حمام حاج آقا تراب در بخش قدیمی شهر نهاوند و در جانب راست کوچه ای ، به نام سید ها و رو به روی مسجد حاج آقا تراب ، ساخته شده است .
از کتیبه موجود در سر در ورودی این حمام ، بر می آید که ساخت و اتمام بنای حمام مذکور در زمانکتیبه سردر حمام قاجاریه بوده است . مرحوم حاج آقا تراب که یکی از شخصیت ها و روحانیون برجسته و ذی نفوذ زمان قاجار در نهاوند بوده است ، به ساخت چنین اثر عام المنفعه ی ارزشمند ی اقدام می کند و از آن پس به نام خود ایشان مشهور گردید .
معماری حمام :
عوامل متعددی در شکل گیری این بنا و بخش های مهم آن نقش داشته اند که مهمترین آن را می توان تنظیم دما ، رطوبت مسیر دسترسی و استقرار در داخل یک بافت شهری و آبهای روان و ایجاد راه های خروجی بر روی فاضلاب ، دانست .
فضای حمام ، شامل بینه ، میان در و گرم خانه است . تقریباً تمامی گرمابه های از چنین نقشه ای پیروی می کنند .
در حمام حاج آقا تراب مسیر دسترسی به سه مرحله‌ی یاد شده ، به شیوه ی خاصی انجام گرفته است . به این ترتیب که هر فضای آن به وسیله ی راهرو و هشتی از فضای دیگر متمایز شده است ، تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور ، تنظیم گردد . به این طریق پیشینیان می توانستند از بیماری و ناراحتی افراد به دلیل ورود به فضای گرم و خروج ناگهانی به فضای سرد تا حد زیادی بکاهند .
ترتیب قرار گیری یاد شده ، کاملاً متناسب و دارای نظمی خاص ، است . نخست ، فضای ورودی است که در ارتباط مستقیم با فضای خارج قرار گرفته ، سپس راهروی باریک است ، که به دهلیز و از دهلیز به بینه ی حمام ، می رسد .
بینه ی حمام که ، به شکل چهار گوش ساخته شده از نظر مساحت و تزیینات از سایر قسمت های دیگر حمام مشخص تر است . در اطراف بینه سکو های نشیمن و رخت کن و در زیر سکو ها ، حفره های جای کفش ، تعبیه شده است . در بالای سقف گنبدی شکل حمام انواع نور گیر ها قرار دارد .
ارتباط بینه به گرم خانه از طریق میان در انجام می شود و سرویس بهداشتی نیز در این محل قرار دارد . گرم خانه‌ی این حمام ، از خزینه‌ی آب گرم و محل استقرار از برای شست و شو تشکیل شده است . الآن اثری از خزینه ی آن نیست و به جای آن در دهه های اخیر از دوش های منفرد استفاده شده است و بخش گرم خانه را از حالت سنتی و قدیمی آن خارج کرده اند .
این حمام از نوع حمام های ، دوتایی و دوقلو است ، که متصل به هم بنا شده اند . یکی از آنها به مردان و دیگری به زنان اختصاص داشته است .
آب این حمام از طریق چاه ، تهیه می شده است . اما در سال های پایانی فعالیتش ، آب آن از طریق سیستم لوله کشی و آب شهری ، تأمین گردید .
فاضلاب حمام از طریق چند کانال به رودخانه ای می ریخت ، که اکنون به عنوان مسیل در وسط شهر نهاوند ، واقع است و شهر را به دو نیمه ی تقریباً شمالی و جنوبی تقسیم کرده است .
سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت ، تون ( گلخن ، آتشدان ) ، آتشدان ها ، تیان ، گربه رو ، دود کش ها و گودالی برای جمع آوری خاکستر است . به نظر می رسد در ابتدا سوخت حمام از طریق خار بیابان ، برگ خشک درختان و فضولات حیوانی تأمین می شده و بعد ها نفت و مواد سوختی شیمیایی جای گزین آن ها شده است .
در زیر خزینه ها صفحه ای فلزی یا فلز هفت جوش به قطر 60 الی 110 سانتی متر حد فاصل آب و آتش قرار می گرفت .
در تزیینات این حمام ، بیش تر سعی شده است از سنگ های آهکی سفید و دیگر سنگ ها ، استفاده کنند . در بعضی موارد کف ها را با سنگ مرمر آرایش نموده اند . به نظر می رسد جا کفشی های حمام از آجر بوده و برش بالای آن دارای طرحی از قوس های مرسوم آن زمان است . از اره ی حمام از سنگ و کاشی سبز رنگ تزیین شده است .
