طولانی ترین غار خراسان

غار «مزدوران» یا «مزداوند» در 95 كیلومتری مشهد قرار دارد و یكی از قدیمی‌ترین غارهای خراسان لقب گرفته که با یك كیلومتر طول، یکی از بی نظیرترین غاری افقی ایران است. سرتاسر این غار با ستون‌ها و تشكیلات آهكی جالبی مثل استالاگمیت ها پوشیده شده و از همه مهم تر این غار كاملا امن و بی خطر است؛ البته اگر ترس شهرنشینان از خفاش را خطر تعبیر نکنیم! این...

آبشار آنجل طولانی ترین و زیباترین آبشار جهان

...

آيين نامزدي در ميان زرتشتيان

درواوون (Adravvun) اصطلاحي گجراتي براي آيين پارسي* «نامزدي» است. عموماً خود والدين ازدواج‌ها را همراه با رضايت پسر و دختر ترتيب مي‌داده‌اند، اما اينك دختران و پسران غالباً پس از مشورت و راي‌زني با والدين، انتخاب خودشان را انجام مي‌دهند. براي نامزدي، آيين رسمي مربوط به ازدواج، روز فرخنده‌اي تعيين مي‌شود. بخش اصلي اين آيين، مبادله‌ي دوجانبه‌ي جواهرآلات، سكه‌هاي نقره، و مجموعه لباس‌هاي نو است. زنان...

زندگى‌نامه‌ مولانا جلال الدين بلخي

نام او محمد و لقبش در دوران حيات خود «جلال الدين » و گاهي «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» بوده و لقب «مولوي» در قرن‌هاي بعد (ظاهراً از قرن نهم ) براي وي به کار رفته و او به نام‌هاي «مولوي » و «مولانا» و «ملاي روم » و «مولوي رومي » و «مولوي روم » و «مولاناي روم » و «مولاناي رومي » و«جلال الدين محمد رومي » و «مولانا جلال بن محمد» و «مولوي رومي بلخي » شهرت يافته و از برخي از اشعارش تخلص او را «خاموش...

بازار داغ مصادره مفاخر ايران

بازار مصادره‌سازي چهره‌هاي فرهنگي و تاريخي ايران زمين، مدتي است كه گرم شده و در بازي رسانه‌ها هر روز نام‌آوري از پيشينه اين ملت را به‌نام ديگران سند مي‌زنند. [اين روزها از] ماني عراقي، رودكي تاجيك، ابن‌سيناي عرب، مولاناي ترك [سخن به ميان مي‌آيد] و لابد اين قصه سر دراز دارد. اينكه چطور و با اين سرعت اين اتفاق رخ داده را بايد در گيرودارهاي سياسي اخير جست‌وجو كرد. مناقشه با ايران از هر جنس، با تاريخ...

نظامی گنجوی، سخنور بزرگ پارسي

حکيم الياس بن يوسف بن زکي بن مويد، ملقب به جمال الدين و مکني به ابومحمد و معروف به حکيم نظامي گنجوي . از اعاظم شعراي فارسي زبان است . وي در حوالي سنه 530 ق. از مادري کردنژاد در گنجه بزاد و همه عمر خود را در گنجه به زهد وعزلت به سر برد و تنها سفري کوتاه مدت به دعوت سلطان قزل ارسلان به سي فرسنگي گنجه کرد و از اين پادشاه عزت و حرمت ديد. از شاعران همزمان خويش با خاقاني ارتباط داشته است و در مرگ او رثايي...

اران در منظومه حكيم زجّاجى

يكى از متون تازه ياب قرن هفتم هجرى منظومه اى است در تاريخ ايران و اسلام از شاعرى به نام حكيم زجّاجى كه يگانه نسخه‌اش در پاكستان شناخته شده و آقاى على پيرنيا با حوصله و همت آن را به استنساخ در آورده و در انتشارات فرهنگستان زبان و ادب به چاپ رسانيده است. ازين منظومه درست برمى آيد كه هميشه حساب اران (آران) از نظر شناخت اقليمى و جغرافيائى از آذربايگان جدا بوده و نام سرزمين شمالى ارس [هرگز] آذربايجان...

