ديوگنس لائرتيوس و دين زرتشت

ديوگنس لائرتيوس (Diogenes Laertius) نويسنده‌ي تاريخ فلسفه‌ي يونان است كه به گونه‌ي مجموعه زندگي‌نامه‌هايي، و در ده كتاب تنظيم گرديده و به نام «زندگي و آراي فيلسوفان برجسته» معروف است. ديوگنس در اين مجموعه، به ويژه كتاب يكم آن كه مربوط به خاستگاه فلسفه است، از مغان پارسي بحث نموده است. در باره‌ي زندگي ديوگنس چيزي ثبت نگرديده اما از شواهد دروني كتاب وي، چنين بر مي‌آيد كه او در سده‌ي سوم ميلادي مي‌زيسته است.
بر مبناي ديدگاهي هلنيستي، فلسفه از بربرها سرچشمه گرفته است. اما ديوگنس با رد كردن اين ديدگاه، از جايگاه و مكتب فكري مغان پارسي ياد مي‌كند و تصريح مي‌نمايد كه مغان در علم و دانش از روحانيان مصري كهن‌تر و پرسابقه‌تر‌اند. وي نام زرتشت را ’قرباني ستارگان‘ معنا مي‌كند و زمان او را 6 هزار سال پيش از عبور خشايارشا (465-486 پ.م.) از تنگه‌ي هلسپونت مي‌انگارد. ديوگنس مي‌نويسد كه مغان به وجود دو اصل باور دارند: خدايي نيك و خدايي بد كه نام يكي ارمزدس (Oromasde) و نام ديگري اريمنيوس (Arimanius) است. وي مي‌افزايد كه به عقيده‌ي مغان، انسان‌ها رستاخيز نموده و جاودان خواهند شد.
وي در جايي ديگر بر روابط ميان فيلسوفان برجسته‌ي يونان و مغان تأكيد مي‌كند: مي‌گويند مغي مرگ سقراط را براي او پيش گويي كرده بود؛ گفته مي‌شود كه افلاتون، با وجود علاقه‌مندي به تماس با مغان، به سبب وقوع جنگ از اين كار بازماند؛ از يك پارسي به نام مهرداد به عنوان شاگرد افلاتون ياد مي‌شود؛ و چنين اظهار شده است كه فيثاغورث، دموكريتوس و فيرهو تماس‌هايي با مغان داشته‌اند.
حقايق تاريخي ياد شده در اين كتاب عبارت‌اند از: اشاره به شورش يونيه‌اي‌ها عليه پارس‌ها در نامه‌اي از فيثاغورث به آناكسيمندس و در پاسخ‌هاي فرد پيش‌گفته؛ روابط گزنفون با كورش صغير و عقب نشيني ده هزار سرباز مزدور يوناني؛ مكاتبات هراكليوس با داريوش؛ و ذكر ازدواج‌هاي هم‌خون ميان مغان.