پرستش هورمزد در زمان هخامنشیان

دایره بالداری را که این همه در معماری هخامنشیان،ازجمله گورستانشاهی نقش رستم،تجسم یافته است،برخی اهوره مزدا انگاشته اند، اما برخی دیگر آن را بازنماییِ هخامنش ،بانیِ نام بخش شاهنشاهی،پنداشته اند. لیکنمحتمل تر ازهمه این نظر است که دایره ی بالدار نماینگر «خوره»(فرایزدی) است.،یعنی عطیه پادشاهی که از جانب اهوره مزدا به خاندانهخامنشی ارزانی گشته و آنان را ازدیگران متمایز ساختهاست.پرستش خدای خورشید و ایزد آب در سرزمینی که عناصرخورشید و آب در بالاترینحدِ احترام بوده وحیات کشاورزی را ممکن ورفاه مردمانش را فراهم میآورده،البته عجیب نیست .آب و تامین آن درمناطق گرم و خشک پارس و در واقع در سراسرپهنه شاهنشاهیاهمیت حیاتی داشت. برقراری و گسترش کانال های آبرسانی ،شبکههای فاضلاب و نهر های آبیاری برای حفظ حیات انسان و رفاه حیواناتاساسی بود...

درباره پرستش اهوره مزدا دو سوال مهم مطرح است:نخست آن که آیاشاهان هخامنشی (کورش و کمبوجه به کنار) پیروان دین زرتشیبودند یا نه، و دوم آنکه چه کسانی به کیش درباری پایبند بوده اند؟ یکویزگی اصلی دیانت زرتشتی که به وسیله زرتشت پیامبر تبلیغ و رواجداده شد ، ثنویت میان نیکی و بدی ، راستی و دروغ بود. نیکی دراهوره مزدا و بدی در اهریمن ، خدای بدی جلوه گر می شد...بی تردید در آیین اهوره مزدای هخامنشیان عناصری از باورهایزرتشتی وجود دارد،اما احتمالا آن آیین با دین زرتشتی که در سده هایبعدی [ساسانی] استقراریافت بسیار دارد.پارسیان همچون ایلامیان به خدایان زیادی اینمان داشتند که در عناصرطبیعی و صور فلکی تجلی می یافتند. این خدایان با مجموعه خدایانایرانی که در طی مهاجرت های طولانی از خاور و شمال خاوری بهایران راه یافته بودند، به تدریج درآمیخته شدند.اهوره مزدا همچون میثرهو آناهیتا از زمره همین خدایان بود که آیین پرستش پان احتمالا از بخشخاوری شاهنشاهی ایران سرچشمه گرفته بود ،اما تازه از زمانداریوش به بعد توانست به جایگاهی رفیع دست یابد .براین آیین ظاهرابهتر است نام مزدا پرستی ، اعتقاد به مزدا ،نهاده شود.در سراسر پادشاهی هخامنشیان پرستش اهوره مزدا کیش اصلیدربار شاهان هخامنشی باقی ماند . بنا به نوشته مورخان یونانی ،درمیدان رزم گردونه ای خالی از سرنشین همراه گردونه خشایارشاه وداریوش سوم راه می افتاد و به طور نمادین حضور معنوی اهوره مزدا راتداعی می کرد . این نماد بدان معنا بود که اهوره مزدا نگاهبان شاه وضامن صلح و فیروزی او در میدان رزم است. اما توجه به این نکته لازماست که این خدا، خدای شاهان بود و ظاهرا هیچ گاه پرستش آن درمیان مردمان تابع شاهنشاهی رواج پیدا نکرد . گویا پرستش اهوره مزدانه از دربار تحمیل شد و نه مردم از پایین آن را پذیرفتند.