مردم فارس در سده‌ى چهارم قمرى

ابن حوقل، سياح و جغرافي‌دان برجسته‌ي عرب (سده‌ي چهارم ق.) در كتاب ارزشمند خود «صورت الارض» (يا: سفرنامه‌ي ابن حوقل) گزارش سودمندي را درباره‌ي وضعيت مردم استان فارس در روزگار خود ارائه كرده است كه متن آن را در زير مي‌خوانيد. مردم فارس اغلب لاغر اندام و كم‌مو و گندن‌گون‌اند ولي مردم سردسيرات تنومندتر و پرموتر و سفيدتر مي‌باشند. و آنان را سه زبان است: زبان «فارسي» كه بدان سخن مي‌گويند، و همه‌ي مردم...

پشت به آینده...خیره به گذشته!!!

عکاس : silv3rw...

آندراگوراس، فرماندار پارت و گرگان

آندراگوراس (Andragoras) در عصر سلوكيان استاندار پارت و هيركانيا (گرگان) بود، و آگاهي‌ها ما درباره‌ي وي بيش‌تر مبتني بر سكه‌هاي اوست. آندارگوراس ظاهراً در حدود 245 پ.م. عليه آنتيوخوس دوم، پادشاه سلوكي، شورش كرده بود. تاريخ فرمان‌روايي و سرنوشت او نامعلوم است، اما برآمدن ارشك يكم، بنيان‌گذار دودمان اشكاني پارت، در همان زمان، مي‌تواند گوياي سرنگوني آندراگوراس به دست پارتيان باشد، چنان كه يوستين (گزيده‌ي...

درخت خرما در ايران باستان

متن‌ها و نمودهاي هنري به دست آمده از ميان‌رودان گواه كشت درخت خرما (نخل) در اين منطقه هستند. در هلال حاصل‌خيز (خصيب)‌ درخت خرماي ماده، نماد ايزدبانوي Mylitta ميليت (در ميان‌رودان) و Astarte استرت (در فنيقيه) بود. از جمله نشانه‌هاي ايزد ميترا درخت خرماي نر و سرو هرمي بود، چنان كه در سنگ‌نگاره‌اي رومي‌‌تبار، كه اينك در Villa Altiert رُم نگاه داشته مي‌شود، تصوير گرديده است. در عصر هخامنشي، به نوشته‌ي...

زبان‌هاى ايرانى قفقاز

(كُرمانجي)، در جمهوري ارمنستان، اران (= جمهوری آذربايجان) و گرجستان (حدود 75 هزار گوينده)؛ تاتي در جنوب داغستان و شمال اران (حدود 10 هزار نفر)؛ تالشي در اران (10 هزار نفر)؛ اُسِتي (حدود 480 هزار نفر) در شمال قفقاز و گرجستان (جنوب اُسِتيا؛ ارقام ارائه شده مربوط‌اند به سرشماري‌هاي سال 1979 م.، به جز آمار تالشي‌زبانان كه مربوط به 1959 م. است). دو زبانگي (يا چند زبانگي) در ميان همه‌ي اين جوامع زباني،...

توماس هايد، شرق‌شناس پيش‌رو

توماس هايد (Thomas Hyde) شرق‌شناسي انگليسي نام‌دار و پيش‌رو، كه نخستين كاربرد اصطلاح dualism (= دوگانه‌انگاري) در علوم ديني بدو نسبت داده شده است، در 29 ژوئن 1636 در بيلينگسلي (Billingsley)، در نزديكي بريج‌تاون (Bridgnorth) در شراپ‌شاير (Shropshire) به دنيا آمد. او ذوق و علاقه‌‌ي خود به پژوهش‌هاي زبان‌شناختي را از پدرش، كه كشيش ناحيه بود، به ارث برد و نخستين درس‌هاي‌اش را در مورد برخي از زبان‌هاي...

گنج‌نامه‌ي همدان

گنج‌نامه محلي است واقع در 12 كيلومتري جنوب غربي همدان و در گذرگاهي كه از ميان كوه الوند به سوي تويسركان در جهت مغرب كشيده شده است. در اين مكان بر روي سطح عمودي يك قطعه صخره، دو سنگ‌نبشته‌ي سه زبانه (پارسي باستان، نوبابلي، نوايلامي) بيست سطري در صفحاتي به ابعاد 2 در 3 متر موجود است. متني كه در سمت چپ و بالاتر واقع است، به داريوش يكم تعلق دارد (486-522 پ.م.) و متني كه در سمت راست و پايين‌تر قرار دارد،...

