جاده اسالم-خلخال

سبلان اردبیل

بندر صید کیلکا-انزلی-گیلان

شالیکاری زنان گیلانی

گلیم بافی-عشایر شاهسون

کاخی در بهشت ماکو

روستای باغچه جوق (در زبان ارمنی به معنی ده) یکی از همین روستاهای دیدنی ماکو است که در فاصله 6 کیلومتری از این شهر و حدود 2 کیلومتری از سمت غرب جاده اصلی بازرگان قرار دارد.
این روستا از غرب و جنوب به دامنه کوه چرکین و چشمه‌ای به نام کلیسه منتهی می‌شود اما صرف نظر از تمام دیدنی های طبیعی آن، ساختمان مجللی که در بخش جنوب شرقی روستای باغچه جوق قرار گرفته، شاید مهم ترین و توریستی ترین جاذبه تاریخی این منطقه باشد که بازدید از آن را نباید از دست بدهید.

قصر باغچه جوق در اواخر دوره قاجاریه و به دست تیمور تیموری معروف به اقبال السلطنه ماکوئی که یکی از حکام مقتدر وقت و از سرداران مظفرالدین شاه بود ساخته شده است. این قصر به علت ویژگی‌های ممتاز معماری و هنری در سال 1353 توسط دولت خریداری شد و بعد از انجام تعمیرات ضروری و رفع خطر از آن به بازدید عموم گذاشته شد.

قصر تاریخی باغچه جوق از یک ساختمان دو طبقه تشکیل شده و در داخل محوطه باغی به مساحت 11 هکتار قراردارد. معماری کاخ تلفیقی از معماری سنتی ایرانی و غربی است و به ویژه معماری روسیه اواخر سده نوزدهم در آن به چشم می خورد.

گچبری ساختمان توسط اساتید ایرانی انجام گرفته و آئینه‌کاری آن در سطح عالی است. در بالای عمارت دور تا دور گلدان‌ها و مجسمه‌ها وجود دارد که اغلب جای گل و چراغ است. پایه ستون‌ها و گلدان‌ها از سنگ خارا است و خوب حجاری شده است. اولین گرامافونی که به ایران وارد شده در این عمارت به چشم می‌خورد که طول بوق آن 60 سانتیمتر و ارتفاع پایه‌اش بیش از یک متر است.

پرده‌های زربفت، مبل‌های بی نظیر، تخت‌خواب‌های متعدد با تشک‌های پر قو، کاغذ دیواری‌ها و رنگ‌آمیزی سالن‌ها و نقاشی سقف اتاق‌ها، ظروف چینی اعلا و لوسترهای کریستال، فضای حیاط با گلکاری و درختان میوه و اشجار زینتی و حوض‌های وسیع بازدید کنندگان را به یاد کاخ‌های افسانه‌ای می‌اندازد.

بخشی از باغ در پیرامون کاخ اصلی دارای طرحی از پیش اندیشیده و تقریبا منظم و محصور است. این محوطه توسط نرده‌های چدنی زیبایی از سایر بخش‌های باغ جدا شده که تقریبا نقشی همچون اندرونی ایفا می‌کند. در بخش‌هایی از محوطه، آثاری از کف‌سازی سنگی باقی مانده است و در سمت غربی کاخ نیز نمای اصلی ساختمان حوض بیضی شکل دیده می‌شود.

نمای خارجی بنا با مجسمه‌های گچی که سردرها و نرده‌های گچی لبه بام را زینت داده‌اند، ساختمان سنگی یا آشپزخانه کاخ که با سنگ‌های صیقلی و تراش خورده ساخته شده است و استخر بزرگ باغ که جوی آبی از آن به قسمت‌های مختلف باغ جاری است از دیگر دیدنی‌های باغچه جوق به حساب می‌آید.

کلیسایی که روس ها در قزوین ساختند

 مذهبی همیشه شگفت انگیز بوده اند؛ حتی اگر این بنا یک کلیسای قدیمی و کوچک باشد که در دل منطقه ای مسلمان نشین جا خوش کرده باشد.

کلیسای کانتور، کلیسای کوچکی است که باید آن را در قزوین ببینید؛ شهری که به گواه تاریخ تا پیش از ورود اسلام به ایران زرتشتی بود و پس از آن یک دست مسلمان. با این حال کلیسای کوچک کانتور وقتی ساخته شد که روس ها در جنگ جهانی دوم بخش هایی از ایران را اشغال کردند و برای انجام فرایض دینی شان این کلیسا را بنا گذاشتند.

