کانون ایرانیان: اران در منظومه حكيم زجّاجى
کانون ایرانیان

Saturday, March 15, 2025

۱۳۹۰ مرداد ۴, سه‌شنبه

اران در منظومه حكيم زجّاجى

يكى از متون تازه ياب قرن هفتم هجرى منظومه اى است در تاريخ ايران و اسلام از شاعرى به نام حكيم زجّاجى كه يگانه نسخه‌اش در پاكستان شناخته شده و آقاى على پيرنيا با حوصله و همت آن را به استنساخ در آورده و در انتشارات فرهنگستان زبان و ادب به چاپ رسانيده است.
ازين منظومه درست برمى آيد كه هميشه حساب اران (آران) از نظر شناخت اقليمى و جغرافيائى از آذربايگان جدا بوده و نام سرزمين شمالى ارس [هرگز] آذربايجان نبوده [بلكه در همه متون تاريخي و جغرافيايي و ادبي اران خوانده شده] است.
اينك كه منظومه همايون نامه‌ي زجاجي دستياب شده است مواردى را كه در آن ذكر ارّان شده است درين جا به آگاهى مى رساند و خوب مشخص است كه حقيقت تاريخى چيست:

ز آران و قبچاق و روس و خزر /// فكندند بسيار بر همدگر (208)
نخست از خلافت جهانگير بود /// در آران و اربادگان مير بود (302)
بدو داد منشور ذربايگان(= آذربايجان) /// بزرگى آران و پرمايگان (562)
ورا نايبى بُد به آران زمين /// به نام آن گزين منكجو رامين
به آران درون راه عصيان گرفت /// چنان كار دشوار آسان گرفت (609)
به آران روان كن اميرى اگر /// كه دارم ز دست تو پر خون جگر (610)
ز آران و ارمن، ز مازندران /// سپاهى بر او جمع شد بيكران (893)
چو بگرفت آران وارمن به تيغ /// سر تيغشان بود بارنده ميغ (980)
به فرمان او باشد آران و روس /// در آن بوم و برزن زند بوق و كوس (1140)
روان كرد از آنجا به ذربايگان /// سپاهى به گردش ز پرمايگان
ز تبريز ناگاه مركب بتاخت /// به آران شد و كار ارمن بساخت (1160)
سپاهى از آران و ارمن زمين /// نهادند بر اسب آزار زين (1190)
از آران و ارمن، ز قبچاق و روم /// ز در بند شروان ز هر مرز و بوم (1193)
برو گنجه بستان و آران بگير /// به شمشير كن كار آران چو تير (1196)
به آران و قفچاق بيرون شدند /// كه داند كه تا آن سران چون شدند (1221)
به آران شد ازبك تهى كرد جاى /// به تبريز بُد بانويى دلرباى (1222)
قزل ارسلان شد به آران زمين /// فلك كرده در كار هر دو كمين (1254)
شود جمله آران وارمن خراب /// به دوزخ مرا باشد آن دم جواب (1326)
ز آران وارمن بيامد سياه /// به نزديك آن خسرو دين پناه (1345)
ز آران و ارمن چو شد شاه دور /// ببريد از چهره ماه نور (1346)

0 نظرات:

ارسال یک نظر