گرگين، پهلوان حماسي ايران

گرگين پسر ميلاد، يكي از پهلوانان دوران پادشاهي كي كاووس و كي‌خسرو، و رييس خاندان ميلاد بود. اشاره طبري بدين كه هم پسر و هم پدر گرگين، ميلاد نام داشتند، مي‌تواند درست باشد، چه، انتخاب نام نخستين نوه بر اساس نام پدربزرگ، امري عادي بوده است. بخش عمده‌ي ماجراهاي گرگين در ضمن داستان بيژن و منيژه مي‌گذرد. در شاهنامه گفته مي‌شود كه گرگين به همراه بيژن براي كشتن گرازهايي كه در ارمان، منطقه‌اي واقع در مرز...

صخره‌نگاري‌هاي باستاني داراب

بر صخره‌هاي پرشيب جنوبي رشته كوه‌هاي واقع در شمال شهر داراب كنوني (در استان فارس)، بر فراز آبيگري به تازگي خشك شده، اينك سه صخره‌نگاري باستاني شناسايي شده است. معروف‌ترين آن‌ها، يك برجسته‌نگاري ساساني است كه وجود آن را سر ويليام اوزلي براي نخستين بار گزارش كرد و توصيفات آن را لئو ترومپلمان منتشر نمود. در مركز اين نگاره، نقش سواره‌ي شاهنشاهي ديده مي‌شود كه تاج اردشير يكم ساساني را بر سر دارد. در پشت...

زبان بلخي

بلخ يا باختر (Bactria) كشوري كهن واقع در ميان رود سيحون و كوه‌هاي هندوكش بود. اين سرزمين اينك در ميان كشورهاي افغانستان، ازبكستان، و تاجيكستان تقسيم گشته است. بلخ كشوري حاصل‌خيز و نقطه‌ي پيوندي براي بازرگاني ميان شرق و غرب، و نيز براي بيش از هزار سال، محلي براي تبادلات ديني و هنري بود. بلخ كنوني در افغانستان، پايتخت اين كشور بود. بلخ احتمالاً در سده‌ي ششم پ.م. به دست كورش بزرگ به امپراتوري پارس...

جزيره‌ي قشم در عصر ساساني

ابركاوان (Abarkāvān) نام جزيره‌ي قشم در اواخر عصر ساساني است. نام اين جزيره، بدين شكل (فتوح البلدان بلاذري)، و به صورت ابركافان (نزهت القلوب حمدالله مستوفي)، بركاوان (ابن حوقل، ابن اثير)، بنو كاوان (مروج الذهب مسعودي، فارس‌نامه‌ي ابن بلخي) و غيره در منابع موجود ذكر شده است. شكل و تركيب اين نام را مي‌توان با آن ِ نام‌هايي چون ابرقباد و ابرشهر مقايسه كرد. در واقع واژه‌ي «كاوان»، كه در زبان پارسي ميانه...

ايغورها

ايغورها مردمان ترك‌زباني‌اند كه بيش‌تر در غرب چين زندگي مي‌كنند. آنان در سده‌ي هفتم ميلادي، زماني كه بر مغولستان چيرگي يافتند و از دودمان چيني تانگ در آسياي مركزي پشتيباني كردند، براي نخستين بار به شأن و شهرتي دست يافتند. ايغورها پايتخت حكومت خود را در 744 م. در كرانه‌ي رود ارخون، در نزديكي كاراكوروم، برپا داشتند. اما در 840 م. قرقيز‌ها آنان را از مغولستان بيرون راندند و ناگزير شدند كه به تورفان،...

