موزه استاد ابوالحسن‌خان صبا، در نزديكي ميدان بهارستان، در شمال خيابان ظهيرالاسلام قرار دارد. اگرچه در چوبي و نماي قديمي خانه ـ‌موزه صبا با اندكي دقت از ساير نماهاي خيابان قابل شناسايي است، اما وجود چنين موزه‌اي در راسته ظهيرالاسلام كه امروز از آن به عنوان بورس كاغذ و مقوا ياد مي‌شود، به مهجوريت آن دامن زده است. به محض وارد شدن به موزه، حوض پر از آب كوچكي را مي‌توان ديد كه وسط حياط خودنمايي مي‌كند. سمت راست، دالاني است كه در اصل، موزه از آنجا و با عبور كردن از مقابل اتاقك نگهباني، آغاز مي‌شود.
ميراث يك هنرمند
در ابتداي سالن، ويتريني قرار دارد كه مجموعه‌اي زيبا از وسايل شخصي صبا مانند دفتر يادداشت‌هاي شخصي او و شعرهايي را كه به خط خوش استاد بر سينه كاغذ نقش بسته به نمايش مي‌گذارد. لكه‌هاي زرد روي دفتر يادداشت و ناخوانا بودن برخي شعرها و نوشته‌ها حكايت از گذر ايام عمر دارد. عينك و قلم و دوات، بنچاق قديمي (1316 قمري) منزل استاد كه امروز به موزه صبا تبديل شده است، كت و شلوار رسمي او و يك ماسك گچي از صورت اين هنرمند، برخي ديگر از وسايل اين موزه را تشكيل داده‌اند. در ميانه سالن، عكس‌هايي از دوره‌هاي مختلف زندگي ابوالحسن‌خان صبا در معرض ديد گذاشته شده است. اين عكس‌ها كه از دوره كودكي و نوجواني تا بزرگسالي وي را در برگرفته‌اند، در واقع برش‌هايي از برهه‌هاي متفاوت و پر‌فراز‌و‌نشيب زندگي استاد را رقم زده است.
حميد رضا شبابي، مدير موزه صبا درباره بخش‌هاي اين مجموعه مي‌گويد: بخشي از موزه به تصاوير، لوازم شخصي استاد و اسناد و نامه‌هاي اداري و مكاتبات شخصي او اختصاص يافته است. قسمت دوم نيز مشتمل بر مجموعه سازهاي موزه است كه از منظر قدمت و ارزش، كم‌نظير هستند. قسمت سوم و پاياني موزه هم به مجموعه يادگارهاي خانم اسفندياري كوه نور، همسر استاد صبا كه دختر عموي نيما يوشيج بوده است، تعلق دارد. با چنين بخش‌هايي است كه اين موزه به پاره‌اي گرانبها از تاريخ موسيقي ايران تبديل مي‌شود.
خانه عروسك‌ها
با نگاه به مجموعه يادگارهاي باقي مانده از خانم صبا مي‌توان دريافت كه او تنها همسر يك هنرمند نبوده و خود نيز در حيطه هنر فعاليت‌هاي بسياري داشته است. خانم صبا اولين زني است كه در ايران به نگارش دستور صنايع‌دستي و خياطي پرداخته و هنرهاي دستي از جمله خياطي و گلدوزي را علاوه بر مدون كردن در قالب كتاب، تدريس نيز مي‌كرده است.
بخش مجموعه خانم صبا به 90 عروسك اختصاص دارد كه لباس اقوام مختلف ايران را پوشيده‌اند؛ لباس‌هايي كه بر اساس تحقيق و تفحص اين خانم پژوهشگر و به وسيله خود او بر تن اين عروسك‌ها دوخته شده است. لباس‌ها به مردم مناطق گوناگون كشور از جمله خراسان، قم، يزد، بندرعباس، گيلان، كردستان، تركمن صحرا و... تعلق دارد. به گفته شبابي، مجموعه خانم صبا به نوعي اولين مجموعه كامل مردم‌شناسي در ايران به شمار مي‌رود.
كلاس درس استادان
با گشت و گذاري اجمالي در موزه صبا، كنجكاو مي‌شوم تا درباره تاريخ دقيق شكل‌گيري اين مجموعه نيز چيزهايي بدانم. شبابي در اين زمينه نيز به كمكمان مي‌آيد و مي‌گويد: منزل صبا براي نخستين‌بار در آبان سال 1353 به عنوان موزه افتتاح شد؛ اگرچه چند سال پيش از آن توسط وزارت فرهنگ و هنر از ورثه صبا خريداري شده بود. وسايل صبا نيز بعدها توسط همسر او به موزه اهدا شد.
البته درميان اين وسايل اهدايي، تعدادي از نت‌هاي زنده‌ياد فرامرز پايور نيز به چشم مي‌خورند كه شاگردان استاد پايور به موزه صبا اهدا كرده‌اند. در دهه 50 خورشيدي كه خانه صبا به عنوان موزه شكل گرفت، بخشي به نام عروسك‌هاي خانم صبا وجود نداشت. اين قسمت بعدها تشكيل شد.
