كاخ نیمه تمام ساسانی

کاخ نیمه تمام ساسانی وبقایای کاروانسرای ایلخانی:

در منطقه تاریخی بیستون در حد فاصل كاروانسرای صفوی و حاشیه چشمه آب سراب بیستون بنای كاوش شده است كه به بنای ساسانی و ایلخانی نسبت داده شده است .

شالوده این بنا در دوران ساسانی كه كلا ابعاد حدود 75/83*139 متر دارد بر روی خاك بكر نهاد شده است . این بنا به دلایل مختلف ساختمان آن به پایان نرسیده و در همان مراحل اولیه كار ساخت و ساز آن متوقف مانده است .

شیوه ساخت و نوع مصالح به كار رفته در بنای نیمه تمام و با توجه به آثاری از فرهاد تراش كه آن هم نیمه تمام رها گردیده و وجود پل خسرو و سرستونها ی یافته شده در كنار چشمه بیستون كه نقش خسرو و پرویز و آناهیتا دارند، این بنای نیمه تمام را مربوط به دوره ساسانی و اختصاصا به زمان خسروپرویز می دانیم .

این بنا تا دوره ایلخانی متروك بوده است متاسفانه مداركی وجود ندارد كه این بنا قبل از دوره ایلخانی چه كار بردی داشته و آیا استفاده شده یا نه .

آلمانیها پس از كاوش در این منطقه حدس زده اند كه این بنا به اوایل دوه اسلام برمیگردد و گفته اند كه این بنا در دوره آل بویه یك پست دفاعی بوده اما با شواهد و مداركی كه از اطراف و اكناف این بنا بوجود آمده با توجه به اثر های دیگر این منطقه به احتمال زیاد این بنا ساسان ی بوده است .

این بنا با استفاده از دیوارهای سنگی بنا ی ساسانی و با استفاده از آجر و چیدن آنها روی سنگهای ساسانی در دوره ایلخانی تبدیل به یك كاروانسرا شده و این بنا در این دوره تكمیل گردیده است .

به علت ریختن سقفهای آجری اطاق ها گمان می رود واقعه ای غیر مترقبه ای از جمله زلزله در آن زمان اتفاق افتاده است .

بعد از ریختن سقف های آجری اطاق ها در دوره ایلخانی ساخت و سازهای ضعیفی كه پی ها و دیوار های آنها با سنگهای لاشه و ملات گل و چینه ساخته شده اند تنور های متعددی در عمق های مختلف به چشم می خورند . این تنورها احتمالا ً مربوط به دوره تیموری میباشد بعد از خرابی كاروانسرای ایلخانی ساخت و سازهایی سنگهای لاشه و ملات گل به صورتی غیر ماهرانه در دوره تیموری انجام گرفته است و سازه هایی در دوره قاجار و پهلوی از قبیل چاه و راه آب و ساخت دهكده ای بر روی بنا در آن محل انجام گرفته است .

دور تا دور این بنا حصاری مستحكم با سنگهای تراش خورده بزرگ به صورت خشكه چین (قسمت بیرونی دیوار ) و قسمت داخلی دیوار با لاشه سنگی و ملات گچ نیم كوب پوشانده شده است . ضخامت این دیوارها حدود 240 سانتی متر می باشد در كل دیوارهای بنا ضخامتی حدود 240-120 سانتی متر می باشد .

دور تا دور این بنا نیز اتاقهایی ساخته شده است . طول اتاقها حدود 40/6متر و عرض آنها 280 سانتی متر می باشد . در دیوار های اتاقها هیچ گونه روزنه یا پنجره یا نور گیری وجود ندارد شاید در بالای سقف نورگیر وجود داشته است .

در این بنا راه پله هایی به طرف بالا و پایین نیز تعبیه شده كه دارای پا گرد نیز بوده است و اتاقهای این بنا دارای ورودی هایی نیز می باشند .

در این بنا مانند ساخت بنا های دیگر ساسانی برروی سنگهای تراش خورده امضاء حجاران آن زمان دیده می شود .

تقریبا در قسمت شرقی بنا و در داخل بنا خرابه ای از یك مسجد ایلخانی و محراب آن نیز وجود دارد كه بعد از چند حفاری آن را مرمت كرده اند كه متاسفانه مرمت كاملا اشتباهی از لحاظ ساختار بنا می باشد .

در داخل بنا برای اتاقها راهروهایی نیز وجود دارد كه ورودی هر راهرو با طاق آجری آن شناسایی می شود .

در حال حاضر از این بنا مخر و به ای بیش نمانده كه حتی هنوز قسمتی از بنا حفاری نگردیده است .

- دیواری عظیم از دوره ساسانی :

در کنار رودخانه گاماسی آو :

به ساحل راست رودخانه گاماسی آو ، در اراضی جنوبی بیستون ، دیواری طولانی از سنگ تراش و قلوه سنگ و ملات ، بنا شده است . این دیوار عظیم ضمن کاوش های هیات باستان شناسی مشترک ایران و آلمان بین سال های 46-1342 ه. ش. کشف و خاکبرداری شده درازای دیوار 1100 متر قطر آن 250 سانتیمتر است . نمای خارجی دیوار با سنگ تراشیده شده است و پشت سنگ ها را با قلوه سنگ های ریز و درشت پر کرده اند قسمت های قدیمی تر را که در ملات گچ غربالی و قسمت های بعدی را در گل کار گذارده اند . سنگ های حجاری شده دیوار ،چهار گوشه هایی هستند که اندازه های آنها یکنواخت نبوده و در ابعاد 80×65 و 90×60 و 100×100 سانتیمتر ساخته شده اند . بلندی دیوار چهار تا پنج متر است . در اغلب سنگ های حجاری شده دیوار ، علایم ویژه حجاران عصر ساسانی به چشم می خورد و عظمت این دیوار در وهله اول با توجه به سرستون های پیدا شده در بیستون این تصور را بوجود می آورد که منظور از بنای آن شاید ایجاد کاخی بزرگ به بزرگی قصر شیرین بوده است که نتوانسته اند ساختمان آن را به پایان برسانند ادامه حفاری نظریه دیگری را که شاید به حقیقت نزدیکتر باشد مطرح می نماید . هیات حفاری احتمال می دهد که منظور از احداث این دیوار سدی بوده است برای شکارگاه سلطنتی که ما میتوانیم تصاویر آنرا در طاق وسان ببینیم . بر دیوار سمت چپ طاق بزرگ نیزاری است که گراز ماهی و مرغابی فراوان در آن دیده می شود . شاه در این نقش در میان قایق ایستاده و به شکار گراز مشغول است . بنای اصلی سد به درازای 1100 متر و پهنای 500 متر است از ابتدای پل خسرو شروع شده و در امتداد رودخانه گاماسی آو 1100 متر پیش می رود و سپس رودخانه را عرضی قطع می کند و تا نزدیک دهکده بند عبدی به درازای 500 متر ادامه می یابد . ضلع شمالی آن از پل خسرو 500 متر به طرف جاده ساسانی که در آن روزگار به تخت شیرین و سرماج می رفته است کشیده شده و سپس به طرف جنوب به طول 1100 متر تا دهکده بندعبدی ادامه داده شده است . ضمن کاوش در امتداد دیوارهای سد سر یک پیکان کوچک که ویژه شکار پرندگان بوده است بدست آمده است . بر روی این دیوار ساسانی بقایای بنایی از دوره ایلخانی و مغول دیده می شود .