برای دیدن این بنای تاریخی باید سری به شمال قزوین بزنید تا ساختمان قدیمی کانتور را با طرح چلیپایی اش ببینید. محراب این کلیسا رو به شرق است و ورودی آن در ضلع غربی. از این ورودی که بگذرید یک سقف شیبدار را می بینید که پس از آن در ورودی قرار دارد. کمی جلوتر به پیش فضای هال می رسید که بالای آن برج ناقوس کلیسا با ارتفاع حدود 11 متر به چشم می‌خورد. شاید به دلیل همین برج بلند باشد که کلیسای کانتور را به نام برج ناقوس می شناسند.

نقشه معماری کلیسا چند ضلعی نامنظم است که با آجر قرمز لعابدار پوشیده شده و نمای جالبی پیدا کرده است. در نمای خارجی کلیسا هم ستون‌های تزیینی زیبایی به چشم می‌خورد و به دلیل همین شکل و شمایل خاص کلیسای کانتور در میان بناهای تاریخی قزوین جایگاهی متفاوت پیدا کرده است.

در ورودی این کلیسا بعد از عبور از ایوان کوچکی که نیم متر از سطح زمین بالاتر است، به سالن اصلی و دو اتاق کوچک در شمال و جنوب آن باز می شود که هر کدام با پنجره‌های نعل اسبی به بیرون ارتباط دارند. هال هم شامل نمازخانه و محراب است و در دو طرف آن، دو فضای مستطیل شکل طراحی شده است.

اما اگر دوست دارید از تاریخچه این بنای فرنگی ساز بدانید، باید بگوییم که در دوره مشروطه، محوطه‌ای به نام کانتور در اختیار روس‌های تزاری قرار گرفت که دفاتر اداری خود را در آن مستقر کردند. پس از آن کلیسای کانتور در داخل این محوطه توسط شرکت راه‌سازی روس ها بنا شد.

اگر گذارتان به کانتور بیفتد می بینید که در محوطه کلیسا دو مقبره قرار دارد. این دو مقبره ربطی به خادمان یا کشیشان کلیسا ندارد؛ یکی از این مقبره ها متعلق به یک خلبان روسی است که بر اثر سقوط هواپیمایش در جنگ جهانی اول کشته شد و دیگری متعلق به یک مهندس راه‌سازی روسی است.

صخره‌‌هایی از جنس موج

هرگز فکر می‌کردید، روزی بتوانید به این راحتی بر روی امواج اقیانوس ها راه بروید، دوچرخه سواری و گشت و گذار کنید، یا اینکه بر لبه‌ آن ایستاده و برای دوربین ژست بگیرید.

بله برروی این امواج شما می توانید به راحتی به گشت و گذار خود وسعت داده و بدون ترس از غرق شدن یا خورده شدن توسط کوسه ها، موج سواری کنید.

چرا که این امواج از جنس صخره هستند، صخره‌هایی که به شکل امواج بلند اقیانوس‌ها در دل جنگل‌های زیبای هیدن- استرالیا از دیر باز جا خوش کردند.

ارتفاع این صخره‌ها حدود، 14 متر و طول آنها 110 متر است. از نظر علم زمین شناسی وجود چنین پدیده‌ای بسیار تعجب برانگیز است.

زمین شناسان معتقدند؛ قدمت این صخره‌ها، بیش از 2700 میلیون سال است. یعنی در عصر یخ بندان بوجود آمده‌اند. جنس آنها بیشتر گرانیت است که با فرسایش تدریجی به امواج بلند اقیانوس تغییر شکل داده‌اند.

بخشی از این صخره‌ها به صورت تندیس‌های زیبا به دست این طبیعت شگفت انگیز تراشیده شده‌اند. این صخره‌ها توسط باران شسته و به شکل راه‌راه عمودی در آمده اند. قسمت انتهایی این صخره‌ها با رسوبات شیمیایی چون؛ کربنات و هیدروکسید آهن، تصاویر زیبایی از رنگ‌های؛ قرمز، خاکستری و زرد به جا گذاشته‌اند.

صخره‌های مواج در طول روز با تغییر زاویه تابش خورشید، مناظر بی‌نظیری را به چشم انسان منتقل می کنند بطوری که هر انسانی ناخوداگاه مجذوب تماشای آن می شود.
دیدن این منطقه در زمان‌های مختلف روز در بروشورهای راهنمای گردشگری به گردشگران و عکاسان توصیه شده است.

دومين بناي خشتي بزرگ جهان

از جنوب کرمان 100 کيلومتر را که طي کنيد به راين مي‌رسيد. اين‌جا تاريخ ايستاده است، در ارگ راين که در دامنه هزار کوه قرار دارد. لابه‌لاي برج‌ها و بارو‌هاي خشتي، و ميان کنگره‌هايي که آسمان آبي را نقش مي‌زند.
ارگ راين با 20 هزار متر مربع مساحت دومين بناي خشتي جهان، بعد از ارگ بم است و از نظر معماري بسيار شبيه به آن و بسيار باشکوه.