نكته: نكته‌اي كه موزه صبا را از نمونه‌هاي مشابه متمايز مي‌سازد، اين است كه موزه صبا براي اهالي و دوستداران موسيقي ساخته شده است و تنها موزه‌اي است كه درباره سازها اطلاعات كاملي مي‌دهد
در زيرزميني كه بيشتر به حوضخانه‌هاي قديمي شبيه است، با حميدرضا شبابي، مدير موزه به گفت‌وگو مي‌نشينيم. او از اين مكان دنج به عنوان محل برپايي مستر كلاس‌هاي مكتب صبا نام مي‌برد و مي‌گويد: اينجا طي سال‌هاي گذشته محلي براي تدريس استادان بزرگي چون علي اكبر شهنازي، غلامحسين بنان، علي تجويدي، فرامرز پايور، علي اصغر بهاري، احمد عبادي و... بوده است. اين استادان به شاگرداني كه از معلومات موسيقي خوبي برخوردار بودند و از مراحل ابتدايي فراتر رفته بودند، به آموزش اصول موسيقي مي‌پرداختند. به طوري كه امروز، بسياري از افراد مشهور را مي‌توان نام برد كه زماني شاگرد همين كلاس‌ها بوده‌اند.
محلي براي دوستداران موسيقي
به گفته شبابي، موزه صبا از نظر كمي با ديگر مجموعه‌هاي مشابه قابل مقايسه نيست. اين موزه در مجموع 230 متر مربع است؛ هرچند اين مقياس از ارزش‌هاي موزه نمي‌كاهد. اما نكته‌اي كه موزه صبا را از نمونه‌هاي مشابه متمايز مي‌سازد، اين است كه موزه صبا براي اهالي و دوستداران موسيقي ساخته شده است. از طرف ديگر، تنها موزه‌اي است كه درباره سازها اطلاعات جامع و كاملي به بازديدكنندگان مي‌دهد.
صلاه ظهري كه در موزه صبا ساعتي به گفت‌وگو با حميدرضا شبابي، مدير موزه مشغول هستيم، بازديدكننده‌اي براي تماشا به اين مكان نمي‌آيد. از او درباره وضعيت بازديدكنندگان موزه مي‌پرسيم. او بازديدكنندگان را به چند‌دسته تقسيم مي‌كند و مي‌گويد: يك گروه افرادي هستند كه با داشتن اطلاعات اجمالي وارد موزه مي‌شوند و باقي معلومات خود را با بازديد از آثار موزه تكميل مي‌كنند.
يك بخش ديگر از مخاطبان موزه به ديدن عروسك‌هاي اقوام مختلف مي‌آيند و اين بخش برايشان در قياس با ديگر بخش‌ها از جذابيت بيشتري برخوردار است. البته اين در‌راستاي رسالت موزه است كه سطح اطلاعات عمومي بازديدكنندگان را ارتقا بخشد. در ميان بازديدكنندگان، البته دانشجويان دانشگاه‌هاي موسيقي هم هستند كه هرازگاه براي تكميل پايان‌نامه‌هاي دانشجويي به موزه مراجعه مي‌كنند.
از آنجا كه موزه‌ها همواره مكاني براي جلب جهانگردها هستند، اين پرسش پيش مي‌آيد كه موزه‌صبا هرسال ميزبان چند بازديدكننده خارجي است؟ شبابي در اين باره توضيح مي‌دهد: گردشگران خارجي گهگاه از اين موزه بازديد مي‌كنند. اغلب اين مخاطبان خارجي از اطلاعات خوبي درباره موسيقي ايران برخوردارند، ولي پاي‌صحبت هر كدام كه مي‌نشينيد، اعتراف مي‌كنند كه موزه صبا و كندوكاو درباره يك عمر فعاليت‌هاي او، برايشان جالب بوده است.
پلي ميان قديم و جديد
وقتي مقابل تصوير استاد صبا مي‌ايستم، ياد يك مثل قديمي مي‌افتم كه مي‌گويد: هيچ‌كس استاد نمي‌شود مگر اين كه 40 استاد را تا گور مشايعت كند. ياد حرف‌هاي استاداني كه طي سال‌هاي گذشته به بهانه گفت‌وگو پاي صحبت‌هايشان مي‌نشستم، مي‌افتم كه اغلب آنها متفق‌القول درباره ابوالحسن‌خان صبا بر اين باور بوده‌اند كه او مهم‌ترين كار در زمينه موسيقي را انجام داد و آن ايجاد پلي ميان زمان قديم و جديد بوده است. صبا اكثر استادان قديمي را ديده و از 5 سالگي به واسطه شرايط خانواده كه همگي هنرمند و هنردوست بوده‌اند، از محضر استادان بزرگ موسيقي بهره‌مند شده بود.
از سوي ديگر صبا شاگرد كمال‌الملك و از نزديك‌ترين دوستان ايرج ميرزا، شهريار و استاد حسين بهزاد بود و صرف‌نظر از مهارت در وادي موسيقي، دستي هم در هنرهايي چون شاعري، مجسمه‌سازي، نقاشي و خطاطي داشت. تعداد شاگرداني كه از رهگذر مكتب صبا به جامعه موسيقي ورود پيدا كردند و هريك امروز براي خود صاحب آوازه‌اي هستند، بسيار است كه از ميان آنان مي‌توان به مهدي خالدي، حبيب‌الله بديعي، همايون خرم، حسين دهلوي، فرهاد فخرالديني و... اشاره كرد. شاگرداني كه بعدها استادان بزرگي شدند و هريك اصول و مباني مكتب صبا را به شاگردانشان منتقل كردند.
بعد از بازديد از موزه صبا، ساعت از 2 بعدازظهر گذشته كه موزه را ترك مي‌كنيم؛ خانه‌اي كه نبش بن‌بست صبا در خيابان ظهيرالاسلام در ميان تعداد زيادي فروشگاه و مغازه كاغذفروشي همچنان پابرجاست و يادآور مردي است كه موسيقي اصيل ايراني وامدار خدمات ارزنده اوست.
0 نظرات:
ارسال یک نظر