گويش به‌دينان

گويش "به‌دينان" يكي از گويش‌هاي مركزي ايران است كه "به‌دينان" (= مردم نيك‌دين)، يعني زرتشتياني كه در يزد و كرمان و شهرك‌ها و روستاهاي پيرامون آن زندگي مي‌كنند، يا از آن منطقه آمده‌اند، بدان سخن مي‌گويند. اين گويش را خود به‌دينان "دري" مي‌خوانند و ديگران "گبري" (gawr در گويش به‌دينان ="مرد زرتشتي"؛ gabr در فارسي ="كافر، آتش‌پرست").
اين گويش عضوي از زنجيره‌ي گويش‌هاي مركزي ايران است اما تأثيراتي را نيز از ديگر گروه‌هاي گويشي نشان مي‌دهد، و بيش‌تر شبيه به گويش يهودي يزد و كرمان است، هر چند از اين گويش جدا و متمايز است. در گويش به‌دينان، به سبب دچار شدن به فرايند يك‌نواخت سازي متناسب با تأثيرات زبان فارسي، يا به طور مستقيم‌تر، گويش محلي جمعيت مسلمان، تفاوت‌هايي در واژگان و همه‌ي سطوح دستور زبان آن پديد آمده است. در عين حال، اين گويش دچار تغييرات تدريجي فزاينده‌اي است، و در ميان مهاجراني كه به مراكز شهري بزرگ در غرب، و هند، رفته‌اند، رو به نابودي.
تا سال 1975 حدود 25 هزار زرتشتي در ايران وجود داشت كه 19 هزار تن از آنان در تهران، و كمابيش 4 هزار نفر در يزد و پيرامون آن زندگي مي‌كردند. تا اواسط دهه‌ي 1980، جمعيت زرتشتيان به كم‌تر از 20 هزار نفر كاهش يافت و عملاً از اين شمار، كسي در كرمان باقي نماند (G. Windfuhr, EIr. IV:105).
گويش به‌دينان به طور كلي به دو گروه كرماني و يزدي تقسيم مي‌شود، كه در ادامه با برخي مشخصات آن آشنا مي‌شويد (aa = آ، x = خ):
كرماني: vaaj / يزدي: voj = گفتن
كرماني: zomaad / يزدي: zomod = داماد
كرماني: saba / يزدي: sva = سگ
كرماني - يزدي: z(o)van = زبان
كرماني: xow / يزدي: xarm = خواب
كرماني: po(o)rer / يزدي: po(o)r = پسر
كرماني: doter / يزدي: dot = دختر
كرماني: chu / يزدي: chuv = چوب
كرماني: cham / يزدي: chem = چشم
كرماني - يزدي: dasht = دست
كرماني: yen = زن
كرماني: aaw / يزدي: wow = آب
كرماني - يزدي: gosh = گوش
كرماني: braar / يزدي: d(e)ver = برادر
كرماني: estaare / يزدي: sora = ستاره
كرماني: pedar / يزدي: bder = پدر
كرماني: keda / يزدي: xda = خانه
+ ضماير:
me = من / ta = تو / in = او / mo = ما / suma = شما / iye = ايشان
+ جملات:
az yoga-sh e belend sho (از جاي‌اش بلند شد).
Osh-vot (او گفت).
Eze sho-e (من ديروز رفتم).
Mo sha shinod-im (مي‌توانيم بشنويم).
Miye ke-n-it (كي هستيد؟).