كتاب اعمال اناهيد

(سندي كهن از دين ايران در عصر ساساني)
اعمال «آدور هرميزد» و «اناهيد» (Acts of Adur-hormizd and Anahid) متوني سرياني در ذكر شهداي مسيحي‌اند. روي‌دادهاي مندرج در آن‌ها، در سال 446 ميلادي، در زمان پادشاهي يزدگرد دوم ساساني، واقع گرديده؛ و ظاهراً اندكي پس از آن تاريخ ثبت شدند. پاره‌هايي از نسخه‌ي سغدي اين متون نيز شناسايي شده‌اند.
اين كتاب‌هاي «اعمال» اطلاعات بسيار مفصلي را درباره‌ي دين زرتشت و باورهاي زرواني، اگر چه در شكلي حدوداً تحريف شده، كه معمولاً در يادنامه‌هاي شهداي مسيحي امپراتوري ساساني يافته مي‌شود، عرضه مي‌دارند. ديگر كتاب‌هاي «اعمال» مايل به متمركز شدن بر رد و انكار انگاره‌ي حرمت ديني خورشيد (سرياني: shamsa)، آتش (سرياني: nura)، و آب (سرياني: mayya) در دين زرتشت‌اند. با وجود اين، «اعمال آدور هرميزد» به شماري از اصطلاحات مهم زرتشتي اشاره مي‌كند: bstg' (پارسي ميانه: abestag "اوستا")؛ تقابل ميان gtyh و bhsht (گيتي و بهشت)؛ drwsthyd (به باور نلدكه، اين برگرداني نادرست از واژه‌ي پارسي ميانه‌ي ristakhez "رستاخيز" است، اما ممكن است كه اين عبارت داراي واژه‌ي پارسي ميانه‌ي drust باشد)؛ hrmn' (پارسي ميانه: اهرمن)؛ shnwmn (پارسي ميانه: shnuman "كفاره")؛ kwtwdwtyh (پارسي ميانه: khwedodah "ازدواج خانوادگي"، كه در كتاب اعمال اناهيد نيز بدان به عنوان يك رسم معمول زرتشتي، اما بدون اطلاق اصطلاحي معين، اشاره شده است)؛ و 'shwqr، frshwqr، zrwqr، zrwn ("پارسي ميانه: Ashoqar، Farshoqar، Zaroqar، Zurwan،" يعني زروان به منزله‌ي خدايي چهارگانه). كتاب "اعمال اناهيد" منتقدانه شرح مي‌دهد كه اهرمزد (Ohrmazd) « مانند پدرش زروان» دو جنسي بود. اين نوشته، مادر خدا را kwshyrg مي‌نامد؛ گونه‌هاي مختلف اين نام، kwshyzg و kwshwryg احتمالاً نمودار نام پارسي ميانه‌ي Khwash.khwarrig "= آن كه بخت‌اش نيك است، خوش‌بخت"، هستند. *

* J. P. Asmussen, "Acts of Adur-hormizd and Anahid": Encyclopaedia Iranica, vol. 1, 1985, p. 430