خط اوستايي

خط اوستايي از دست‌نويس‌هاي اوستاي نوشته شده در ايران (در يزد و كرمان)، و هند (در گجرات) شناخته شده است. كهن‌ترين دست‌نويس اوستا به 1288 م. متعلق است. اين خط مركب از 14 (يا 16) حرف براي واكه‌ها (vowels) و 37 حرف براي هم‌خوان‌ها (consonant) است. حروف اوستايي از راست به چپ نوشته مي‌شوند و پيوسته نيستند. نقطه براي نشان دادن پايان يك واژه يا پايان نخستين جزء يك تركيب به كار مي‌رود، اما ميان اين دو تمايزي...

لقب انوشه روان

اصطلاح پارسي ميانه‌اي «انوشگ روان» anōšag-ruwān، به معناي داراي روان بي‌مرگ، در اصل يك حُسن تعبير است كه در دوران اسلامي به اسم خاصي آريستوكراتيك مبدل شده است. واژه‌ي anōša = بي‌مرگ، تنها يك بار در اوستاي كنوني يافته مي‌شود، اما به نظر مي‌رسد كه اين اصطلاح در پي بسط و گسترش آموزه‌هاي فرجام‌شناختي زرتشتي، رواج و تداول بسياري يافته باشد. در متن‌هاي پهلوي، عنوان انوشگ anōšag به حالت و وضعيت مردم پس از...

پیکر بی جان رو ح الله داداشی +16

...

هنر و معماري ايران در عصر داريوش بزرگ – بخش دوم

مرحله‌ي B : احتمالاً كار بر روي ايوان تخت جمشيد در نخستين سال فرمان‌روايي داريوش آغاز شده بود؛ با وجود اين، قديمي‌ترين يادمان قابل تاريخ‌گذاري اين مجموعه، سنگ‌نبشته‌اي بر ديواره‌ي جنوبي ايوان است؛ در نگارش ايلامي اين كتيبه (DPg) داريوش تصريح مي‌كند كه: «اين دژ را در جايي كه پيش از آن چيزي بنا نشده بود» برپا كرده است؛ در نگارش پارسي باستان آن (DPe)، وي اين محل را «خانه» (viθam) مي‌خواند. برشماري اقوام...

خط و زبان سغدي

خط و زبان سغدي از مردم سغد براي نخستين بار در سنگ‌نبشته‌هاي هخامنشي ياد شده است. در نوشته‌هاي داريوش بزرگ و خشايارشا بارها از استان Sug(u)da به عنوان بخشي از امپراتوري بزرگ پارسي نام برده شده است. در اوستا، هم به كشور سغد و هم به مردمان آن با نام –Suγδa اشاره مي‌گردد. هردوت در فهرست اقوام فرمان‌بردار پادشاهان هخامنشي نام سغد را ثبت كرده است، و به نوشته‌ي منابع ديگر يوناني، حد سرزمين سغد در جنوب، رود...

پورپيرار به روايت رهبر حزب توده

آن چه در زير مي‌خوانيد، افشاگري‌هايي است از زبان نورالدين كيانوري رهبر حزب توده‌ي ايران درباره‌ي هويت «ناصر پورپيرار»، خيال‌پرداز انقلابي پان عرب، كه در اين كتاب درج گرديده است: خاطرات نورالدين كيانوري، مؤسسه‌ي تحقيقاتي و انتشاراتي ديدگاه، انتشارات اطلاعات، 1371، ص 517-516. - [عبدالله شهبازي]: يكي ديگر از مسايل دروني حزب توده در سال 1358 درگيري با فردي به نام ناصر بناكننده (پورپيرار) بود. در اين...

هنر و معماري ايران در عصر داريوش بزرگ – بخش يكم

مرحله‌ي A (بيستون): صخره‌نگاري بيستون از جمله آثار باستاني هخامنشي است كه تاريخ‌گذاري آن دقيق‌تر از همه انجام شده و بيش از آثار ديگر‌ مورد بحث و تفسير قرار گرفته است. يازده تا از پيكره‌هاي نقش شده در اين برجسته‌نگاري با درج عنوان توضيح دهنده در كنار آن‌ها شناسانده شده‌اند: خود داريوش، گئوماته، هشت شاه دروغ‌گو كه در در طي نخستين سال فرمان‌روايي داريوش شورش كرده بودند، و فرمان‌رواي «سكاهاي داراي كلاه‌هاي...

