از مهم ترین و قدیمی ترین بنا های شهر میبد ، قلعه ای است به نام « نارین قلعه » یا « نارنج قلعه » . این قلعه بنا بر نوع مصالح و سبک بنا ، مربوط به دوران پارت ها یا ساسانیان است . که از آن به عنوان دژ یا کهن دژ شهر استفاده می شده است . به ویژه آن که این بنا درست در میان بافت تاریخی نایین قرار گرفته است . درباره کارکرد قلعه اطلاع صحیحی در دست نیست . اما گمان می رود این قلعه ، همراه با فضای اطراف ، مرکز اداری و نظامی شهر بوده باشد . متأسفانه امروزه از این بنا چیزی جز چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه عظیم باقی نمانده است .
این قلعه از بنا هاى مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفت . اطراف آن خندقی بوده است و نقب های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد . در محرم 744 هجری قمری جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشته در این محل اتفاق افتاده است . مساحت این قلعه هفت طبقه ، سه هکتار و داراى برج و بارو و دربند هاى متعدد است و بالاى تپه اى مسلط بر شهر میبد قرار دارد . قطر پایین ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را در بر مى گرفت ، پنج و در بعضى قسمت ها به بیست متر مى رسیده است .
نارنج قلعه چهار برج گرد بلند دارد و باید دانست که آنچه امروز از آن باقی مانده قسمت مرکزی آن است و نشانه هایی از برج ها و باروها در روستای کوچک ( کوشک ) از آن باقی است . کوشک یا کوچک نزدیک ترین روستا به دژ بوده است و بیشتر آن را باغ ها و قنات ها و آسیاب در بر می گرفته است . تا همین نزدیکی ها زیبا ترین بادگیر ها و خانه ها و کوچه های سابات دار بسیار قدیمی در جهان را در این محله ی زیبا می توانید شاهد باشید .
نارین قلعه با نشانه هایی از دوره های مادی و ساسانی قدیمی ترین قلعه ی استان یزد است که مردم محلی آن را نارنج قلعه می نامند و در باور آنان این قلعه در دوران سلیمان پیامبر بنا شده است .
کهندژ ها معمولا در دوره های پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد ، هخامنشی و اشکانی بنا شده اند و بیشتر هسته‌ی شهر هایی را تشکیل می دادند که مرکزیتی اداری ـ سیاسی داشتند .
نارین قلعه ی میبد دقیقا یک کهندژ است ؛ این بنای کهنسال از تعدادی بنا های باستانی خشتی تشکیل شده که علی رغم گزند های زمانه هنوز پا بر جا است و می توان آن را نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی یزد دانست . این قلعه در دوره ی ساسانی احتمالا یک دوره ، توسعه را تجربه کرده است .
پیشینه ی این قلعه ، هویتی اسطوره یی یافته است ؛ به‌گونه ای که حتا در منابع تاریخی قرن های هشتم و نهم هجری نیز آن نام برده اند . برخی محققان این قلعه را همان دژی دانسته اند که در شاهنامه از آن یاد شده است . اما احمد کاتب در کتاب تاریخ یزد ( قرن نهم هجری ) ، بنای قلعه را به سلیمان نبی نسبت داده است .
با توجه به اینکه هیچ سندی در باره‌ی قدمت بنا در دست نیست در این مورد ، نمی توان اظهار نظر کرد . البته به استناد سفال ها و نشانه هایی که از معماری این قلعه باقی مانده است کارشناسان قدمتی در حدود اواخر هزاره ی چهارم تا اواسط هزاره ی ششم پیش از میلاد را برای آن درنظر گرفته اند . از دیگر سو ، با توجه به توصیفی که پژوهندگان تاریخ قدیم از خصوصیات این گونه دژ ها در عهد حکومت مادها در ایران کرده‌اند و اینکه می دانیم این سرزمین در گذشته ، منطقه ای مادنشین بوده است برخی از کارشناسان بنیاد اولیه ی نارین قلعه را دژی مادی می دانند . به‌علاوه شواهد معماری و شهرسازی ، درخشش میبد در دوره ی ساسانی را نشان می دهد و کشف سکه هایی از دوران پوراندخت ساسانی که ضرب میبد است از اهمیت سیاسی و پایگاه مدنی میبد حکایت می کند .