مي‌گويند « راين» از «رائين» مي‌آيد و رائين يعني «راه اين است». از تنها دروازه ارگ، در ضلع شرقي‌‌اش وارد مي‌شويد و به محوطه‌ داخلي پا مي‌گذاريد. بنايش مربعي شکل است، با برج‌هايي در اطراف و حصاري که دورتا دور ارگ را دربرگرفته. ارگي با مساحت بيش از 20 هزار متر مربع که با حصاري به ارتفاع ده متر محافظت مي شود. از کوچه‌هاي خشتي و کاه‌گلي مي‌گذري و در راه، کوشک‌ هشت‌ضلعي را مي‌بينيد و به بنايي مي‌رسيد که اعيان‌نشين ارگ بوده است.
اگر‌چه جز رنگ خشتي خاک و کنگره‌هاي منظم چيز زيادي نيست، اما کافي است که چند لحظه سکوت کنيد. سکوت ارگ با شما از تاريخ ديرينه‌‌اش و روزگار شکوهش حرف‌ها دارد.

در اين‌جا مي‌توان نمونه‌اي از ارگ‌هاي مسکوني گذشته را ديد. اعيان‌نشين و عامه‌نشين و نيز فضاهايي براي زندگي روزمره مردم؛ اسطبل و زورخانه و مسجد و...
اما به هر حال تاريخ اين ارگ نسبتا ناشناخته است و تنها با كاوش هاي دقيق باستان شناسي كه تا كنون در آن انجام شده است مي توان به قدمت دقيق آن دست يافت. قدمت اين ارگ زيبا ، تخريب ارگ بم و معرفي بيشتر آن در سالهاي اخير باعث شده است ارگ راين بيش از گذشته مورد توجه گردشگران قرار گيرد.

قدمت شهر راين به دوره ساساني مي‌رسد. اين شهر از مرکزهاي مهم تجارت در قديم بود و پارچه‌‌هاي باارزشي در آن بافته مي‌شد. البته راين از گذشته به عنوان يكي از مراكز ساخت شمشير و چاقو و سپس تفنگ هم بوده است كه هنوز چاقو سازي كم و بيش در اين شهر رواج دارد.

راين برخلاف آن‌که در کرمان کويري قرار گرفته، شهري است سرسبز و پردار و درخت، با باغ‌هاي ميوه، آبشار و چشمه‌ آب معدني و معدن‌ مرمر. وجود آبشاري زيبا در نزديكي شهر ، كوه زيباي هزار به ارتفاع 4501 متر ، باغ هاي فراوان ميوه ، معادن مرمر سبز ، صورتي، سولفات سديم و چشمه هاي آب معدني غير خوراكي ، توانسته اين منطقه را به عنوان يك منطقه جذاب گردشگري معرفي كند.

گذر کوتاهي در کوچه‌ها و خيابان‌هاي اين شهر کوچک شما را به زيبايي‌هاي زيادي مي‌رساند. در کوچه خان‌ها خانه‌اي قديمي است از دوره زنديه که در باغي زيبا قرار گرفته. کوچه‌ها را که ادامه بدهيد، به مسجد جامع شهر مي‌رسيد و درخت چنارش. چناري بيش از هزار ساله که فکر مي‌کنيد چه آرامش زيبايي دارد. چنار کهن را که ديديد، به سراغ سرو چهارصد ساله برويد که در کنار حرم امام‌زاده زيد قرار دارد.

تصاویر: 'گل نرگس شیراز

کوه آتشین تشکوه ، جاذبه شگفت انگیز گردشگری - عکس

در جاده رامهرمز به سمت رود زرد و در مسیر خیجه و ماماتین بعد از روستای گنبد لران، کوهی آتشین وجود دارد که از گذشته های دور تا کنون شبانه روز می سوخته است، مردم محلی به این کوه "تشکوه" می گویند.

