عکس»طاق بستان در استان کرمانشاه

طاق بستان یا ( طاق وستان ) در سمت راست ورودی شهر کرمانشاه ، در شمال شرقی این شهر ، مجموعه ای از سنگ نگاره ها و سنگ نبشته های دوره ساسانی است که با فضای مرکبی از کوه ، چشمه و آب ، به گردشگاهی مصفا و چشم اندازی دل انگیز بدل شده است . طبیعت اطراف طاق بستان در زمان ساسانیان بیشه زاری مناسب برای شکار سلاطین بوده است . بقایای دیوار هایی که در انتهای بیشه ، راه بر شکار از کوه رانده شده می‌ بسته ، هنوز باقی است . پس از ورود به مدخل طاق بستان ، اولین سنگ نگاره به اردشیر دوم مربوط است . اردشیر بین اهورا مزدا و میترا قرار گرفته ، روی خود را به سوی اهورا مزدا گرفته و با دست چپ حلقه مودت را از وی دریافت می کند . زیر پای شاه و اهورا مزدا دشمن یا ( اهریمن ) بر زمین افکنده شده است . بعد از این نقش ، طاق کوچکی قرار دارد که پیکره شاهپور دوم و پسرش شاپور سوم بر آن دیده می شود . بالای هر کدام از این سنگ نگاره ها در سطر هایی به خط پهلوی ساسانی صاحب نقش معرفی شده است . در سومین بخش از این مجموعه ، مدخل طاق از بالا تا پایین سنگ نگاره زیبایی از نقش فرشتگان بالدار ، درخت زندگی ، مجالس شکار گراز در بیشه زار و شکار مرغان و ماهیان در مرداب و نقوش فیل ، اسب و قایق و .... وجود دارد که همراه نوازندگان ، مجلس شادمانی را حکایت می کند . در پایین این نقش ، سواری بر اسب ، زره پوش و مسلح دیده می شود که برخی آن را نقش ( پیروز ساسانی ) و برخی دیگر نقش خسرو پرویز می ‌دانند .

طاق بستان
محوطه تاریخی طاق بستان در دامنه کوهی به همین نام و در کنار چشمه ای در شمال شرقی حاشیه کنونی شهر کرمانشاه واقع شده است . در این محوطه ، آثاری از دوره ساسانی وجود دارد که شامل سنگ نگاره اردشیر دوم و دو ایوان سنگی بنام های ایوان کوچک و بزرگ است . در مورد زمان ساخت این ایوان در میان محققین سه دیدگاه وجود دارد . دیدگاه اول توسط اردمن ( Erdmann ) مطرح شده است به نظر او ، این ایوان در زمان پیروز یکم ( 459 ـ 448 م ) ساخته شده است .
دیدگاه دوم توسط هرتسفلد ( Herzfeld ) ارائه شده است ؛ او اظهار می کند که این ایوان در زمان خسرو دوم ( 628 ـ 590 م ) ساخته شده است . دیدگاه سوم توسط فن گال ( von. Gall ) مطرح شده ؛ او معتقد است این ایوان همراه با نقوش دیوار انتهای آن ، در زمان پیروز یکم ساخته شده .

