موسیقی نوروز

فرهنگ و هویت فرهنگی چگونه در وجود انسان شكل میگیرد؟
آیا میتوان گفت؛ انسان حتی قبل از تولد دارای فرهنگ خاصی است و یا در بدو تولد این مهم بر وی ارزانی میشود؟ و بالاخره آیا فرهنگ و هویت فرهنگی از قانون وراثت پیروی میكند؟


هر كودكی پس از تولد یكراست به سراغ پستان مادر میرود. خوردن و خوابیدن مهمترین فعالیت زندگی اوست و پس از رفع نیازهای مادی، گاهی طلب محبت میكند كه با نوازش پدر و مادر به آرامش میرسد. این روند تا دو، سه سالگی همین است. از آن به بعد تلاشهای والدین برای آموزش زبان كمكم به بار مینشیند و در چهار یا پنج سالگی كودك با زبان مادری بهعنوان نخستین و مهمترین مشخصهٔ فرهنگیاش آشنا میشود.

دوران آموزش زبان كودكان بهطور معمول همراه با آموزش مقولات متفاوتی است كه از فرهنگ خانواده و جامعهاش نشأت میگیرد. بعضی والدین در این دوره مفاهیم مذهبی و دینی را یاد میدهند، بعضی دیگر آداب اجتماعی و خانوادگیشان را در اولویت آموزش قرار میدهند. عدهای سعی میكنند كودك را با مقولههای هنری آشنا كنند و گروهی نیز آموزشهای علمی، ورزشی و... را در دستور كار تربیت كودك قرار میدهند. اما كودك ایرانی در سنین پایین، بدون هرگونه مربی، كلاس و سیستم آموزشی با یكی از مهمترین عناصر فرهنگیاش آشنا میشود و آن نوروز و عید نوروز است.

او نمیداند كه نوروز چیست و از كجا آمده است؛ مبتكرش كیست و چند سال پیشینه دارد. كودك ایرانی فقط این را میداند، نوروز یعنی عید دیدنی، عیدی گرفتن، شادی و پایكوبی و خلاصه مهر و محبت بیشتر. گره خوردن نوروز با شخصیت كودك همراه با نیكیها، خوشیها و محبتهای فراوان است، لذا تا دم مرگ هم نوروز، برای او مهربانی را تداعی میكند و دل كندن از آن ممكن نیست، حتا اگر ایرانی از سرزمین مادریاش فرسنگها دور باشد.

جشن عید نوروز دارای آداب خاصی است كه چند روز قبل و چندین روز بعد از تحویل سال نو به اجرا درمیآید. تنوع رسوم در این همایش بزرگ بسیار زیاد است و گاهی مطابق سلیقهٔ افراد در زمان و مكان متفاوت، متنوعتر میشود. آنچه از ادبیات ایران باستان به جا مانده، نشان میدهد، مراسم جشن نوروز و تحویل سال نو، در روزگاران كهن همراه با نواختن دف بوده و سرودهای خسروانی دوران ساسانیان بهطور گروهنوازی با این ساز اجرا میشده است. برای قوم ایرانی دشوار خواهد بود اگر مراسمی بدون موسیقی برگزار شود، آن هم جشن بزرگی چون عید نوروز. بنیاد نوروز بر اساس شادی و شادمانی است پس موسیقیاش نیز شاد و طربانگیز است و نه هر آهنگ شادی تواند كه در این منزلگه جای گیرد. موسیقی نوروز فقط شادی و پایكوبی نیست بلكه امید به فردا و حس پیشرفت در درونش موج میزند و این نغمهٔ بخصوص دارد.

از مهمترین نغمات مربوط به عید نوروز، میتوان به آهنگ لحظهٔ تحویل سال نو اشاره كرد كه سالیان متمادی، رادیو و تلویزیون ایران آن را به همین مناسبت پخش میكند. این نغمه دقیقاً در فضای درآمد چهارگاه از ردیف دستگاهی شكل گرفته است و با آنكه كلامی در بر ندارد، به درستی دمیدن افق سال جدید و نوشدگی را بشارت میدهد. سازبندی خاص آهنگ نیز كه با فقط با دو ساز كهن سرنا و دهل همراه است، به نوعی حكایت از دیرینگی نوروز میكند. مردمان سرزمین بختیاری از دیرباز با آهنگ مخصوصی به استقبال نوروز میرفتند كه اینك این آهنگ هم از طریق رسانهها، با صدادهی سرنا و دهل عمومیت بیشتری یافته است.

قطعه مزبور نیز فواصل چهارگاه را دارد منتها گردش نغمات آن شباهتی به ردیف دستگاهی ندارد. یكی از سنن فراموششدهٔ ایرانیان در جشن عید نوروز، مراسم استقبال از سال جدید در لحظهٔ تحویل سال بود. در این آیین، عدهای از مردم و بهویژه جوانان به همراه نوازندهٔ سرنا و دهل قبل از تحویل سال به دروازهٔ شهر و ده خود میرفتند و پس از تحویل سال نو سرنا زنان و دهلكوبان برمیگشتند و به اصطلاح عید را با خود به شهر میآوردند. این رسم دیرین بیشتر در مناطق مركزی ایران رایج بوده است ولی اكنون ایرانیان ترجیح میدهند مراسم استقبال از نوروز را پای صفحه تلویزیون برگزار كنند!

به هر روی همه ساله نوروز از راه میرسد و قوم ایرانی نهفقط در جغرافیای فعلی ایران بلكه از آسیای میانه گرفته تا آسیای صغیر، شمال هند و پاكستان، اروپا و آمریكا و کشورهای عربی، همگی به استقبال نوروز میروند. اگرچه مثل گذشتهها نیست، اما با هر كیفیتی كه هست جشن نوروز برگزار میشود و سال به سال رونق بیشتری مییابد، بهخصوص آنكه این آیین با اقبال جهانی روبرو شده و از طرف سازمان ملل متحد روز یكم فروردین به نام روز زمین نامگذاری شده است.