نبرد دوازده رخ

دوزاده رخ نام اپيزودي نسبتاً طولاني در شاهنامه است (2500 بيت)، كه در آن نبردي در مرزهاي توران، ميان ايرانيان به فرمان‌دهي گودرز و تورانيان به سركردگي پيران رخ مي‌دهد. جنگ زماني آغاز مي‌شود كه هومان، برادر پيران، ايرانيان را به مبارزه مي‌طلبد و به دست بيژن، نوه‌ي گودرز، در نبردي تن به تن كشته مي‌شود. آن گاه دو سپاه وارد نبردي نافرجام مي‌شوند. سرانجام دو جبهه توافق مي‌كنند كه جنگ با نبرد تن به تن ميان...

قوم مانا

ماناها مردماني كهن با خاستگاهي ناشناخته بودند كه در حدود سده‌ي دهم تا هفتم پ.م. در منطقه‌ي كنوني آذربايجان مي‌زيستند. ماناها در آن دوران به با امپراتوري‌هاي اورارتو و آشور، و نيز دولت‌هاي كوچك حائل ميان اين دو، مانند زاموآ و زيكيرتو همسايه بودند. پادشاهي مانايي در حدود 850 پ.م. بود كه رو به شكوفايي و بالندگي نهاد. ماناها در اصل مردماني يك‌جانشين بودند و به كشت‌وكار و پرورش اسب مي‌پرداختند. پاي‌تخت...

چمروش، پرنده‌ي اسطوره‌اي

چمروش (Čamruš) پرنده‌اي اسطوره‌اي است كه گفته مي‌شود ارزش آن از همه‌ي پرندگان ميان زمين و آسمان، پس از سيمرغ (پارسي ميانه sēn murw) بيش‌تر است، چرا كه «هر كه كار بزرگي كند، ارزش او بزرگ‌تر است» (بن‌دهش، ترجمه‌ي م. بهار، ص 90). وظيفه‌ي چمروش كامل كردن كار سيمرغي است كه در بالاي «درخت رنج‌زدا» كه به «درخت همه تخمه» نيز معروف است، آشيان دارد. هرگاه سيمرغ از آن درخت بر‌خيزد، هزار شاخه از آن مي‌رويد، و...

شادباش‌گويي نوروز در ايران كهن

درباره‌ي مراسم و آيين‌هاي مربوط به نوروز در پيش از دوران ساسانيان دانسته‌هاي دقيق و صريحي موجود نيست. به نظر مي‌رسد كه شاه در دربار هخامنشي، اشراف، درباريان و نمايندگان مردمان فرمان‌بردار را در نوروز به حضور مي‌پذيرفته است، و در اين حال، با توجه به اين كه چنين آيين‌هايي در برجسته‌نگاري‌هاي تخت جمشيد به تصوير كشيده شده، آنان مي‌توانستند هداياي خود را تقديم پادشاه كنند و احتمالاً تبريك و شادباش خود...

حاجي فيروز

حاجي فيروز معروف‌ترين سرگرمي‌پيشه‌ي سنتي مردمي است كه در خيابان‌هاي ايران در روزهاي پيش از نوروز ظاهر مي‌شود. حاجي فيروز رهگذران را با خواندن سرودهاي سنتي و رقص و زدن دايره زنگي در قبال دريافت چند سكه، سرگرم مي‌كند. وي به ندرت ممكن است در خانه‌ي مردم را بكوبد، كه آن گاه به محض باز شدن در، نمايش خود را آغاز مي‌كند. حاجي فيروز چهره‌ي خود را سياه كرده، جامه‌اي رنگارنگ، معمولاً – اما نه هميشه – قرمز...

گاهشماري در عصر هخامنشي

اگر چه نشانه‌ها و شواهد مربوط به وجود سنت‌هاي گاهشماري در ايران را تا هزاره‌ي دوم پ.م، يعني پيش از دوران زندگي زرتشت، مي‌توان پي گرفت، اما كهن‌ترين تقويمي كه به طور كامل حفظ گرديده، متعلق به دوره‌ي هخامنشي است. تقويم پارسي باستان، همچون گاهشماري بابليان، تقويمي شمسي – قمري بود، با دوازده ماه سي روزه؛ روزهاي ماه شماره‌گذاري گرديده اما نام‌گذاري نشده بودند (به استثناي واپسين روز ماه كه jiamna ”كاهنده...