تاجگذاری اردشیر دوم
در سمت راست ایوان کوچک ، سنگ نگاره ای وجود دارد که صحنه تاج ستانی اردشیر دوم ( 383 – 379 م ) نهمین شاه ساسانی را نشان می دهد . در این صحنه ، شاه ساسانی به حالت ایستاده با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ در مرکز صحنه نقش شده که دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و با دست راست حلقه روبان داری را از اهورا مزدا می گیرد . شاه ساسانی چشمانی درشت و ابروانی برجسته دارد . ریش او مجعد و مو های سرش به صورت انبوه بر روی شانه ها آویخته شده است . وی گوشواره ‌‌ای بر گوش و گردنبندی در گردن و دستبندی در مچ دارد . گوشواره او به شکل حلقه مدوری است که گوی کوچکی به آن آویزان است . گردنبند او نیز شامل یک ردیف مهره های مرواریدی درشت است . شاه تاجی برسر دارد که در قسمت پائین آن به صورت نوار ساده ای است و بخشی از مو های سر به صورت انبوه در آن قرار گرفته و به وسیله دو رشته روبان بسته شده است . همچنین به تاج شاه در قسمت پشت ، روبانی آویخته شده است .
در سمت راست شاه ، پیکره پیری خردمند به حالت ایستاده با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ نقش شده که دست چپ را به کمر زده و با دست راست حلقه روبان داری را به شاه اهداء می کند . او دارای صورتی کشیده و ریش بلندی است ، مو های سرش مجعد و به صورت انبوه بر روی شانه ها آویخته شده است . او نیز گوشواره ای بر گوش و گردنبندی در گردن دارد . تاج پیر خردمند از نوع تاج های کنگره دار است ، به طوریکه پایه تاج به وسیله ردیفی از مهره های مروارید تزئین شده و در بالای تاج نیز بخشی از مو های سر به صورت انبوه و بدون پوشش رها شده است .
لباس او شامل پیراهن چین داری است که تا روی زانو ادامه داشته و شلوارش چین دار و شبیه به شلوار شاه می باشد ، همچنین کمربند او شبیه به کمربند اردشیر دوم است .
در سمت چپ اردشیر دوم پیکر ایزد مهر با صورت و بدنی سه ربعی نقش شده که بر روی گل نیلوفر بزرگی ایستاده است .

ایوان کوچک
این ایوان به صورت فضای مستطیل شکلی به عرض 96/5 متر ، عمق 80/3 متر و ارتفاع 30/5 متر است . در دو طرف ورودی این ایوان ، دو جرز چهار گوش به پهنای 9 سانتی متر و بلندی 37/2 متر وجود دارد . بر بالای این جرز ها اتاقی با قوس نیم دایره ای قرار گرفته که 10 سانتی متر از سطح داخلی جرز ها عقب تر رفته است . دیوار انتهای این ایوان به دو بخش تقسیم شده که در بخش فوقانی ، طاقچه ای به عمق 30 سانتی متر و بلندی 93/2 متر ایجاد شده است . در داخل این طاقچه ، پیکره های شاهپور سوم و پدرش شاهپور دوم و همراه با کتیبه هایی به خط پهلوی و به زبان فارسی میانه حجاری کرده اند .

نگاره شاهپور دوم و سوم
در این صحنه هر دو شخصیت به حالت ایستاده با صورتی نیم رخ و بدنی تمام رخ نقش شده اند . هر دو ،‌ دست راست را بر قبضه شمشیر و دست چپ را بر قسمت فوقانی غلاف قرار داده اند .
پیکره شاپور دوم ، دارای چشمانی درشت ، ابروانی کمانی و ریش بلندی است که انتهای آن در حلقه ای فرو رفته . مو های سر او مجعد و به صورت انبوه بر روی شانه ها آویخته شده است . تاج او از نوع تاج های کنگره دار است که پایه آن به وسیله مهره های مرواریدی تزئین شده و در بالای تاج نیز گوی بزرگی قرار گرفته است . به پشت تاج نیز روبان بلندی آویزان شده است . شاپور دوم گوشواره ای بر گوش و گردن بندی در گردن دارد که شامل یک ردیف دانه های مروارید درشت است .

سنگ نوشته مربوط به شاپور دوم شامل 9 سطر است که ترجمه آن چنین است :
" این پیکری است از بغ مزدا پرست . خدایگان شاپور ، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد . فرزند بغ مزدا پرست ، خدایگان هرمز، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد ، نوه خدایگان نرسه شاه شاهان "

سنگ نوشته مربوط به شاهپور سوم شامل 13 سطر است که ترجمه آن چنین است :
" این پیکری است از بغ مزدا پرست ، خدایگان شاپور ، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد ، فرزند بغ مزدا پرست خدایگان شاپور ، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد ، نوه خدایگان هرمز و شاهنشاه "

ایوان بزرگ
مهمترین اثر در طاق بستن ، ایوان بزرگ است که از نظر معماری اطلاعات بیشتری را در اختیار ما قرار می دهد . این ایوان به شکل فضای مستطیلی به عرض 85/7 متر که ارتفاع آن 90/11 متر می باشد .
دیوار انتهای ایوان به دو بخش تقسیم شده است . بخش بالایی صحنه تاج ستانی شاه ساسانی را نشان می دهد و در بخش پائین نیز سوارکاری نقش شده است .