---

به گزارش خبرنگار مهر، تشکوه در شرق شهرستان رامهرمز در فاصله 6 کیلومتری روستای ماماتین در جاده رامهرمز ــ ابوالفارس واقع شده است. به گفته کارشناسان زمین شناسی دلیل شعله ور شدن آتش کوه گوگرد موجود در زمین و متصاعد شدن گاز طبیعی از عمق زمین به سطح است. گازهای هیدرکربوری از لایه های مختلف زمین عبور می کنند و از هر درز و شکافی در سطح زمین به بیرون شعله ور می شوند به طوری که در شب نور سوختن این گاز بیشتر دیده میشود

روشنی آتش این کوه در تاریکی شب جلوه زیبایی به منطقه می دهد به گونه ای که تا به حال توانسته گردشگران زیادی را در ساعات شب به سوی خود بکشاند. مسئله قابل توجه برای گردشگران این است که در مجاورت این آتش کوه به دلیل وجود گاز متصاعد شده در هوا نمی توان آتش دیگری روشن کرد. جالب این است که گردشگران برای رسیدن به این منطقه از مردم استان کمک می گیرند چون هیچ تابلویی برای نشان دادن این جاذبه گردشگری و نفتی خوزستان وجود ندارد.

غیر از تشکوه در نزدیکی شهر صنعتی امیدیه و منطقه آغاجاری نیز کوهی وجود دارد که مردم محلی آن را کوه سوخته می نامند. از لابه لای خاک و سنگهای کوه سوخته زبانه های آتش بیرون می آید و دود سیاهی را راهی آسمان می کند. این دود باعث می شود تا فضای اطراف چشمه های آتش این کوه نیز سیاه رنگ به نظر برسد.

کوه سوخته کوچکتر از تشکوه است. رنگ سیاه کوه آن را از سلسله جبال اطرافش مجزا کرده است. در قله کوه در اثر زمین لغزش یا رانش زمین شکاف عمیقی وجود دارد که دهانه اصلی خروج گاز بوده و آتش از درون آن شعله ور است.
کوه سوخته امیدیه به دلیل شکل و شمایل ظاهری و آثار و شواهد هیدروکربوری در سطح زمین یک اثر ژئوتوریسمی ارزشمند و گرانبها در حوزه زمین شناسی است که نه تنها برای زمین شناسان بلکه برای همه علاقمندان به طبیعت جذاب و دیدنی به نظر می رسد.

تشکوه و کوه سوخته از نظر مباحث زمین شناسی بسیار با اهمیت و مورد مطالعه کارشناسان این حوزه است و اکنون تشکوه که بیشتر در میان مردم شهرت دارد به یکی از جاذبه های عجیب گردشگری استان خوزستان تبدیل شده است.

كاخ نیمه تمام ساسانی

کاخ نیمه تمام ساسانی وبقایای کاروانسرای ایلخانی:

در منطقه تاریخی بیستون در حد فاصل كاروانسرای صفوی و حاشیه چشمه آب سراب بیستون بنای كاوش شده است كه به بنای ساسانی و ایلخانی نسبت داده شده است .

شالوده این بنا در دوران ساسانی كه كلا ابعاد حدود 75/83*139 متر دارد بر روی خاك بكر نهاد شده است . این بنا به دلایل مختلف ساختمان آن به پایان نرسیده و در همان مراحل اولیه كار ساخت و ساز آن متوقف مانده است .

شیوه ساخت و نوع مصالح به كار رفته در بنای نیمه تمام و با توجه به آثاری از فرهاد تراش كه آن هم نیمه تمام رها گردیده و وجود پل خسرو و سرستونها ی یافته شده در كنار چشمه بیستون كه نقش خسرو و پرویز و آناهیتا دارند، این بنای نیمه تمام را مربوط به دوره ساسانی و اختصاصا به زمان خسروپرویز می دانیم .

این بنا تا دوره ایلخانی متروك بوده است متاسفانه مداركی وجود ندارد كه این بنا قبل از دوره ایلخانی چه كار بردی داشته و آیا استفاده شده یا نه .

آلمانیها پس از كاوش در این منطقه حدس زده اند كه این بنا به اوایل دوه اسلام برمیگردد و گفته اند كه این بنا در دوره آل بویه یك پست دفاعی بوده اما با شواهد و مداركی كه از اطراف و اكناف این بنا بوجود آمده با توجه به اثر های دیگر این منطقه به احتمال زیاد این بنا ساسان ی بوده است .

این بنا با استفاده از دیوارهای سنگی بنا ی ساسانی و با استفاده از آجر و چیدن آنها روی سنگهای ساسانی در دوره ایلخانی تبدیل به یك كاروانسرا شده و این بنا در این دوره تكمیل گردیده است .

به علت ریختن سقفهای آجری اطاق ها گمان می رود واقعه ای غیر مترقبه ای از جمله زلزله در آن زمان اتفاق افتاده است .