اربايه: عربستان عصر هخامنشي

اربايه (Arabāya؛ عربستان) نام يكي از استان‌هاي امپراتوري هخامنشي بود. در بيستون (1/15) و چند سنگ‌نبشته‌ي پارسي باستان ديگر، كه استان‌هاي امپراتوري را به ترتيب جغرافيايي فهرست كرده‌اند، اربايه پس از بابل و آشور (يعني سوريه) و پيش از مصر جاي دارد. البته در طي دوران هخامنشي اصطلاح اربايه هنوز براي معيّن ساختن جنوب عربستان كنوني به كار نمي‌رفت. هردوت (2/8، 3/5/91؛ نيز نك. گزنفون، آنابازيس 1/5/2-1) جايگاه...

آريابيگنس، پسر داريوش بزرگ

آريابيگنس (Ariabignes) يكي از شاه‌زادگان هخامنشي بود. نام وي از bigna + Aria ي ايراني باستان مشتق شده و احتمالاً به معناي ”موهبت آرياييان“ است. آريابيگنس پسر داريوش بزرگ از دختر گُبرياس (= Gaubrava پارسي باستان)، يكي از هفت پارسي سرنگون كننده‌ي برديا بود (هردوت 7/97). او پيش از برتخت نشيني داريوش زاده شده بود (همان، 7/2/97). آريابيگنس به عنوان يكي از چهار درياسالار ناوگان خشايارشا، فرمان‌دهي واحدهاي...

هرمزد يكم، شاهنشاه ساساني

هرمزد يكم (فرمان‌روايي 73-272 م.) نام برتخت‌نشيني پسر و جانشين شاپور يكم، هرمزد- اردشير است. در متون پهلوي و مانوي وي اهرمزد نيو (Ōhrmazd nēw) يا اهرمزد شاه نيو (Ōhrmazd šāh nēw) ”اهرمزد (شاه) دلير“ خوانده شده است. چندوچون زندگي هرمزد در مقام شاه شاهان ايران به خوبي دانسته نيست. بر مبناي گزارش كليشه‌اي كردير درباره‌ي فعاليت‌هاي خويش در زمان هرمزد، اين شاه به وي ”كلاه و كمر“ [به نشانه‌ي احترام] اعطا...

ارتيستون، دختر كورش

ارتيستون (Artystone)، اسم شخص زنانه‌ي پارسي، تنها به شكل يوناني Artystōnē ارتيستونه (هردوت 3/88/2؛ 7/69/2؛ 7/72/2) و شكل ايلامي Ir-da-iš-du-na و Ir-taš-du-na گواهي شده است. اين گونه‌هاي غيرايراني، منعكس كننده‌ي نام پارسي باستان Rtastūnā* "ستون ارته (= راستي خداي‌وار شده)" هستند. از نوشته‌هاي هردوت آگاه‌ايم كه ارتيستون يكي از دختران كورش بزرگ، و در نتيجه خواهر (يا خواهر ناتني) آتوسا بود (3/88/2)، كه...

ارسس، پادشاه هخامنشي

ارسس (Arses) تعبيري يوناني از يك نام خودماني يا تصغيري پارسي باستان است. گونه‌ي ايراني اين اسم در نام اوستايي Aršan ارشن (كه به لحاظ ريشه‌شناختي با واژه‌ي arsēn يوناني به معناي ”نرينه، مرد“ خويشاوند است) و در شماري از نام‌هاي مركب پارسي باستان (مانند Aršaka، Aršāma، Xšaya.aršan) گواهي شده است. گونه‌ي يوناني اين نام نيز به جوان‌ترين پسر اردشير سوم (اخوس) از آتوسا اطلاق گرديده است. هم‌زمان با برقراري...