در سر در حمام تزیینات خاصی از سنگ به کار رفته است و اشعاری را بر روی آن حک نموده اند که تاریخ ساخت آن و سازنده‌ی حمام را مشخص می نماید . نمای بیرونی حمام را طاق نماها و حجره هایی به عمق بیش از یک متر و ارتفاع حدود سه متر تشکیل می دهد . بالای این حجره ها طاق جناقی ( گهواره ای ) زیبایی با تزیینات آجر چینی خفته و رفته به چشم می خورد . طاق نمای وسط در واقع ورودی اصلی به گرمابه است . در جانبین ، دو عدد ستون سنگی با تزیینات مارپیچی زیبایی کار گذاشته شده است . سر ستون هایی پله ای شکل به همان سبک سر ستون های موجود در حمام و سرستون موجود در مرکز شهر نهاوند ( پاساژ حاجیان ) است .
پس از عبور از طاق اصلی که با سه پله به سمت پایین منتهی می شود ، درِ چوبی قدیمی بنا با حجاری زیبای بالای آن به چشم می خورد و بعد از درِ اصلی مجدداً پس از طی چهار پله‌ی سنگی به سوی پایین به قسمت بینه ( حمام سرد ) می رسیم . ابتدا اتاقکی به ابعاد حدوداً 4*3 متر است . در روی دیوار پشت آن ، گچبری های بسیار زیبا ، نقوش اسلیمی و گیاهی دیده می شود . زمینه های این نقوش همگی به رنگ سیاه ، رنگ آمیزی شده اند .
در بخش روبه روی دیوار مذکور ، دو عدد ستون سنگی سفید با تزیینات مارپیچی و سرستون هایی پله ای شکل ، درست شبیه به ستون های جانبی درِ ورودی ، به چشم می خورد . روی این ستون ها و سر ستون ها ، سه عدد طاق گهواره ای یا نعل اسبی در اندازه های نسبتاً کوچک و با عرض دهانه ی حدوداً یک متر ، برای هر طاق ساخته شده است .
نمای بالای این طاق ها با کاشیکاری بسیار زیبایی از دوره ی قاجاریه مزین شده و با سبک مشخصه ی این دوره که استفاده از رنگ های زنده‌ی زرد ، آبی ، سبز و سفید است ، تعبیه شده اند . صحنه ی کاشیکاری شده ، نبرد رستم با دیو سفید است .
بعد از این بخش به نمای عمومی بینه ( حمام سرد ) می رسیم . این قسمت به شکل مربع و دارای طاق‌نما و رواق هایی در اطراف با طاق های جناقی و گهواره ای است و دیواره ی پشت همه ی این طاق نما ها از نقوش اسلیمی و با تکنیک گچبری تزیین شده اند .
سقف کلی بینه ، بر روی چهار عدد ستون سنگی با همان سبک ستون های پیشین اما با ضخامت بیش تر استوار گردیده است . روی ستون ها را طاق های جناقی تشکیل می دهند و روی هم رفته طاق های جناقی توسط گوشواره های جانبی ، یک طاق ضربی منظم را تشکیل داده و سقف گنبدی شکل زیبایی را بوجود آورده است که در رأس آن هواکش یا پنجره ای مخروطی شکل به چشم می خورد .
بینه از طریق یک هشتی ( راهرو ) به گرم خانه متصل می شود . نمای عمومی گرم خانه را چهار عدد ستون محکم و قطور ، با شیوه ی تزیینات مارپیچی ، تشکیل داده که سقف وقوس های جناقی گرم - خانه را به دوش می شکند . از اره‌ی گرم خانه را ، تا ارتفاع حدود یک متر ، از کاشیکاری سفید رنگی عایق نموده اند .
در ضلع شمالی حمام دوش های آب به چشم می خورد . این دو ش ها در اتاقک های کوچکی واقع شده‌اند . این قسمت از حمام ، بعد ها به بنا اضافه شده است .
در ساخت این حمام از ستون های سنگی سفیدی استفاده شده است . برخی بر این باورند که در احداث این حمام از مصالح و ستون های معبد لائودیسه واقع در تپه ی مرکز شهر استفاده شده است و تاریخ ساخته شدن این ستون ها را به دوره‌ی سلوکی مربوط می دانند .
حمام حاج آقا تراب یکی از بنا های تاریخی شهرستان نهاوند است که در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است . این حمام با صرف هزینه ای بالغ بر ۴۰۰ میلیون ریال به موزه مردم شناسی تبدیل شده و در روز جهانگردی افتتاح شد .
این حمام دارای 2 بخش مردانه و زنانه است که برای نمایش مراسم شست و شو در بخش حمام مردانه و سنت حنابندان عروسی در بخش حمام زنانه بیش از 20 پیکره با لباس های محلی ساخته و نصب شده است .
هر یک از مجسمه های نصب شده در حالت های مختلف بخشی از مراسم حنابندان را نشان می دهد .
nahavandy.blogfa.com
farsnews.net
0 نظرات:
ارسال یک نظر