بعد از ریختن سقف های آجری اطاق ها در دوره ایلخانی ساخت و سازهای ضعیفی كه پی ها و دیوار های آنها با سنگهای لاشه و ملات گل و چینه ساخته شده اند تنور های متعددی در عمق های مختلف به چشم می خورند . این تنورها احتمالا ً مربوط به دوره تیموری میباشد بعد از خرابی كاروانسرای ایلخانی ساخت و سازهایی سنگهای لاشه و ملات گل به صورتی غیر ماهرانه در دوره تیموری انجام گرفته است و سازه هایی در دوره قاجار و پهلوی از قبیل چاه و راه آب و ساخت دهكده ای بر روی بنا در آن محل انجام گرفته است .

دور تا دور این بنا حصاری مستحكم با سنگهای تراش خورده بزرگ به صورت خشكه چین (قسمت بیرونی دیوار ) و قسمت داخلی دیوار با لاشه سنگی و ملات گچ نیم كوب پوشانده شده است . ضخامت این دیوارها حدود 240 سانتی متر می باشد در كل دیوارهای بنا ضخامتی حدود 240-120 سانتی متر می باشد .

دور تا دور این بنا نیز اتاقهایی ساخته شده است . طول اتاقها حدود 40/6متر و عرض آنها 280 سانتی متر می باشد . در دیوار های اتاقها هیچ گونه روزنه یا پنجره یا نور گیری وجود ندارد شاید در بالای سقف نورگیر وجود داشته است .

در این بنا راه پله هایی به طرف بالا و پایین نیز تعبیه شده كه دارای پا گرد نیز بوده است و اتاقهای این بنا دارای ورودی هایی نیز می باشند .

در این بنا مانند ساخت بنا های دیگر ساسانی برروی سنگهای تراش خورده امضاء حجاران آن زمان دیده می شود .

تقریبا در قسمت شرقی بنا و در داخل بنا خرابه ای از یك مسجد ایلخانی و محراب آن نیز وجود دارد كه بعد از چند حفاری آن را مرمت كرده اند كه متاسفانه مرمت كاملا اشتباهی از لحاظ ساختار بنا می باشد .

در داخل بنا برای اتاقها راهروهایی نیز وجود دارد كه ورودی هر راهرو با طاق آجری آن شناسایی می شود .

در حال حاضر از این بنا مخر و به ای بیش نمانده كه حتی هنوز قسمتی از بنا حفاری نگردیده است .

- دیواری عظیم از دوره ساسانی :

در کنار رودخانه گاماسی آو :

به ساحل راست رودخانه گاماسی آو ، در اراضی جنوبی بیستون ، دیواری طولانی از سنگ تراش و قلوه سنگ و ملات ، بنا شده است . این دیوار عظیم ضمن کاوش های هیات باستان شناسی مشترک ایران و آلمان بین سال های 46-1342 ه. ش. کشف و خاکبرداری شده درازای دیوار 1100 متر قطر آن 250 سانتیمتر است . نمای خارجی دیوار با سنگ تراشیده شده است و پشت سنگ ها را با قلوه سنگ های ریز و درشت پر کرده اند قسمت های قدیمی تر را که در ملات گچ غربالی و قسمت های بعدی را در گل کار گذارده اند . سنگ های حجاری شده دیوار ،چهار گوشه هایی هستند که اندازه های آنها یکنواخت نبوده و در ابعاد 80×65 و 90×60 و 100×100 سانتیمتر ساخته شده اند . بلندی دیوار چهار تا پنج متر است . در اغلب سنگ های حجاری شده دیوار ، علایم ویژه حجاران عصر ساسانی به چشم می خورد و عظمت این دیوار در وهله اول با توجه به سرستون های پیدا شده در بیستون این تصور را بوجود می آورد که منظور از بنای آن شاید ایجاد کاخی بزرگ به بزرگی قصر شیرین بوده است که نتوانسته اند ساختمان آن را به پایان برسانند ادامه حفاری نظریه دیگری را که شاید به حقیقت نزدیکتر باشد مطرح می نماید . هیات حفاری احتمال می دهد که منظور از احداث این دیوار سدی بوده است برای شکارگاه سلطنتی که ما میتوانیم تصاویر آنرا در طاق وسان ببینیم . بر دیوار سمت چپ طاق بزرگ نیزاری است که گراز ماهی و مرغابی فراوان در آن دیده می شود . شاه در این نقش در میان قایق ایستاده و به شکار گراز مشغول است . بنای اصلی سد به درازای 1100 متر و پهنای 500 متر است از ابتدای پل خسرو شروع شده و در امتداد رودخانه گاماسی آو 1100 متر پیش می رود و سپس رودخانه را عرضی قطع می کند و تا نزدیک دهکده بند عبدی به درازای 500 متر ادامه می یابد . ضلع شمالی آن از پل خسرو 500 متر به طرف جاده ساسانی که در آن روزگار به تخت شیرین و سرماج می رفته است کشیده شده و سپس به طرف جنوب به طول 1100 متر تا دهکده بندعبدی ادامه داده شده است . ضمن کاوش در امتداد دیوارهای سد سر یک پیکان کوچک که ویژه شکار پرندگان بوده است بدست آمده است . بر روی این دیوار ساسانی بقایای بنایی از دوره ایلخانی و مغول دیده می شود .