نام ايرانى باستان ارتمبارس

ارتمبرس (Artembarēs) شكل يونانى (ليكيايي: Arrtumpara) اسم خاص ايراني باستان Rtam-para-* به معناى "آن كه (روح) نظم را مى‌‌پرورد" است. شخصيت‌هايى كه داراى اين نام بوده‌اند، عبارت‌اند از: 1- نجيب‌زاده‌اى مادى در زمان آستياگ (هردوت 1/116-114). 2- فردى پارسى كه به كورش دوم توصيه كرده بود راهى كشور بهترى شود؛ يعنى به فتح سرزمين‌هاى ديگر روى آورد (هردوت 9/122). 3- فردى پارسي كه در نبرد سالاميس در 480...

تخت جمشيد و اسكندر مقدوني

تاراج و ويراني شهر بزرگ، مجلل و آباد پارسه و كاخ‌هاي پرشكوه تخت جمشيد به دست مقدونيان و به فرمان اسكندر، يكي از مشهورترين رخدادهاي تاريخي است كه در عموم آثار تاريخي مربوط بدين دوران، به خوبي انعكاس يافته است. ديودروس سيكولوس (Diodorus Siculus)، از جمله مورخان نام‌دار عصر كلاسيك يونان است كه توصيفي كمابيش دقيق از ابعاد اين فاجعه، و به ويژه، چندوچون شهر پارسه و كاخ‌هاي تخت جمشيد عرضه كرده است. در ادامه،...

حاجي واشنگتن، نخستين سفير ايران در امريكا

حاجي واشنگتن‏ لقب حسين‌قلي خان معتمدالوزرا (بعداً: صدرالسلطنه؛ زاده در تهران 1849 م./ 1265 ق.، درگذشته در تهران 1937/ 1316 خ)، نخستين سفير كبير ايران در ايالات متحده بود (89-1888 م.). او هفتمين فرزند صدر اعظم به رسوايي معذول شده‏، ميرزا آقاخان نوري، بود و بنابراين سال‌هاي جواني‌اش (64-1858م. / 81-1275 ق.) را در تبعيد از تهران به سر برد. خانواده‌ي وي تنها پس از درگذشت پدرش در قم اجازه‌ي بازگشت به پاي‌تخت...

هرمزان، سردار سپاه ساساني

هرمزان يكي از واپسين رهبران نظامي ايران ساساني بود. شكل درست نام وي Hormazd-ān* است‏، كه به صورت Hormezdān در گاه‌نامه‌ي بي‌نام خوزستان، كه به گاه‌نامه‌ي گويدي نيز معروف است، گواهي گرديده و در آن، يك «مادي» و فرمان‌ده برجسته‌ي يزدگرد سوم خوانده شده است. وي عضو يكي از هفت خاندان بزرگ ايران ساساني بود، كه به عنوان شاه «اهواز» داراي حق بر سرگذاشتن تاج‌هايي بود كه از آن شاهان بزرگ، كم‌تر پُركار بود. هرمزان...

درياچه‌ي هامون در ادبيات و اساطير ايران

درياچه‌ي هامون، همراه با رود هيرمند / هلمند‏، داراي جايگاهي پراهميت در ادبيات و اساطير ايران باستان، به ويژه در فرجام‌شناسي زرتشتي است. از هامون بارها در اوستا ياد گرديده و در آن با نام كانسئويه (Kansaoiia) نموده شده است. در يشت 19/69-66 از فر كياني با اشاره به «كانسئويه‌ي هلمندي»، كه نُه رود با هم بدان فرومي‌ريزند، و همراه با كوه اوشي.ذام، كه احتمالاً مطابق است با كوه خواجه، كه حدود 150 متر بالاتر...

ابو لؤلؤ

ابو لؤلؤ‏، برده‌ي ايراني مغيرة بن شعبه، فرمان‌دار بصره بود كه خليفه عمر بن خطاب را در روز چهارشنبه 26 ذي‌الحجه‌ي 23 ق./ 3 نوامبر 644 م. به قتل رساند. منابع موجود در مورد تبار ايراني وي هم‌داستان، اما درباره‌ي دين وي ناسازگارند؛ برخي مدعي‌اند كه وي يك مسيحي به نام «فيروز نصراني» بود. آن چه كه ابو لؤلؤ را به كشتن عمر برانگيخت به درستي دانسته نيست. براي نمونه، به نوشته‌ي مسعودي (مروج الذهب، ج1، ص 677)...