نارین قلعه مانند بیشتر قلعه های نظامی مشابه خود ، ساختاری پیچیده و تو در تو دارد و به دلیل متروک ماندن آن در دوره های طولانی و عدم رسیدگی و کاوش در این مکان ( حداکثر تا سال ١٣٧٨) دست خوش تغییرات و فرسایش بسیاری شده است . طبقه ی اول این قلعه که بر فراز تپه ای گلی مشرف بر تمام میبد به ارتفاع ٢٥ متر بنا شده اکنون در زیر خاک است .
برای پی ریزی این قلعه ابتدا تپه ی زیر بنای آن را با کندن خندقی در اطرافش به صورت مکانی مجزا در آورده اند تا دفاع از آن ممکن باشد . سپس بنای پنج طبقه ی نارین قلعه را با استفاده از خشت و گل ساخته اند که ابعاد خشت های به کار رفته در آن متنوع است و این امر ، دوره های مختلفی در ساخت قلعه را مشخص می کند ؛ خشت های که به ابعاد ٤٠*24*10 سانتیمتر در قلعه به کار رفته احتمالا مادی است .
این درگاه « تخته پل » داشته که در جریان اجرای پروژه ی خیابان کشی سال ١٣٤٣ به‌همراه بنا های جنوبی قلعه تخریب شده است . اتاق ها و محوطه های بخش شاه نشین قلعه تقریبا سالم مانده است . یکی از این اتاق ها ، ایوانی رو به شمال دارد که به آن ایوان شاه نشین می گفتند و از روی آن می توانستند تمام منطقه ی میبد را تا چندین کیلومتر زیر نظر داشته باشند .
نارین قلعه بنا بر شواهد موجود نظام پیچیده ی رفت و آمد زیرزمینی داشته و دهانه ی تعدادی از این راهرو ها و زیرزمین ها در جای جای قلعه باقی مانده است . از جمله ی دیگر عناصر قابل توجه قلعه ، چاهی است که دهانه ی آن در محل دربند ارگ در سمت راست راهرو قرار دارد ؛ مردم میبد درباره‌ی این چاه به افسانه ای اعتقاد دارند و می گویند اگر کسی در کنار این چاه گوش فرا دهد آوای گردش « چرخ الماس » را خواهد شنید و معتقدند که این چاه محل گنجینه های شاهی بوده است و برخی آن را زندان و سیاه چال می پندارند . اما جدا از افسانه ها این چاه از جمله ی قدیمی ترین آثار نارین قلعه است که فرم آن چهار گوش و ابعاد آن ٣٠/١*1/٣٠ است و به دوره ی بی تجربگی بشر در کندن چاه تعلق دارد چون کندن چاه گرد ، روشی کم هزینه تر ، سریع تر و جدید تر است .
وی در پایان گفت: هنوز بخش‌های عمده‌ای از نارین قلعه ناشناخته است و باید پژوهشی دقیق در این بنای تاریخی صورت گیرد تا هرچه زودتر نقاب فراموشی از چهره‌ی این بنای کهن برداشته شود .
topiranian.com
wikipedia
دوست عزیز
نارین قلعله در شهر تاریخی نایین از توابع استان اصفهان قرار گرفته است، نه استان یزد
یزد شناسی - میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد
میبد - قلعه نارین قلعه میبد (نارنج قلعه )
استان: یزد
شهرستان : میبد
رده : قلعه
شماره ثبت ملی : ----
دوره( سال ساخت) : ---
بانی: ---
قلعه نارین قلعه میبد (نارنج قلعه )
نارین قلعه یا "نارنج قلعه" مهم ترین بنای تاریخی شهرستان میبد است. این قلعه از بناهای مربوط به قبل از اسلام است و در دوران "مظفریان" تعمیراتی در آن صورت گرفت.