فرهاد تراش

فرا تراش ( فرهاد تراش ) :

در جهت جنوبی حجاری داریوش بزرگ ، بر سینه کوه بیستون دیواره حجاری شده عظیمی است این دیواره در بین مردم به فراتاش یا فرهاد تراش معروف است . درازای فراتاش 180 متر و بلندی آن 33 متر است در هیچ نقطه ای از ایران هیچ کوهی را به این اندازه نتراشیده اند و آماده نکرده اند بطور کلی برای همه کسانی که این دیواره سنگی تراشیده دست نخورده را دیده و یا می بینند این سوال پیش می آید که این محل را چه کسی و در چه زمانی و برای چه منظوری تراشیده است ؟ چرا اثری از اسکنه پیکر تراش و یا قلم کتیبه نویس بر آن دیده نمی شود ؟

هوزینگ در رساله ای که به نام " زاگروس و اقوامی که در آن ساکن هستند " نوشته است : این صفحه نا نوشته کوه را یک منبع تاریخی نا نوشته مانده نامیده است .

هرتسفلد و اکثر ایرانشناسان خارجی معتقدند که فراتاش از آثار داریوش شاه هخامنشی است و می گویند این فرمانروای بزرگ می خواسته وصیت نامه خود را در اینجا بنویسد .

ویلیامز جکسن درباره این اثر به قاطعیت سخن نمی گوید و با آوردن نقل قول از " دیود وروس سیسیلی " و داستان سمیرامیس مقایسه ای انجام داده و سپس نتیجه گیری می کند که :

اگر کسی مایل باشد که براساس فرضیات خیالی و مبانی سست در این باره نظری اظهار بدارد آسانتر آنست که تصور کند داریوش پس از اتمام سنگ نبشته مشهورش و نقش های آن دستور داده است تا فضای خالی حاضر را برای ثبت کارهای دیگرش ، خاصه لشگرکشی اش را به یونان ، آماده سازند . اما شکستهای "آتوس" و ماراتون ، شورش مصر و دست مرگ این نقشه را بر هم زد و مسیر تاریخ را تغییر داد و آن صفحه سنگی نانوشته را شاهد خاموش پیروزی یونان و آغاز زوال ایران قرار داده . لکن این حدس و خیالی بیش نیست ، خاصه وقتی که این سوال پیش می آید که چرا داریوش قسمت وسط کوه را که بهترین جای آن است برای ثبت کارهای بعدی خود نگه داشته است . تنها چیزی که به یقین توان گفت این است که از ظاهر کلی این محل و ماهیت پیرامون آن اثر قدمت بسیار هویدا است .

پروفسور لوشای عقیده دارد که این حجاری به دوره هخامنشی تعلق نداشته بلکه در حدود هزار سال بعد از داریوش به فرمان خسرو دوم ساسانی آنرا در کوه بیستون تراشیده اند . وجود دیوار محافظ ، فنون خاصی که در کندن کوه بکار گرفته شده و از همه مهمتر علایمی که از حجاران بجای مانده است همگی تعلق این اثر را بر دوره ساسانی تائید می کند . بلندی این دیوار از پی 450 سانتیمتر و قطر آن 1/5 متر است . این دیوار که سنگ چین شده است ، در مقابل فراتاش بنا شده است .

اهالی این منطقه ، حجاری فراتاش را کار فرهاد کوه کن می دانند و معتقدند که فرهاد به خاطر عشق به شیرین – زن عیسوی خسرو پرویز بدین کار سنگین تن در داد .

داستان عشق فرهاد الهام بخش شاعران گذشته این مرز و بوم گردید و زمینه ای برای طبع آزمایی آنان شده . از آن میان مثنوی عاشقانه " خسرو و شیرین " نظامی گنجوی گوی سبقت از همگان ربوده است . شعر نظامی پیروزی فرهاد و عاقبت دردناک وی را جاویدان ساخت بدانسان که خواننده داستان خسرو و شیرین احساس می کند که صدای تیشه فرهاد را که بر کوه فرود می آید ، می شنود .

