آذربايجان به روايت استرابو

استرابو" جغرافي نگار برجسته‌ي يوناني (سده‌ي يكم ميلادي)، در بخشي از اثر ارزنده و پرمحتواي خود "جغرافيا" (كتاب 11، فصل 13 بند 3-1) گزارش بسيار سودمند و باارزشي را از تاريخچه و وضعيت سرزمين آذربايجان ارائه داده است كه متن كامل آن را در ادامه مي‌خوانيد. مطالب داخل قلاب [] از من است:

1. ماد به دو بخش تقسيم گرديده است. بخشي از آن "ماد بزرگ" خوانده مي‌‌شود، كه پاي‌تخت آن همدان است، شهري بزرگ و دربر دارنده‌ي اقامتگاه‌هاي شاهانه‌ي امپراتوري ماد (پارتي‌ها استفاده از اين شهر را به عنوان اقامتگاهي شاهانه حتا تا امروز نيز ادامه داده‌اند، و شاهان پارتي دست كم تابستان خود را در اين جا به سر مي‌برند، چرا كه ماد كشور سردي است؛ اما اقامتگاه زمستاني آنان شهر سلوكيه در كرانه‌ي دجله نزديكي بابل است). بخش ديگر اين سرزمين، "ماد آتورپاتكان" (به يوناني: Media Atropatene) است، كه نام آن از نام فرمان‌ده‌اش، Atropates (ايراني: آتورپات)، گرفته شده است، كسي كه مانع شد اين كشور، كه بخشي از ماد بزرگ بود، فرمان‌بردار و مطيع مقدونيان گردد. وي پس از آن، خود را شاه اعلام كرد، و اين كشور را در چارچوب يك دولت مستقل سازمان داد، و جانشيني و ميراث‌بري فرزندان وي [در مقام پادشاهي آتورپاتكان] تا امروز بر جاي است. جانشينان او با شاهان ارمنستان و سوريه، و بعدها، با شاهان پارتي عقد ازدواج بستند.
2. ماد آتورپاتكان در شرق ارمنستان و Matiane، غرب ماد بزرگ، و در شمال دو سرزمين پيش گفته واقع است. و در همسايگي ناحيه‌اي كه گرداگرد فرورفتگي درياي گرگان را دربر مي‌گيرد، و در مجاورت Matiane در غرب قرار دارد. آتورپاتكان كشور كوچكي نيست و چنان كه Apollonides مي‌گويد، با توجه به قدرت خود، مي‌تواند نيرويي به فراواني ده هزار سواره‌سپاه و چهل هزار پياده‌سپاه را آماده و بسيج كند. آتورپاتكان بندرگاهي به نام Capauta دارد، كه بر آب آن نمك شوره مي‌بندد و سخت مي‌شود. اين نمك باعث خارش مي‌شود و رنج‌آور است، اما اين اثر را مي‌توان با استفاده از روغن زيتون تسكين داد […] آتورپاتكاني‌ها همسايگان نيرومندي در ميان ارمنيان و پارتي‌ها دارند، و غالباً از سوي آنان تاراج مي‌شوند. اما مردم آتورپاتكان باز هم در برابر آنان پايداري مي‌كنند و آن چه را كه از ايشان ربوده شده است، دوباره به دست مي‌آورند. چنان كه، براي نمونه، آنان شهر Symbace را از ارمنيان، زماني كه اينان فرمان‌بردار و مطيع روميان شدند، بازپس گرفتند؛ و خود آتورپاتكاني‌ها به دوستي با قيصر دست يافتند، اما آنان هم‌زمان به پارتي‌ها نيز اظهار بندگي مي‌كنند.
3. كاخ شاهانه‌ي تابستاني پادشاهان آتورپاتكان در دشتي در Gazaca [نزديكي مياندواب]، و كاخ زمستاني‌شان در دژي به نام Vera [= مراغه] واقع است كه Antony در لشكركشي خود عليه پارتي‌ها آن را محاصره كرده بود. اين دژ از ارس دور است، رودي كه مرز ميان ارمنستان و آتورپاتكان را به وسعت دو هزار و چهارصد استاديا تشكيل مي‌دهد، بنا به شرح Dellius، دوست آنتوني، كه گزارشي درباره‌ي لشكركشي آنتوني عليه پارتي‌ها نوشت، و در آن عمليات، وي همراه آنتوني و خود يك فرمان‌ده بود. همه‌ي نواحي كشور آتورپاتكان حاصل‌خيز است، به جز بخش شمالي آن كه كوهستاني و ناهموار و سرد است، و اقامتگاه كوه‌نشيناني به نام كادوسي Cadusii، امردي Amardi، تپوري Tapuri، كورتي Cyrtii، و مردمان مشابه ديگر، كه كوچنده و غارت‌گرند؛ و منابع زاگرس و Niphates اين قبايل پراكنده را تأمين مي‌كند. قبيله‌هاي كورتي در پارس و Mardi (چون امردي‌ها نيز اين گونه خوانده مي‌شوند) و قبايلي با همان نام در ارمنستان، همين خصلت و مشخصه را دارند.