-جشن میتراكانا

هرمَزد روز از مهرماه برابر با 1 مهرماه در گاهشماری ایرانی

روز جشن بزرگ «میثرَکَنَه»، «میتراکانا»، «مهرگان»، بزرگ ترین جشن هخامنشی در ستایش و گرامیداشت «میترا» در نخستین روز ماه «باگایادی» یا «بَغَیادی»(یاد خدا)، و نیز آغاز سال نو در گاهشماری هخامنشی.

امروزه نیز سنت کهن آغاز سال نو از ابتدای پاییز با نام «سال وِرز»، در تقویم محلی کردان مُکری مهاباد و طایفه های کردان شکری باقی مانده است.

در تقویم محلی پامیر (به ویژه دو ناحیه ی «ونج» و «خوف») از نخستین روز پاییز(تیرماه) با نام «نوروزِ تیرَه ما» یاد می کنند.

آغاز پاییز به عنوان آغاز سال نو زراعی همچنان در میان کشاورزان رایج است. همچنین بیرونی از این روز با عنوان «نیم سرده» (نیمه ی سال) نام برده است.
هنگام اصلی جشن «مهرگان» نیز در اصل در چنین روزی بوده که بعدها به شانزدهم مهرماه منتقل شده است.
در ادبیات کهن فارسی نیز همواره جشن مهرگان با نخستین روز فصل پاییز برابر دانسته شده است. شواهد موجود نشان می‌دهد كه جشن مهرگان در عصر هخامنشی در آغاز سال نو، یعنی در نخستین روز از ماه مهر برگزار می‌شده است. در گزارش‌های مورخان یونانی و رومی از این جشن با نام «میثْـرَكَـنَـه/ میتراكانا» یاد شده است. نام ماه مهر در كتیبه میخیِ داریوش در بیستون به گونه «باگَـیادَئیش» (= باگَـیادی/ بَـغَـیادی) به معنای احتمالی «یاد خدا» آمده است.

كتسیاس، پزشك اردشیر دوم پادشاه هخامنشی، نقل كرده است كه در این جشن ایرانیان با پوشیدن ردای ارغوانی رنگ و همراه با دسته‌های نوازندگان و خنیاگران به رقص‌های دسته‌جمعی و پایكوبی و نوشیدن می‌پرداخته‌اند.

به گمان نگارنده نقش گل‌های دایره‌ای شكل با دوازده و هشت گلبرگ در تخت‌جمشید، می‌تواند نشانه‌ای از مهر باشد. چرا كه در پیرامون ستاره قطبی (چه ستاره قطبی امروزی و چه باستانی) دوازده صورت فلكیِ تشكیل دهنده برج‌های دوازده‌گانه، و نیز هشت صورت فلكیِ پیرا قطبی، در گردشی همیشگی‌اند.

فیثاغورث در سفرنامه منسوب به او، شرح می‌دهد كه پرستندگانِ ستاره‌ای درخشان كه آنرا میترا می‌نامیدند، در غاری تاریك كه چشمه آبی در آنجا جریان داشت و نقش صورت‌های فلكی بر آنجا نصب شده بود، حاضر می‌شدند و پس از انجام مراسم گوناگون (كه نقل نكرده)، نانی می‌خوردند و جامی می‌آشامیدند.

آنگونه كه از گفتار ثعالبی در «غُرَر اخبار ملوك فُرس و سیرِهم» دریافته می‌شود، گمان می‌رود که در زمان اشكانیان نیز جشن مهرگان با ویژگی‌های عصر هخامنشی برگزار می‌شده است.


2-روش هشانا

یکم تیشری عبری برابر با یکم مهرماه در گاهشماری ایرانی
نخستین روز و دومین روز از ماه تیشری عبری جشن «روش هشانا» در عبری به معنی آغاز سال - برگزار می شود که نمود آغاز سال یهودی می باشد.

این عید را «روز داوری» یا «روز یادبود» یا «روز نواختن شوفار» نیز می نامند.

بنابر باور یهودیان این عید روز آفرینش حضرت آدم می باشد و در آن سرنوشت هرکسی در سال نو، رقم می‌خورد. از این رو برای کلیمیان ایران، دو روز روش هشانا تعطیل است و آنان با رفتن به کنیساها و برپایی مراسم ویژه، سرنوشت نیک و سعادتمندانه را از خداوند درخواست می‌کنند.

نام «روز یادبود» که به سال نو یهودی اطلاق می‌شود به خاطر آن است که یهودی از خالق خود می طلبد که برای نسل حضرت ابراهیم، قربانی کردن اسحق پسرش را به یاد آورد و نام «روز نواختن شوفار» نیز به خاطر شوفار (بوقی از شاخ قوچ) است که در کنیساها در این روز نواخته می‌شود. این طنین قلب‌های خفته را می‌لرزاند و انسان‌ها را به توبه و اصلاح اعمال فرا می‌خواند. از آن جا که روز سال نو «روز داوری» می باشد، در این روز نمازهای مفصل تری می خوانند.

در شب جشن «روش هشانا» خوراکی های ویژه ای می خورند که از دیدگاه معنی عبری آن ها جنبه ی نمادین دارند.

1_ سیب و عسل: با خوردن سیب وعسل از درگاه خداوند سالی نیکو و شیرین از آغاز سال تا پایان آن را درخواست می‌کنند.

2_کدو: با خوردن کدو از درگاه خداوند می خواهند که اگر تقدیر ِبدی برایشان صادر شده، آن را نابود کرده و شایستگی اعمال نیکشان به درگاه خدا اعلام گردد.

3_لوبیا: نمادی است از افزایش موفقیت و خوشبختی و اینکه همواره کارهای نیک انجام دهند.

4_گوشت کله بره: کله ی بره یادآوری است از جان نثاری ِ«اسحق» فرزند حضرت ابراهیم و آرزوی بزرگی و سرداری و زیردست دشمنان و کافران نشدن.

5_چغندر: خوردن چغندر آرزوی نابودی همه ی دشمنان و بدخواهان پیروان توحید در جهان است.

6_شش،ریه: شش نمادی است از سبکی و خوردن ریه آرزویی است برای سبک بودن گناهان.

7_انار شیرین: انار می‌خورند تا مثل دانه‌های انار، مملو از صواب بوده و همواره برای اطاعت از احکام و اجرای اوامر الهی آماده باشند.