بیستون تنها الهام بخش شاعران بزرگ نبوده بلکه الهام بخش مینیاتور سازان ایرانی بوده و ایشان را بر سر شوق آورده است . اکثر مینیاتور سازان که از قرن دهم هجری به بعد کتاب نظامی را مصور کرده اند به صورتی کاملاً مشخص و نمایان دیواره بلند بیستون و چشمه های پای آن را همواره با نقش خسرو و شیرین قلم زده اند .

بقایای دوران ایلخانی

دوره ایلخانان مغول :

ضعف و بی تدبیری سلطان محمد خوارزم شاه حمله مغول را به ایران در سال 616 ه. ق. آسان کرد . با غلبه مغول ، اوضاع سیاسی ، اجتماعی و هنری ایرانیان دستخوش ناملایمات و دگرگونیهایی شد که تا مدت زمانی ادامه داشت . از اواسط سده هفتم هجری حکومت ایران به دست هلاکو و فرزندان او افتاد . ابافا و جانشینان دیگر هلاکو را که از مرگ او تا انقراض این سلسله در ایران سلطنت کردند سلسله ایلخانان می گویند . ایلخانان چون چندان ارتباطی با مغولستان نداشتند و از دربار قراقروم اطاعتی نمی کردند ، سلسله مستقلی محسوب می شوند ، لذا حکم خوانین اصلی مغول در ایران از میان میرود و ایلخانان راه و رسم پادشاهی پادشاهان ایران را پیش می گیرند .

درحقیقت می توان آنها را طبقه ای از پادشاهان این دانست . آئین اسلام مذهب رسمی شد و حکومت ایلخانان بر اساس شرع و آداب اسلامی بنیاد گرفت . نفوذ وزرای دانشمند ایرانی مانند : خواجه نصیرالدین طوسی ، شمس الدین محمد جوینی و ... نیز باعث گردید که ایلخانان دست به بنای شهرها و ترمیم خرابیها بزنند . از آثار این دوره بنای شهر چمچمال و کاروانسرایی در بیستون باقی است .

بقایای بنای ایلخانی :

در سالهای 1963 تا 1967 در طی حفاریهای بیستون توسط هیئت مشترک ایران و آلمان در حاشیه رودخانه گاماسیاب و در امتداد پل خسرو به طرف روستای چمبطان آثار یک ساختمان بزرگ کشف شد این بنا دارای سیزده اتاق ، سه ایوان و چند راهرو است . اتاقها با هم برابر نبوده و در سه اندازه مختلف ساخته شده اند : 5×5 و 4×8 و 4×5 متر .

محوطه سه ایوان در حدود 30 متر و اندازه راهروها 120×300 سانتیمتر است . مصالح اصلی بنا سنگ های نتراشیده با ملات گچ غربالی و آهک است . در بعضی از قسمتهای بنا از سنگ های حجاری شده دوره ساسانی نیز استفاده شده است . آجرهای مشبک و کاشیهای چهارگوش آبی رنگ که در تزئین بناهای مغولی مورد توجه بوده است ، در تزئینات این بنا هم به کار گرفته شده است . این اثر از لحاظ معماری دوره ایلخانان حائز اهمیت است .

اشیاء دیگری که ضمن کاوش در این محل بدست آمد . سکه های اسلامی ، ظروف سفالی ساده و سفالینه های منقوش و غیر منقوش است . این بنای دوره ایلخانان تا اواخر دوره تیموری مورد استفاده واقع شده و بعداً متروک گردیده است .