نارین قلعه یا نارنج قلعه مهمترین بنای تاریخی شهرستان میبد است. این قلعه از بناهای مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتی در آن صورت گرفت. اطراف آن خندقی بوده است و نقب های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد.
در محرم ۷۴۴هجری قمری جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشته در این محل اتفاق افتاده است. مساحت این قلعهٔ هفت طبقه، سه هکتار و دارای برج و بارو و دربندهای متعدد است و بالای تپه ای مسلط بر شهر میبد قرار دارد. قطر پایین ترین حصار قلعه که قسمت بزرگی از آبادی میبد را در بر می گرفت، پنج و در بعضی قسمت ها به بیست متر می رسیده است.
نارنج قلعه چهار برج گرد بلند دارد و باید دانست که آنچه امروز از آن باقی مانده قسمت مرکزی آن است و نشانه هایی از برج ها و باروها در روستای کوچک(کوشک) از آن باقی است. کوشک یا کوچک نزدیک ترین روستا به دژ بوده است و بیشتر آن را باغ ها و قنات ها و آسیاب در بر می گرفته است.
تا همین نزدیکی ها زیباترین بادگیرها و خانه ها و کوچه های سابات دار بسیار قدیمی در جهان را در این محله ی زیبا می توانید شاهد باشید.
نارنج قلعه دارای اتاق های متعددی بوده است که در حال حاضر قسمت هایی از این اتاقک های کوچک تودرتو، موجود است و بسیاری از آنها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است. مردم محل بر این اعتقادند که بنای این قلعه مربوط به دوران سلیمان پیغمبر است.
مساحت این قلعه هفت طبقه، سه هکتار و دارای برج و بارو و دربندهای متعدد است و بالای تپه ای مسلط بر شهر میبد قرار دارد. قطر پایین ترین حصار قلعه که قسمت بزرگی از آبادی میبد را در برمی گرفت، پنج و در بعضی قسمت ها به بیست متر می رسید. هم اکنون قسمتی از این حصار هنوز باقی مانده است. نارنج قلعه دارای اتاق های متعددی بود. در حال حاضر قسمت هایی از این اتاقک های کوچک و تو در تو، موجود است و بسیاری از آن ها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است. براساس باورهای شفاهی مردم، بنای این قعله مربوط به دوران "سلیمان" پیغمبر است.
روایت دوم قلعه نارین قلعه
این بنا به عنوان یکی ازکهنترین بناهای خشت خام در کشور و مهمترین آثار تاریخی پیش از اسلام به شمار می رود . بر اساس تازه ترین کاوشهای باستان شناسی قدمت این بنا به هزاره سوم پیش از میلاد تخمین زده شده است بنای نارین قلعه بر بالای مرتفع ترین پشته گلی شهر به ارتفاع 25 متر و در زمینی به مساحت 4 هکتار صورت گرفته که با اشراف کامل بر شهر از دور به عنوان یک عنصر شاخص دیده می شده است . دیوارهای سنگین تودر تو به همراه چندین فصیل و دربند و برج و باروهایی که این بنا را از پیرامون خود جدا می کند ساختار کالبدی نارین قلعه را تشکیل می دهند . کلیه فضاها ، دیوارها ،برجها و دربندهای مشاهده شده در این بنا مجهز به تیرکشها و روزن ها و جان پناه می باشند که جنبه های تدافعی قلعه را آشکار می سازند . این بنا در اغلب دوره ها به عنوان ارگ حکومتی و گاه به عنوان پناه گاه از آن استفاده می شده است
كهندژ به یك معنی همان است كه در یونان باستان اكروپولیس یا اكروپول نامیده می‌شد و دارای این مشخصات بود. نارین قلعه میبد دقیقا یك كهندژ است این ساختمان كهنسال از معدود...