نقش بالای ایوان بزرگ
در صحنه تاج ستانی ، پادشاه ساسانی با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ بر روی سکویی ایستاده است . دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و دست راست را به طرف پیر خردمند دراز کرده است . جزئیات صورت شاه ، آسیب دیده است ولی با توجه به آنچه که باقی مانده صورت او فربه ، گونه ها گوشتالو ، چشم ها درشت و ابروها برجسته است . ریش او به وسیله خطوط مواج عمودی نشان داده شده است . شاه ، ‌تاج کنگره داری بر سر دارد که پایه آن به وسیله دو رشته مروارید و پلک های مربع شکل تزئین شده است . در جلو تاج ، هلالی قرار دارد . بر فراز تاج ، دو بال عقاب وجود دارد که نوک آنها به طرف داخل خم شده است . در حد فاصل این دو بال ، میله عمودی وجود دارد که بر روی آن هلالی دیده می شود . در داخل هلال ، نیز گوی بزرگی قرار دارد .
در سمت راست شاه ، پیکره پیر خردمند با صورت و بدنی تمام رخ نقش شده که بر روی سکویی ایستاده است . او دست چپ را بر روی سینه گذاشته و با دست راست حلقه روبان داری را به شاه اهداء می کند . در سمت چپ شاه ، پیکره آناهیتا ، با صورت و بدنی تمام رخ نقش شده که بر روی سکویی ایستاده است . در دست چپ او سبوی آب و در دست راستش حلقه روبان داری دیده می شود که به طرف شاه دراز کرده است .

نقش پایین ایوان بزرگ
در بخش پائین دیوار انتهای ایوان ، نقش مرد سواره ای حجاری شده که حریفی پیش روی ندارد . این سوار با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ سوار بر اسب قوی هیکلی است . این شخص کلاه خودی بر سر دارد که تمام صورت و گردن او را می پوشاند ، به طوری که فقط چشمان او مشخص است . همچنین بر روی کلاه خود تاجی قرار داده . بر روی پایه این تاج ، نواری وجود دارد که به وسیله دو ردیف مهره های مرواریدی تزئین شده است . این نوار در پشت سر به وسیله پاپیونی بسته شده است . همچنین دو رشته روبان افراشته به آن متصل است . حاشیه فوقانی تاج نیز به وسیله شیار های عمودی تزئین شده است . در بالای تاج مو های سر او به صورت انبوه و بدون پوشش رها شده که به وسیله یک پاپیون و دو روبان بسته شده است .

دیوار های جانبی ایوان
دیوار های جانبی ایوان بزرگ به وسیله نقوشی تزئین شده که صحنه شکار شاهی را نشان می دهد . در دیوار سمت راست ، صحنه شکار گوزن و در دیوار سمت چپ صحنه شکار گراز نقش شده است .

صحنه شکار گوزن
این صحنه در قابی به طول 80/5 متر و عرض 90/3 متر حجاری شده است . در این صحنه فیل بانانی در سه ردیف ، گوزن ها را از طریق دروازه ای که در سمت راست حصار تعبیه شده به داخل شکارگاه رم می دهند . این گوزن ها به دنبال چند گوزن دست آموز که روبانی در گردن دارند ، در حال فرار می باشند . در درون شکارگاه شاه سوار بر اسب در سه قسمت نمایش داده شده است . در قسمت بالا ، شاه سوار بر اسب ، آماده برای شکار می باشد . او شمشیری مرصع به کمر آویخته و کمانی بر گردن دارد . در پشت سر او زنی دیده می شود که چتری در بالای سر شاه گرفته است . در پشت سر شاه ، سه ردیف زن نقش شده است ؛ دو ردیف اول به حالت احترام ایستاده اند و ردیف سوم نیز در حال نواختن آلات موسیقی می باشند . در مقابل شاه عده ای از رامشگران بر روی سکویی نشسته اند . برخی از این رامشگران در حال کف زدن و برخی نیز چنگ می نوازند . در مقابل این رامشگران چهار نفر به حالت ایستاده در حال نواختن آلات موسیقی می باشند . صحنه بعدی ، شاه را در حال شکار نشان می دهد ، در این صحنه شاه سوار بر اسبی است که چهار نعل به دنبال گوزن ها می تازد . در پشت سر شاه نیز شش اسب سوار در حال تاخت می باشند . در پائین این صحنه شاه کمان را بر گردن انداخته که این نشان می‌دهد ، شکار پایان یافته است . در سمت چپ حصر ، چند نفر شتر سور ، گوزن های کشته را حمل می کنند .