پل خسرو

ر سر راه قدیمی که از بیستون به سرماج می رود در نزدیکی جاده آسفالته کرمانشاه همدان پایه های پل عظیمی وجود دارد که به نام خسرو معروف است بنای پل را به خسرو شاهنشاه ساسانی نسبت می دهند . ابودلف در سفر نامه خود از این پل یاد کرده و می نویسد " در پائین این مکان یک پل عظیم با ساختمان عجیبی بر روی رودخانه گودی نصب شده سپس از این پل گذشته به قریه بزرگ و بسیار آباد و پربرکتی می رسد که ابا ایوب نام داد از روزگار راولینسون به بعد کسی از مسافران و باستان شناسان بدین پل توجه نکرده است . درازای پل خسرو 80/152 متر و پهنای آن 420 سانتیمتر است . در طول پل هشت چشمه است ، نه پایه پل بر روی سنگ فرش که تمام کف رودخانه را بر پهنای تقریبی 50 متر پوشانده بنا شده است . پایه های پل شش ضلعی است هر پایه از سه قسمت درست شده است قسمت میانی که مربع مستطیل شکل است و در دوطرف آن دو آب شکن مثلث شکل که قاعده آن با قطر پایه یکی است قرار دارد . پایه ها از سنگ تراشدار بالا آورده شده است . این سنگ ها به وسیله بست های فلزی دم چلچله ای به یکدیگر محکم شده اند . میان پایه ها را با قلوه سنگ و ملاط گچ سرندی پر کرده اند . از طاق چشمه ها و سطح پل چیزی بر جای نیست اما اگر ما مسیر حرکت سپاهیان اسلام را برای جنگ نهاوند در سال 21 هجری مسیر اکثر سیاحان و جهانگردان اسلامی یعنی راه بغداد به کرمانشاه و بیستون به همدان بدانیم پل خسرو تنها پلی بوده است که اعراب از آن گذشته و پس از عبور از تخت شیرین و سرماج به نهاوند رفته و یزدگرد سوم آخرین شهریار ساسانی را در آن شهر مغلوب کردند . پل خسرو با گذشت زمان آسیب فراوان دیده به طوری که در روزگار صفوی این پل غیر قابل استفاده بوده است به همین دلیل در این زمان پل دیگری بروی دینور آب که در حدود یک کیلومتری بالادست پل ساسانی است زده شده است . پل اخیر به پل نادر آباد بابل شاه عباسی معروف است . در سالهای اخیر جهت رفت و آمد اهالی دهکده های چمبطان پایین و بالا ، بزن آباد بر روی پایه های ساسانی پلی زده شده است . این پل جهت رفت و آمد مردم این روستاها تهیه شده چون پهنای آن حدود یک متر است .

آتشدان پارتی

آتشدان پارتی: در شمال حجاری داریوش در بیستون ، آثار بنایی از دوره پارتی باقیمانده است . به عقیده پروفسور لوشای رئیس هیأت حفاری ایران و آلمان این بنا پرستشگاهی است که در زمان اشکانیان همزمان با آثار دیگر این دوره در بیستون ساخته شده است . این پرستشگاه دوره پارتی که بر روی تخته سنگ منقوش اشکانی قراردارد از دو صفه به وسیله 10 پله که از سنگ کوه در آورده شده اند به هم مربوط می گردند . درازای هریک از پله ها در حدود 80 سانتیمتر است . این پله ها بطور نامنظم تا نقش ولگش ادامه دارد .

در میان صفه بالایی آتشدانی از سنگ در آورده شده است . قطر دهانه این آتشدان 35 سانتیمتر است .

سفالینه های زیادی از دوره پارتی در تمامی این قسمت دامنه کوه بیستون ( پراو ) دیده می شود . هیأت مشترک حفاری ایران و آلمان برای روشن شدن وضع این دوره ، در زمینهایی که امروز کارخانه قند را احداث کرده اند و همچنین در قبرستان دهکده بیستون ، چند ترانشه زده در تمامی این ترانشه ها بقایای دیوارهایی با سنگهای نتراشیده همراه با سفال پارتی دیده شد . هیأت احتمال می دهد که این محل باقیمانده قلعه یا شهری از دوره پارتی است که همزمان با آثار دیگر آن دوره ساخته شده است . درازای دیوارهای بدست آمده 1200 متر و پهنای آن 400 متر است که تقریباً در تمام ترانشه ها به یک سبک ساخته شده و وسعتی در حدود 500000 متر مربع را در بر گرفته است . در دوره اسلامی قسمتی از این محل برای قبرستان استفاده شده است . بر روی آثار پارتی قبوری از دوره اسلامی کشف گردید که با تکه سفالهای پارتی توأم بود .

و نیز در حفاری ها و تحقیقات 1350 – 1339 مؤسسه باستانشناسی آلمان آمده است که :

شهر اشکانی بغستان در بیستون :

در دامنه کوه بیستون ، در شمال شرقی دریاچه چشمه ای و دژ مادها و نقش برجسته داریوش ، یک منطقه مسکونی اشکانی به طول حداقل 800 متر و به عرض قریب 300 متر قراردارد که با توجه به بقایای دیوارها و سفالهای مکشوفه در آنجا اشکانی بودن آن به ثبوت رسیده است و این منطقه مسکونی از هر لحاظ با بغستان تطبیق می نماید . این منطقه مسکونی با نقوش برجسته مهرداد و گودرز ، دو پادشاه اشکانی که مربوط به قرن اول قبل از میلاد مسیح و قرن اول بعد از میلاد مسیح و همچنین سنگ اشکانی که مربوط به قرن دوم تا سوم بعد از میلاد مسیح می گردد ، مربوط بوده است .

ضمن تحقیقاتی که از طرف مؤسسه باستانشناسی آلمان در بیستون به عمل آمده ، حدود منطقه مسکونی مزبور تعیین شده و همچنین نقطه ثقل ساختمانهای اشکانی در این دژ مادها معین گردیده است .