتاه نیز دارای دو در سنگی بوده که از بین رفته است .

خزانه آرامگاه ، در بالاترین نقطه ، شکل یک خانه شیروانی ساده با یک ورودی کوچک در غرب را دارد . تا حدود صد سال پیش باور بر این بود که این بنا آرامگاه مادر سلیمان باشد و در دوره اتابکان در زمان آل بویه با استفاده از ستون‌ های باقی مانده از کاخ‌ های باستانی مسجدی با نام « مسجد اتابکی » در گرد آن ساخته و یک محراب کوچک در خزانه آرامگاه کنده ‌کاری شد . در دهه ۱۹۷۰ بقایای مسجد پاکسازی شده و تکه‌ های تاریخی به نزدیکی مکان‌ های اصلی ‌شان بازگردانده شدند .

پس از کشته شدن کوروش در جنگ با سکاها یا ایرانیان شمالی ، جسد وی را مومیایی کرده و درون تختی از زر نهاده و اشیای مهم سلطنتی و جنگی او را در کنار وی گذارده بودند .
هنگامی که در 75 کیلومتری تخت‌جمشید ، راه اصلی اصفهان به شیراز را به سوی پاسارگاد ترک می‌کنیم و از میان درختان بلند و سرسبزی که بر این راه خاطره‌انگیز سایه افکنده‌اند ، پیش می‌رویم ؛ به نظر می‌آید که در اعماق تاریخ دور و دراز و پر فراز و نشیب و رنگارنگ این سرزمین کهن فرو می‌ رویم . انگار کودکان خونگرم و پرنشاطی که در روستا های کنار راه ، با خوشرویی و با مهر راه پاسارگاد را به شما نشان می‌ دهند ، و آن دخترکان زیبایی که با جامه‌های چین‌دار و بلند و رنگارنگ ، گل ‌های بنفشه و بابونه صحرایی دشت پاسارگاد را می‌ چینند تا داروی درد های مادرانشان کنند ؛ یادگار هایی گرانبها از هزاران سال پیش و از پاسارگاد خاموش و خفته در تاریخ و آن مردان بزرگ هستند . هنوز هم دستان گرم و پرتوان مردان و بوی خوش نان و تنور خانگی زنان پاسارگاد نشان می ‌دهد که اجاق ایرانیان همچنان روشن و همچنان گرم است .

منطقه‌ای که امروزه با نام «دشت مرغاب» می ‌شناسیم و پاسارگاد هم در آن قرار دارد ، از اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد تا اوایل هزاره دوم دارای سکونتگاه‌ ها و جمعیت فراوانی بوده و آثار آن در محوطه ‌های پیش از تاریخی « تل نخودی » ، « تل سه‌ آسیاب » و تپه « دو تولون » و بتازگی در محوطه بسیار غنی و مهم « تنگه بلاغی » بدست آمده است . همچنین پس از یک دوره رکود چند صد ساله ( که در همه جای ایران دیده می‌ شود ) در اوایل هزاره نخست پیش از میلاد نیز شواهد زیستی پراکنده‌ای در آن دیده شده است .

اما در زمینه جزئیات دیرینگی محوطه هخامنشی پاسارگاد ، تفاوت نظر هایی وجود دارد و هر کدام از نظر ها را نیز دلایل قابل قبولی پشتیبانی‌ می‌ کند . کهن ‌ترین اثر پاسارگاد ، « تل تخت» یا همان تخت مادر سلیمان است که یکی از کاخ ‌هایی است که بر بلندی ساخته شده و هنوز هم علیرغم پژوهش ‌های فراوان ، برخی تصور می کنند که قلعه بوده است . رومن گیرشمن بر این اعتقاد بود که این بنا در زمان کمبوجیه اول ، پدر کورش بزرگ ساخته شده ، اما فرضیه بیشتر پذیرفته‌ شده که دیوید استروناخ آن را بیان کرد ، زمان ساخت آن را در مابین سالهای 546 تا 530 پیش از میلاد یعنی در شانزده سال پایانی پادشاهی کورش بزرگ می ‌دانند .

بخش ‌های دیگر پاسارگاد ، بجز بنای آرامگاه که ظاهراّ در زمان پادشاهی کورش به پایان رسیده ، از بناهایی هستند که ساخت آنها در زمان کورش آغاز و در زمان پادشاهان بعدی هخامنشی ، از جمله داریوش یکم به پایان رسیده‌اند .