صحنه شکار گراز
این صحنه در قابی به طول 70/5 متر و عرض 13/4 متر حجاری شده است . در سمت چپ این قب ، 12 فیل در 5 ردیف عمودی نقش شده که بر روی هر کدام از این فیل ‌ها ، دو نفر سوار شده است . این فیل بانان در حال رم دادن گراز ها از مخفی گاه باطلاقی خود به درون نیزار ها می باشند . در قسمت بالای صحنه شکار ، قایق پارویی دیده می شود که در داخل آن پنج نفر در حال کف زدن می باشند . همچنین دو پارو زن در داخل این قایق وجود دارد . در مرکز صحنه ، شاه در داخل قایقی ایستاده که در اطراف او نوازندگان زن قرار دارند . شاه با تیر و کمان در حال تیراندازی به طرف دو گرازی است که به سوی او جهیده اند . در داخل این قایق ، چهار نفر قرار دارد . نفر اول و پنجم ، پاروزن هستند و نفر دوم خدمه شاه است که تیری در دست دارد . نفر چهارم نیز چنگ نوازی است که در حال نواختن چنگ می باشد . در اطراف این قایق ، پرندگان و ماهیان در میان گیاهان آبزی در حرکتند . در عقب قایق شاه ، قایق دیگری دیده می شود که چهار نوازنده زن ، در حال نواختن چنگ می باشند . در سمت راست قاب ، صحنه پایان شکار نشان داده شده است . در این صحنه شاه در داخل قایقی ایستاده و کمانی که زه آن باز می ‌باشد به نشانه خاتمه شکار در دست چپ گرفته است . همچنین برخلاف صحنه قبل ، در کمر شاه شمشیری دیده نمی شود . بر دور سر او نیز هاله ای قرار دارد . در عقب این قایق ، قایق دیگری وجود دارد که در داخل آن ، زنان نوازنده در حال نواختن چنگ می ‌باشند . در قسمت پائین صحنه پنج فیل سوار ، در حال جمع آوری گراز های شکار شده ، نقش شده اند . عمل جمع آوری گراز ها ، به وسیله خرطوم فیل صورت می گیرد و خدمه فیل ها با گرز هایی که در دست دارند ضربه آخر را بر گراز ها وارد می کنند . در داخل قاب ، در قسمت بالا ، گراز های شکار شده بر روی فیل ها نشان داده شده و در قسمت پائین ، گراز ها از روی فیل ها بر زمین گذاشته شده و خدمه ها در حال قطعه قطعه کردن آنها می باشند .

سنگ نگاره دوره قاجار
در بخش فوقانی دیوار سمت چپ ایوان بزرگ ، سنگ نگاره ای از دوره قاجاریه همراه با کتیبه ای به خط نستعلیق حجاری شده است . در این سنگ نگاره محمد علی میرزا دولت شاه بر روی تختی نشسته است . وی صورتی فربه و ریش بلند دارد . سبیل او تاب داده شده و تا آن سوی گونه ها ادامه دارد . تاج او از نوع تاج های کنگره دار و شبیه تاج پدرش فتح علیشاه است . لباس او شامل پیراهن چین دار قرمز رنگی است که تا قوزک پا ادامه دارد .

gigapars.com
mihanblog.com