قوم كاسپين

"كاسپي‌ها" (يوناني: Kaspioi) مردماني باستاني ساكن در امتداد كرانه‌ي جنوب غربي درياي مازندران بودند. اين كه آنان در شمال يا جنوب رود Kura اقامت داشته‌اند، روشن نيست. اين نام در زبان ايراني باستان گواهي نشده است (شايد Kaspiya* يا واژه‌اي مانند آن بوده)؛ نام كاسپي احتمالاً در اسم "قزوين" (برگرفته از Kaspen*) به جاي مانده است، كه در ملتقاي چندين جاده‌ي منتهي شونده به اين منطقه از طريق گذرگاه به آساني عبورپذيري از ميان كوه‌هاي البرز قرار دارد. نام‌‌هاي درياي كاسپين (he Kaspia thalassa)؛ كوه(هاي) كاسپين (ta Kaspia ore، يعني قفقاز؛ استرابو 11/2/15)؛ و به اصطلاح دروازه‌ي كاسپين (hai kaspiai/Kaspiades pylai) همگي بر اساس نام اين مردم چنين خوانده شده‌اند.
كاسپي‌ها را عموماً مردماني پيش- هندواروپايي، يعني پيش- ايراني، دانسته و حتا برخي از دانشمندان آنان را با "كاسي‌ها" مطابقت داده‌اند. به تازگي شواهدي نام‌شناختي در پيوند با اين موضوع، در پاپيروسي به زبان آرامي در مصر يافته شده است، كه در آن از چند كاسپي (آرامي: kspy) به عنوان وابستگان پادگان آن ناحيه نام برده شده است؛ نام آنان، براي نمونه Bagazushta*، دست‌كم تا اندازه‌اي، آشكارا ايراني است. بنابراين بايد كاسپي‌ها را مردماني ايراني يا شديداً متأثر از فرهنگ ايراني انگاشت.
هردوت، استرابو و ديگر نويسندگان كهن چندين بار به كاسپي‌ها اشاره كرده‌اند اما به نظر نمي‌رسد كه چيز زيادي درباره‌ي آنان مي‌دانسته‌اند. كاسپي‌ها با ديگر ساكنان كرانه‌ي جنوبي درياي مازندران مانند Amardi، Anariacae، Cadusii، Albani، و Vitii (استرابو 11/8/8) دسته‌بندي مي‌گردند، و گفته مي‌شود كه سرزمين آنان (Kaspiane) بخشي از آلبانيا [ي قفقاز] بود (استرابو 11/4/5). اين كه آنان متعلق به پادشاهي ماد بوده‌اند يا نه، روشن نيست. به نوشته‌ي هردوت (3/93) كاسپي‌ها همراه با قوم‌هاي Pausicae، Pantimathi، و Daritae، در يازدهمين استان امپراتوري هخامنشي در زمان داريوش يكم گنجانده شده بودند. اين منطقه بعدتر به نوبت به "ماد آتورپاتكان" و "آلبانيا" ضميمه گرديد.
هردوت (3/93) از مردمان ديگري با همان نام ياد مي‌كند كه، همراه با قوم Sacae/ Sakai در پانزدهمين استان امپراتوري ساكن بودند؛ اين كاسپي‌ها (Kaspioi)، كه در زمره‌ي همراهان ارتش خشايارشا بودند (هردوت7/67؛ 86)، گاهي فرض شده است كه در ناحيه‌ي پامير يا در آن چه اينك كشمير است اقامت داشته‌اند و شايد نياكان نورستاني‌ها امروزين بودند؛ با وجود اين، شك و ترديدهايي جدي نسبت به درستي متن هردوت وجود دارد؛ از جمله تصحيحات پيش‌نهاد گرديده براي اين نام اخير، Kapisoi* و Kasperioi است.*

* This article is based on: R. Schmitt, "Caspians", Encyclopaedia Iranica, vol. V, 1992, p. 62