پرستش هورمزد در زمان هخامنشیان

پارسیان عناصر طبیعی مانند خاک و آسمان و آب و آتش و هم چنین رودخانه هاو کوه ها را مقدس می شمردند و از این نظر با سایر اقوام ایرانی مانند مادها وایلامی ها باورهای مشترک داشتند.مراسم پرستش و قربانی آن ها عبارت بود از ریختنزوهر برآتش مقدس که در آتش دانی می سوخت یا قربانی حیوانات .گرانبهاترحیوان برای قربانی اسب بود.پرستشگاهی را نمی توان یافت که تاریخ آن به دورههخامنشی بازگردد،باید فرض کرد که مراسم مذهبی پارسیان در مکان هایمقدسی در پاسارگاد و تخت جمشید انجام می گرفته است. هخامنشیان نخستین خدایان بسیاری را پرستش می کردند.کورش کبیر هنگاملشکر کشی به ماد نخست در پیشگاه خدایان پارسی قربانی به جای آورد،آنگاه بهمحض ورود به سرزمین ماد برای خدایان مادی هم قربانی کرد. او در بابل خود رافرستاده خدای شهر ،مردوک خواند،آیین مذهبی او را احیا کرد و مناسک مناسبرا بجای آورد. ممکن است برای هر کدام از خدایان سایر شهر های بابل هم درهنگام گشودن آن سرزمین ،مراسم مشابهی را به جای آورده باشد. می توانپنداشت که کورش کبیر خدایان لودیایی و ایونیایی را هم به نحو مشابه حرمت نهادهاست. اگر چه شواهد عینی درباره انجام پرستش اهوره مزدا در زمان شاهان اولیهپارسی در دست نیست،اما از زمان پادشاهی داریوش اول اهوره مزدا به مقام برترینخدایان رسید. نخستین شواهد درباره رسیدن اهوره مزدا به مقام بزرگ ترین خدایهخامنشی از این زمان است و مخصوصا در کتیبه های شاهی نمود یافته است:اهوره مزدا،خدای بزرگ،که این زمین را آفرید،که مردم را آفرید،که شادی را برای مردم آفرید،که داریوشرا شاه کرد،شاهی در میان{شاهان}بسیار.اهوره مزدا ،«خدای دانا» ، خدایی است که پادشاهی را به شاه ارزانی داشت، اورا راهبر بود ... اگر چه شاه خود در مقام خدای نبود فاما نماینده اهوره مزدا در زمینبود.لیکن ،گرچه اهوره مزدا خدای اصلی هخامنشیان انگاشته می شد ولی در کناراو خدایان دیگر هم وجود داشتند.در کتیبه های داریوش به« سایر خدایان» اشارترفته،ولی نامشان نیامده است.اشاره داریوش در کتیبه آنچنان مبهم است کهروشن نیست مقصود او سایر خدایان ایرانی است یا خدایان سایر سرزمین ها استاما به روشنی بر ما دانسته است که در تخت جمشید خدایان دیگری هم موردپرستش قرار می گرفته اند. علاوه بر پرستش کوه ها،رودخانه ها، دریاچه ها،بهپرستش خدایان ایلامی چون هومبان و خدایان بابلی چون اداد نیز اشاره گردیدهاست. دو گروه مختلف از روحانیون ،شتین ها و مغان ،خدمتگزاران خدایان بودندمناسک و قربانی ها را به جای می آوردند.ظاهرا بعد ها ،و احتمالا در دوره فرمانروایی اردشیر دوم، دو خدای دیگر ایرانیهم به کیش درباری راه یافتند . این دو عبارت بودند از میثره (مهر)، خدای خورشید وپیمان ها،و آناهیتا (ناهید) خدای آب ها و حاصلخیزی. دانسته های ما درباره آیینپرستش این خدایان اندک است . بر ما روشن نیست که آنان را چگونه می پرستیدهاند و پیروان آنان چه کسانی بوده اند. بروسوس آورده است که اردشیر تندیسهایی از الهه ای در شهر های پادشاهی شاهنشاهی ، یعنی بابل و شوش وهگمتانه و پارس و بلخ و دمشق و سارد ، برپا نمود. اما نوشته اشارت آمیز او خالیاز ابهام نیست ، زیرا وی در واقع از آناهیتا نامی نمی برد ، بلکه نام الهه آفرودیت رامی برد که آناهیتا ممکن است در دوره هلنیستی با او یکسان دانسته شده استو ممکن است نشده باشد. مشکل دیگر در این گفته آن است که مدعی شدهاست شاه پارسیان مجسمه های خدایان را برافراشته است ، اما در حفاری هایباستان شناسی هنوز نشانی از تندیس های خدایان پارسی آشکار نساختهاست.آن گونه که از شواهد دیگر درباره مراسم مذهبی آن دوره بر می آید گویاپارسیان خدایان خویش را به تصویر در نمی آوردند.

منبع: ایران باستان/ماریا بروسیوس/عیسی عبدی /نشر ماهی