مسجد جامع بروجرد که به مسجد جمعه ( با گویش بروجردی مچد جمه ( نیز شناخته می شود ، مسجدی تاریخی و از بنا های معماری سرشناس در شهر بروجرد است . مسجد جامع بروجرد یکی از نخستین مسجد های ساخته شده در ایران است که در قرن دوم تا سوم هجری در شهر بروجرد بنا نهاده شده است . این مسجد زیبا در دل یکی از محله های تاریخی شهر نام دو دانگه واقع شده و به لحاظ معماری و قدمت ، از بنا های منحصر به فرد استان لرستان و شهر بروجرد است .
تاریخچه
مسجد جامع بروجرد در اصل بر روی یک آتشکده بنا نهاده شده است . عرب ها در حمله به ایران آتشکده های زیادی را تبدیل به مسجد کردند که مسجد جامع بروجرد نیز نمونه ای از همین دست است .
مسجد جامع بروجرد در قرن سوم هجری و در زمان خلافت معتصم عباسی بنا شده است . در آن زمان ایالت جبال (کوهستان – ماد) که نواحی غربی ، مرکزی و شمال غرب ایران را شامل می شده ، توسط یکی از حکمرانان عباسی بنام قاسم بن علی مشهور به ابودلف ( ابی دلف ) اداره می شده است . بنابر منابع متعدد ، ابو دلف بروجرد را که در حد شهرکی بود رونق بخشید و مسجدی در آن ساخت و منبری در آن برپا کرد . این مسجد همان مسجد جامع کنونی است . شبستان شمالی مسجد نیز اندکی دیرتر و در قرن چهارم ساخته شد . این شبستان زیبا دارای ستون های فراوانی است و دری چوبی با نقش های برجسته دارد .با توجه به تاریخ طولانی ( حدود یازده قرن ) این مسجد ، آسیب های متعددی بر آن وارد شده و بارها مورد بازسازی قرار گرفته است . کتیبه ای سنگی از بازسازی اساسی آن در سال هزار و شصت و هشت هجری قمری خبر می دهد . در ورودی مسجد دو لنگه است و در سال هزار و نود و دو هجری قمری به دستور شخصی به نام سلطان محمد ساخته شده است . بنای اولیه مسجد فاقد گلدسته بوده و دو گلدسته موجود به دستور شخصی به نام تقی خان رازانی در سال هزار و دویست و نه هجری قمری ساخته شده است . منبر چوبی نه پله‌ای مسجد جامع بسیار هنرمندانه و زیبا ساخته شده است و حکاکی روی آن ، تاریخ هزار و شصت و هشت هجری قمری را نشان می دهد .
مسجد جامع بروجرد دارای سنگ نوشته ها و یادگار های تاریخی زیادی است . بر بالای در غربی ، سنگ نوشته‌ای کوچک نصب شده که به زمان شاه عباس اول مربوط است . در ضلع شرقی مسجد ، آرامگاهی وجود دارد . وضوخانه مسجد در مجاورت مسجد قرار گرفته و دارای یک ورودی بزرگ است که به غریبخانه مشهور است . غریب خانه در گذشته احتمالا یک نوانخانه و استراحتگاه عمومی برای مسافران و افراد بی پناه بوده است . قدیمی ترین بخش آن فضای زیـر گـنبـد خانه است که قدمت آن به اواسط قرن 4 هجری شمسی می رسد . در دوره سلجوقی این بنا بـازسـازی و تزئیناتی به آن افزوده شـد امـا در زمـان ایلخانی بنا در یک دوره رکود قرار گـرفـت که دلیل آن شاید مربوط به حملات ویرانگـر مغول و زمین لرزه سال 715 هجری باشـد کـه باعث ویرانی هفتاد درصد شهر و بخـش هـایـی از مسجد شده است . گنبد مسجد جامع بروجرد در اصل از بنا های دوره ساسانی است که اساسا بعنوان یک آتشکده در شهر بروجرد بنا نهاده شده است . چند سال قبل در اثر ریزش کف مسجد ، دخمه ای قدیمی همراه با آثاری از کوزه های شکسته در زیر گنبد اصلی مسجد به دست آمد . اعراب در حمله به ایران آتشکده ها را تبدیل به مسجد کردند که مسجد جامع بروجرد نیز نمونه ای از همین دست است .
همچنین در گذشته گفته می شد که تونلی زیر زمینی بین مسجد جامع و مسجد سلطانی ( امام ) وجود دارد که این نیز تا کنون اثبات نشده است . چند سال قبل به هنگام مرمت دیواره مسجد ، استخوانهای مردی پیدا شده بود که بصورت عمودی در دل دیوار قرار داشت . نحوه تدفین عمودی جسد احتمالا به منظور تنبیه و زهر چشم گرفتن بوده است .