ویژگی‌های ظاهری آرامگاه
آرامگاه کورش تنها از نوعی سنگ ماسه‌ای که به مرمر سفید شباهت دارد ، ساخته شده و در ساخت آن از هیچگونه مواد و مصالح دیگری استفاده نشده است . سنگ ‌ها که از معدنی در شمال خاوری سیوند بدست آمده ، در قطعات بسیار بزرگ که گاه وزن هر کدام آنها به ده‌ها تن می‌رسد ، به شیوه خشکه‌ چین بر روی هم چیده و بنا گردیده است و گاه برای اتصال محکم ‌تر آنها از قطعات آهنی دم چلچله‌ای استفاده شده است . این قطعات آهنی در طول زمان از چشم سارقان پنهان نمانده است . با اینهمه و علیرغم گذشت بیش از 2500 سال از عمر ساختمان و پشت سر گذاردن زمین‌لرزه ‌ها و حادثه ‌های دیگر طبیعی و انسانی ، بنای آرامگاه کورش همچنان سالم و پایدار و استوار بر جای مانده و نشانه‌ای است از توانمندی‌ ها و شایستگی‌ های معماران ، دانشمندان و صنعتگران ایرانی .

اتاق آرامگاه بر روی شش سکوی مطبق سنگی ساخته شده و طبقه هفتم آن را تشکیل می ‌دهد . نخستین و پایین‌ترین طبقه ، قریب 12 متر عرض و 13 متر طول و 170 سانتیمتر بلندی دارد . در نتیجه سطح زیربنای ساختمان به حدود 160 متر مربع می‌رسد . این اندازه‌‌ها در طبقات دیگر به ترتیب کاهش می ‌یابد بطوری که بلندی صفه ششم از 55 سانتیمتر تجاوز نمی کند . به این ترتیب ارتفاع شش صفه پله‌مانند بنا حدود 5/5 متر و با احتساب حدود 6 متر بلندی اتاق آرامگاه و بام آن ، بلندای کل بنا بالغ بر 11 متر می‌ شود . این تاق بصورت شیروانی و شیب‌دار بام بنا را می ‌پوشاند .

دیوارهای اتاق بسیار ضخیم ساخته شده ‌اند . بطوری که پس از ورود به اتاق در می‌یابیم که اندازه‌های داخلی آن کمی بیشتر از 2 متر در 3 متر است . جای پاشنه درها نشان می‌دهد که این اتاق با دو در سنگی بزرگ که بر روی همدیگر قرار می‌گرفته‌اند ، بسته می‌شده است . چنین درهایی که به سختی باز و بسته می شوند ، معمولاّ برای بناهایی بکار می‌رفته است که قرار نبوده رفت ‌و آمدهای زیادی به درون آن انجام پذیرد .

این درها نزدیک به 130 سانتیمتر بلندی داشته و ورود به اتاق با خم شدن امکان پذیر می‌شده است . داخل اتاق بسیار ساده و کف و سقف آن هر کدام از دو قطعه سنگ بزرگ و ضخیم پوشیده شده است . در نتیجه وجود این سقف مسطح بر بالای اتاق و در زیر شیروانی ، در می‌یابیم که می‌بایست اتاق دیگری در میان این دو سقف وجود داشته باشد . این اتاق فوقانی کوچک هیچ راهی به بیرون ندارد و پیدایی آن در سال 1338 خورشیدی با کوشش شادروان استاد علی سامی ( رئیس مؤسسه باستان‌شناسی تخت‌جمشید که پژوهش‌های تخت‌جمشید و پاسارگاد ، دین زیادی به ایشان دارد و هرگز کسی نتوانست جای خالی او را پر کند) انجام پذیرفت . به نظر ایشان ، این اتاق سنگی جایگاه اصلی دو تابوت سنگی است که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند . یکی از این تابوت‌ها چند سانتیمتر کوچکتر از دیگری است . در هیچکدام از این دو تابوت چیزی یافت نشده است . (علی سامی ، پاسارگاد ، شیراز ، 1350) .

هر چند که به نظر می‌رسد کنده‌کاری‌های تابوت‌مانندی که در درون تخته‌سنگ‌های بام زیرین و داخلی بنا انجام شده است ، شیوه‌ای برای سبک کردن آن بوده باشد؛ اما بعید نیست که با توجه به اندازه‌های آنان که برابر با قد و هیکل آدمی است ، آنگونه که استاد سامی بیان داشته‌اند ، تابوت‌های کورش و «کاساندان» بانوی او بوده باشند .

در اطراف و درون آرامگاه هیچگونه آذین و نگاره‌ای وجود ندارد و تنها در نمای سردر سه‌گوش زیر شیروانی و بالای در ورودی ، نقش بسیار کمرنگی از نگاره یک گل دوازده‌ گلبرگی متداول هخامنشیان نگاشته شده است . علاوه بر این هیچگونه کتیبه و نبشته‌ای نیز در آرامگاه یافت نشده است . اما آریان مورخ یونانی گزارش کرده که در آرامگاه کورش کتیبه‌ای «به خط ایرانی» به این مضمون دیده شده است: «ای مرد! من کورش هستم ، پسر کمبوجیه ، من شاهنشاهی پارسیان را بنیاد گذاشتم . من بر آسیا فرمان راندم ، اینک بر من رشک مبر» . آریان و همچنین استرابو ، مورخ دیگر یونانی به نقل از آریستوبولوس وضعیت داخل مقبره را نیز به اختصار توصیف کرده‌اند . بر پایه گفتار آنان در اتاق آرامگاه یک تخت زرین با تابوتی زرین و میز و ساغرهایی وجود داشته است .