نارین قلعه
نارین قلعه یا كهندژ در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده و بر تمامی شهر میبد و پیرامون آن دید دارد. كهندژ یا قهندژ نام دژهای كهنی است كه در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشكانی ساخته شده و بناهایی تك و پر تراكم بودند كه بر فراز تپه‌های طبیعی یا مصنوعی می‌ساختند. نارین قلعه میبد یك كهندژ است و از بناهای باستانی خشتی بازمانده در ایران است علی رغم گزندهای روزگار هنوز پا برجاست و می‌توان آن را نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی استان یزد دانست. پیشینه‌ی دراز نارین قلعه تا آن جاست كه هویتی اسطوره ای یافته است به گونه ای كه منابع تاریخی سده ی ۸ و۹هجری قمری نیز آن را با روایت‌های افسانه ای در آمیخته اند. این دژ كه مردم میبد آن را «نارنج قلعه» می‌خوانند، در گذشته به «دژ دالان» سرشناس بوده و پیشینیان آن را یكی از مراكز آغازین آبادی نشین در استان یزد دانسته اند. بخش اصلی و كهن قلعه در بخش بالایی مجموعه قرار دارد. بنا نشان می‌دهد كه بارها تعمیر شده است. به نظر می‌رسد كه بخش‌های پایین تر را در دوره‌های جدید تر ساخته اند. در حیاط مركزی دژ، آثار ساخت و سازهای آجری و ساروج نیز دیده شده است. دیوار اصلی دژ را روی یك پلان گرد پی افكنده اند كه گرداگرد آن را خندقی پهن فرا می‌گرفته است و بخش بزرگی از آن بر جای است. درگاه اصلی دژ در بلندی دو متری زمین در دیوار بیرونی تعبیه شده بوده است. در و دالان اصلی دژ دارای برج نگهبانی و تأسیسات دفاعی ویژه ای بوده است. نارین قلعه بنا بر گواه‌های موجود و روایت‌ها دارای نظام پیچیده‌ی رفت و آمد زیرزمینی بوده است. دهانه ی شماری از این راهروها هنوز در جای جای دژ پیداست. مردم میبد هنوز این روایت را باز می‌گویند كه از این دژ یك راهرو زیرزمینی تا محل آسیاب سنگ سیاه در باختر آبادی بیده در ۳ كیلومتری باختر شهر میبد وجود داشته است. شاخص‌ترین اثر بازمانده از شهرسازی قدیم در میبد بنای باستانی نارین قلعه است. این بنا از یك دید بیانگر پیدایش تحول بنیادی در ساختار اقتصادی و اجتماعی و ایجاد مركزیت سیاسی قدیمی در منطقه می‌باشد. نارین قلعه دارای ارزشهای تاریخی و جغرافیایی و معماری و شهرسازی سیاسی و نظامی و مذهبی و اسطوره ایست.
كهندژ به یك معنی همان است كه در یونان باستان اكروپولیس یا اكروپول نامیده می‌شد و دارای این مشخصات بود. نارین قلعه میبد دقیقا یك كهندژ است این ساختمان كهنسال از معدود بناهای باستانی خشتی باقیمانده در ایران است كه علیرغم گزندهای زمانه هنوز پایدار مانده و می‌توان آن را نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی خطه یزد دانست. به روایتی گفته می‌شود كه نارین قلعه قدیمی‌ترین بنای خشتی جهان است كه در زمان حضرت سلیمان (ع)ساخته اند. نارین قلعه را از آغاز بر فراز تپه ای بلند بر افراشته اند كه بر تمام منطقه میبد اشراف دارد به گونه ای كه پیكر قلعه از فاصله‌های بسیار دور دیده می‌شود.
نقشه موقعیت نسبی و راه های دسترسی به میبد از شهر های یزد و اصفهان.
http://upland.ir/uploads/13060956981.jpg