كتيبه شناسي ايران باستان

+ نبشته‌هاي بابلي: لوحه‌هاي گلي بابلي، پيش از سنگ‌نبشته‌هاي پارسي باستان، دانسته‌هاي مهمي را درباره‌ي تاريخ نخستين هخامنشيان به دست مي‌دهند. در منشوري متعلق به سال سي ام فرمان‌رواي آشور، آشوربنيپل (639 پ.م.)، از كورش يكم، پادشاه پارس، به عنوان خراج‌گزار آشور ياد مي‌شود. ايستادگي كورش بزرگ در برابر حمله‌ي شاه ماد، آستياگ، و فتح هگمتانه به دست وي، در لوحه‌اي بابلي به نام "گاه‌نامه‌ي نبونيد" تشريح گرديده است؛ شكست نبونيد، واپسين شاه بابل، و انتقال پادشاهي در بابل از وي به كورش بزرگ، در متني بابلي به نام "شرح حال منظوم نبونيد" مورد اشاره واقع گرديده است. كهن‌ترين سند شاهانه‌ي هخامنشي كه در استوانه‌ي معروف كورش به جاي مانده و به پس از فتح بابل در 539 پ.م. متعلق است، اعلام كورش كبير به عنوان "شاه بابل، شاه كشورها" را در بردارد. به لحاظ محتوايي، نبشته‌ي بابلي آنتيوخس سوتر به سال 268 پ.م. ارتباط نزديكي با اين نبشته‌ي كورش دارد.
متون ميخي بابلي حاوي ترانويس نام‌ها و القاب پارسي باستان بسياري هستند و بدين سان به آگاهي از مجموعه نام‌هاي پارسي و مادي و ساختار اداره‌ي هخامنشي ياري مي‌رسانند. متون بابلي كه بر اساس سال پادشاهي تاريخ گذاري شده‌اند، توالي پيوسته‌ي فرمان‌روايان را در بابل، از كورش بزرگ تا سراسر دوران كمبوجيه، برديا، نبوكدنزّر سوم و چهارم، داريوش يكم، خشايارشا، و اردشير يكم تا سلوكيان و اشكانيان گواهي مي‌دهند.
+ نبشته‌هاي ايلامي: زبان ايلامي هخامنشي نقش مهمي را در اداره‌ي دربار در تخت جمشيد ايفا مي‌كرده است. دو مجموعه از لوحه‌هاي گلي نبشته شده به خط و زبان ايلامي را جرج كمرون در اين محل كشف نمود: 44 قطعه از "لوحه‌هاي خزانه"، كه متعلق به سال‌هاي 458-492 پ.م. هستند، "پرداخت نقره به جاي جيره‌ي جنسي" را ثبت كرده‌اند و 2087 قطعه از "لوحه‌هاي بارو" از "ترابري اداري كالاهاي خوراكي" سخن مي‌گويند. كمرون به اهميت اين دو دسته از لوحه‌ها در پيوند با اقتصاد و تاريخ كيش هخامنشي، و نيز اهميت باستان شناختي و زبان شناختي آن‌ها تأكيد كرده است، و اساساً اين مجموعه‌‌ نام‌هاي موجود در اين لوحه‌ها هستند كه تاكنون دقت و توجه دانشوران را جلب كرده‌اند، چنان كه شماري از اسامي خاص پارسي باستان آشكار در زبان ايلامي، برانگيزنده‌ي پژوهش‌هاي ريشه شناختي در اين زمينه شده‌اند. *

* H. Humbach, s.v. "Epigraphy", in Encyclopaedia Iranica, vol. VIII/5, 1998