زنـديه

كريم خان زند ، پايه گذار سلسله زنديه محسوب مي شود . اقبال جهانگشايي او ، بيش از هر چيز مديون اغتشاشاتي بود كه پس از قتل نادر در ايران سربرآورد و از سابقه دراز هفتاد يا هشتاد ساله اي برخوردار بود. وي قريب سه سال بعد از در گذشت نادر شهرتي نداشت و در ميان قبيله خود ، كه به دستور نادر در سال 1144 ه.ق. به خراسان كوچانيده شده بودند ، از حيثيت متعارفي برخوردار بود.

بي كفايتيهاي آشكار بازماندگان نادر و نزاعهاي برادر كشانه اي كه ميان آنان رخ داد ،‌ موجب شد كه كريم توشمال ( پهلوان ) در كنار دو تن ديگر از بزرگان ، به نامهاي علي مردان خان و ابوالفتح خان بختياري براي آرامش مناطق غربي و مركزي كشور به ميدان آيد . او پس از نشان دادن لياقتهاي مكرر ، از سوي قبيله خويش لقب خاني دريافت كرد . ( 1162 ه.ق. ) بدين گونه وي توانست در پرتو تدبير و حسن عمل و صداقت بي رياي خويش ، بر حريفان مزبور و نيز آزادخان افغان كع در آذربايجان تركتازي مي كرد و محمد حسن خان كه در استرآباد به سر مي برد غلبه كند . كريم خان از سال 1179 ه.ق. به صورت مستقل بر ايران فرمان راند . روابط او با شاهرخ ( نواده نادر شاه ) نيز بر خراسان فرمان مي راند ،‌خوب و مبين نوعي احترام به اولاد ولي نعمت پيشين خود بود .

حادثه مهم سالهاي پاياني عمر كريم خان ،‌لسكر كشي به بصره بود كه به سرداري برادرش ، صادق خان در سال 1189 ه.ق. انجام پذيرفت كه متاسفانه با مرگ شاه به انتها رسيد .



دوران چهارده ساله اخير زندگاني وي را ، بايد نعمتي براي مردم ايران شمرد ، چرا كه توانست امنيت را در تمامي صفحات داخلي كشور و خليج فارس برقرار كند و پس از قريب پنجاه سال ناآرامي و جنگهاي مستمر ، طعم شيرين آسايش را به هموطنان خود بچشاند .

با مرگ كريم خان در سيزدهم صفر سال 1193 ه.ق. زكي خان ( برادر ناتني كريم خان ) بيشتر بزرگان زند و زبدگان دربار را كشت يا كور كرد و به بهانه پادشاهي ابوالفتح خان و محمد علي خان ( فرزندان كريم خان ) اختيار امور را در دست گرفت . پس از چندي ، صادق خان بر او شوريد و از آنجا كه نيز تدبير درستي نداشت به دستور علي مردان خان كور و بر كنار گرديد . وي پس از سه سال حكومت ، در سال 1199 ه.ق. در گذشت. پس از او ،‌ جعفر خان زند ( پسر صادق خان ) فرمانروايي را به دست گرفت و در سال 1203 ه.ق. به دست چندتن از خانهاي زنداني در شيراز كشته شد . آخرين بازمانده اين دودمان ،‌لطفعلي خان بود كه با وجود دلاوري و رشادت بسيار ، در برابر حريف كهنه كار پرتدبيري چون آقا محمد خان قاجار دوام نياورد و پس از دستگير شدن ، در ارگ بم به سال 1209 ه.ق. كشته شد و بدين ترتيب سلسله ديگري در ايران قدرت را در دست گرفت .

به طور كلي ، دوران تقريبا" پنجاه ساله زنديه ( 1209 – 1160 ه.ق. ) عصر كشمكشهاي داخلي بود و مدعيان خارجي را يارا و انديشه آن نبود كه به ايران تجاوز كنند . سرحدات كشور نيز از هر جهت در اختيار دودمانهاي ايراني قرار داشت . همچنين ، با تحكيم اقتدار احمد خان ابدالي ( در صفحات جدا شد از هند به وسيله نادر شاه ) مي توان گفت كه نفوذ عنصر ايراني در شبه قاره هند كماكان برقرار بود .