انيران

«انيران» (Aneran) به معناي غير ايراني، اصطلاحي قوم شناختي در زبان پارسي ميانه (پهلوي) است كه به طور عام، به دشمنان سياسي و مذهبي ايران و آيين زرتشت اطلاق مي‌شد. اين واژه، اسم جمعي به همراه پيشوند نفي (ان-)، و متضاد «ايران» است. نام ايران، خود از واژه‌ي كهن «اريانام» (Ariyanam) به معناي «آرياييان» برگرفته شده و در دوره‌ي ساساني، معرف مناطقي بوده است كه ساكنان آن آريايي‌ها (يعني ايرانيان) بودند يا به زباني ايراني سخن مي‌گفتند. واژه‌ي انيران در اوستا نيز ذكر شده؛ چنان كه در يشت 19، بند 68، گفته مي‌شود كه رود «هيرمند» به نيروي «فر» كياني، سرزمين‌هاي انيران را ويران خواهد كرد.
در سكه‌هايي، و در سنگ‌نوشته‌ي شاپور يكم (270 - 240 م.) در كعبه‌ي زرتشت، و بر مهري متعلق به وي، پادشاهان ساساني خود را «شاهِ شاهان ايران و انيران» خوانده‌اند. در سنگ‌نوشته‌ي شاپور يكم، ظاهراً مناطقي مانند «ارمنستان» و «قفقاز» كه ساكنان‌شان به طور عمده، ايراني نبودند، جزء «ايران» محسوب گرديده‌ و «انيران» به مناطق تحت تصرف امپراتوري روم، يعني: سوريه، كاپادوكيه و كليكيه اطلاق شده است. «كرتير» (Kartir) روحاني برجسته‌ي عصر ساساني، سي سال بعد، در سنگ‌نوشته‌ي خود در «سرمشهد»، فهرست روشن ديگري از ايالت‌هاي انيران، شامل: ارمنستان، گرجستان، آلبانيا (اران)، بلاسگان (دشت مغان)، به همراه سوريه و آسياي صغير، ارائه مي‌دهد. در ادبيات زرتشتي، و شايد در انديشه‌ي سياسي ساسانيان، اين اصطلاح، زمينه‌ي ديني نيز دارد. در اين متون، شخصي «انير» (Aner)، الزاماً يك «غير ايراني» نيست، ولي قطعاً يك «غير زرتشتي» است؛ «انير» غالباً ديوپرست، يا پيرو دين‌هاي ديگر معني و معرفي مي‌شود. عرب‌ها و ترك‌ها نيز «انير» خوانده مي‌شوند - كه به طور عام، مسلمان هستند (1).

(1) Ph. Gignoux, "Aneran": Encyclopaedia Iranica, vol. 2, London & NewYork, 1987, pp. 30-1