بین سال های ۱۵۰ تا ۲۲۶ قمری که و در زمان حکومت ابودلف بر غرب ایران ، بنای مسجد جامع بروجرد با حضور وزیر وی با نام حمویه یا حموله آغاز شد . شبستان شمالی مسجد نیز اندکی دیرتر و در قرن چهارم ساخته شد . با توجه به تاریخ طولانی ( دوازده قرن ) این مسجد ، آسیب های متعددی بر آن وارد شده و بار ها مورد بازسازی قرار گرفته است . شواهد و کتیبه های گوناگون ، از بازسازی مسجد در دوره های سلجوقی ، صفوی و قاجار خبر می دهند . محوطه سازی مسجد در قرون چهار و پنج هجری و نیز الحاقات و تعمیرات آن بر طبق کتیبه های موجود ، در سال های ۱۰۲۲ ، ۱۰۶۹ ، ۱۰۹۲ و ۱۲۰۹ قمری صورت گرفته است .
معماری
معماری مسجد جامع بروجرد بسیار منحصر بفرد و یکی از شاهکار های تاریخی معماری ایران می باشد که هم ویژگی های معماری اسلامی و هم معماری باستانی ایران ( ساسانیان ) را در خود جای داده است . بخش قدیمی تر بنا ، گنبد خانه آن است که در ضلع جنوبی قرار گرفته است و به اعتقاد مردم محلی و نیز بر اساس شواهد معماری ، پیش از تبدیل این بنا به مسجد ، آتشکده ای بزرگ بوده است . معماری این بخش ، مشابه چارطاق های دوران ساسانی است . مسجد دارای دو درب غربی و شرقی است که به صورت غیر مستقیم به صحن اصلی باز می شوند . در جنوب صحن ، گنبد و ایوان اصلی مسجد که قدیمی ترین بخش آن است قرار دارد و در ضلع شمالی نیز شبستان مسجد با ارتفاعی کمتر از سایر بخش ها قرار گرفته که در تابستان ها فضای خنکی را ایجاد می کند . ایوان جنوبی دارای دو گلدسته است که بعد ها به مجموعه افزوده شده است .
بنـای اولیـه ایـن مـسجـد بـه صـورت مجموعه ای شامل مسجد ، حمام ، آب انبـار ، ساختمان غـریـب خـانـه، میـدان و سـایـر متعلقات بوده که امروزه بعضی از این آثار از بین رفته است . بنای مسجد جامع از نظر شکـل از نـوع مساجد تـک ایـوانـی اسـت کـه دارای دو در ورودی در قسمت های شرقی و غربی است . بنا شامل یک حیاط مرکـزی ، ایـوان ، فضای گنبدخانه و شبستان های اطراف آن و یک شبستان وسیع زمستانـی در طرف شمـال حیـاط مرکزی است . بنابر شواهد موجود ، صفویان ، زندیان و قاجاریان تعمیرات بنیادی در مسجد انجام داده اند و بخش هایی به آن افزوده اند .
یکی از دیدنی های اصلی این مسجد منبر چوبی نه پله آن است که بسیار هنرمندانه ساخته شده است و حکاکی روی آن ، تاریخ هزار و شصت و هشت هجری قمری را نشان می دهد . سازنده آن ، یارمحمد نجار بوده است . در بین اهالی بروجرد شایع است که امام حسن مجتبی (ع) سفری به بروجرد داشته و بر بالای این منبر سخنرانی کرده است که با توجه به تاریخ ساخت منبر و نبودن اطلاعات کافی ، امری نادرست می نماید .
تخریب
مسجد جامع بروجرد در جریان بمباران هواپیما های عراقی در خلال جنگ ایران و عراق خسارات شدیدی دید و بخش هایی از شبستان شمالی آن ویران شد . همچنین زمین لرزه های متعدد و بارندگی های شدید ، آسیب های جدی بر آن وارد آورده است . آخرین باز زمین لرزه بروجرد و دورود ، فروردین سال ۱۳۸۵ موجب فرو ریختن گلدسته‌ها و آسیب دیدن پنجاه درصدی مسجد شد .
اداره میراث فرهنگی بروجرد خدمات ارزنده ای را برای بازسازی و نگهداری مسجد انجام داده است که هر چند ناکافی اما چشمگیر بوده اند . با این حال ، ساخت و ساز های بی رویه در اطراف مسجد ، کاربری نامناسب مغازه های مجاور مسجد ، رطوبت ، لرزش ، برگزاری مراسم گوناگون در مسجد ، و نیز برخی تعمیرات سطحی و غیر کارشناسی ، آن را در معرض خطر جدی قرار داده است . این مسجد زیبا و منحصر به فرد با حدود یازده قرن قدمت می تواند به مرکزی برای گردشگری تبدیل شود . مسجد جمعه بروجرد در سال 1314 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است . در صورت تلاش و دلسوزی بیشتر بروجردی ها ، ویژگی های منحصر به فرد این مسجد به گونه ای است که می تواند آن را شایسته ثبت بین المللی نماید .
boroujerd.info
wikipedia.org
0 نظرات:
ارسال یک نظر