امروزه در پاسارگاد تنها یک کتیبه کامل که در چند جای مختلف بر دیوار کاخ‌ ها نوشته شده است ، دیده می‌ شود . این کتیبه‌ها در دو سطر به زبان و خط فارسی باستان ، یک سطر ترجمه عیلامی و یک سطر ترجمه اکدی ( بابلی نو ) نگاشته شده‌اند : « اَدَم کوروشَـ(ـه) ، خشایَـثی‌یَـه ، هخامنیشی‌یَـه » من کورش ، شاه ، هخامنشی » . از این کتیبه نسخه دیگری بر بالای سنگ‌ نگاره مرد بالدار بوده است که در فاصله سال‌ های 1240 تا 1253 خورشیدی ناپدید شده است . امروزه بحث ‌های فراوانی در زمینه زمان نگارش این کتیبه ‌ها در حال انجام است .

نام پاسارگاد
در باره نام پاسارگاد ، اختلاف‌ها فراوان‌تر است . این نام را نخستین بار سر رابرت کرپورتر (R . Ker Porter) در نخستین سال‌های سده نوزدهم میلادی و با اقتباس از نظریه جیمز موریه (J . P . Morier) بکار برد و در آن زمان بیشتر پژوهشگران این نامگذاری را نپذیرفتند و هنوز هم شاید برخی بر این گمان هستند ؛ اما اسناد نویافته جای تردیدی در درستی محل پاسارگاد باقی نمی‌ گذارد .

نام پاسارگاد شکل یونانی شده واژه هخامنشی « باتراکاتاش » است که بارها در الواح عیلامی تخت‌جمشید بکار رفته است؛ اما از گونه فارسی باستان آن آگاهی درستی در دست نیست . از سوی دیگر هرودوت واژه پاسارگاد را نه برای یک مکان ، بلکه برای قبیله‌ای به همین نام بکار برده است .

رونالد کنت بر این باور است که گونه فارسی باستان نام پاسارگاد ، « پَـئیشی‌یا اووادا » بوده که معنی « جایگاه نوشته / نوشتارخانه » را می ‌دهد و در کتیبه داریوش در بیستون هم بکار رفته است . (Ronald G . Kent, Old Persian, Sec . edition, New Haven, 1953, p 194)

ثبت جهانی پاسارگاد توسط یونسکو
معیارهای ثبت جهانی پاسارگاد
پاسارگاد ، جمهوری اسلامی ایران به سال 1383 خورشیدی مطابق با سال 2004 میلادی بر اساس بند های یکم ، دوم ، سوم و چهارم معیار های فرهنگی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید:

معیار یک : پاسارگاد نخستین نشانه بارز معماری سلطنتی هخامنشی است .

معیار دو : پایتخت شاهنشاهی پاسارگاد را کوروش بزرگ با مشارکت مردمان گوناگون امپراطوری که بنا نهاده بود ساخت این حرکت به صورت یک مرحله بنیادی در تحول هنر و معماری کلاسیک ایران درآمد .

معیار سه : محوطه باستان شناختی پاسارگاد با کاخ ها ، باغ ها و آرامگاه کوروش بزرگ بنیان گذار سلسله هخامنشی یادبودی استثنایی از تمدن هخامنشیان در ایران است .
معیارچهار : مجموعه چهار باغی پادشاهی که در پاسارگاد بنیان گذاشته شده به صورت نمونه ای مادر برای این گونه معماری و طرح ریزی در آسیای غربی در آمد .

اطلاعات اولیه
دولت طرف : جمهوری اسلامی ایران
نام ملک : پاسارگاد
موقعیت : استان فارس
تاریخ دریافت : ۳۰ ژانویه ۲۰۰۳
طبقه بندی : مطابق طبقه‌بندی های دارایی ‌های فرهنگی شرح داده شده در مقاله ۱ از پیمان نامه میراث جهانی سال ۱۹۷۲ ، این یک محل باستانی است .
شرح مختصر : پاسارگاد اولین پایتخت سلسله ‌ای امپراتوری هخامنشی بود که توسط کوروش دوم در قرن ششم قبل از میلاد ساخته شد . کاخ های آن ، طرح باغ ها ، هم چنین آرامگاه کوروش نمونه‌ های برجسته‌ ای از اولین مرحله تکامل هنر و معماری سلطنتی هخامنشیان هستند ، و یک گواهی استثنایی از تمدن ایرانی است .

Wikipedia.org