قدمگاه در استان خراسان رضوی

در طول تاریخ اسلامی ، در بسیاری از ممالک اسلامی مکان های متعددی به نام ( قدمگاه ) یا محل و جایگاه قدم پیغمبر (ص ) و ائمه اطهار ( ع ) شهرت یافته اند که مشهور ترین آنها قدم الشریف در قبه الصخره ی بیت المقدس است که قدمگاه حضرت محمد است که از آنجا به معراج رفته است . وجه تسمیه ی قدمگاه رضوی نیشابور سنگ مربعی شکل سیاه رنگی است که ابعاد آن تقریبا 50*50 است .

شهر قدمگاه هم اکنون مرکز بخش زبرخان شهرستان نیشابور می باشد که در 24 کیلومتری شرق نیشابور قرار دارد . و در کنار بزرگراه آسیایی نیشابور مشهد واقع شده است و در استان خراسان رضوی قرار دارد . یاقوت حموی سفرنامه نویس معروف از این مکان با نام قریه ی حمراء نام می برد و همچنین شیخ صدوق از آن با عنوان سرخک یاد می کند . اگر به بالای تپه های مجاور قدمگاه برویم علت را متوجه می شویم . چون خاک عمده ی این منطقه از جنس رس می باشد که سرخ رنگ است و خاکی مناسب برای سفالگری . در بسیاری از متون هم از این منطقه با نام اسپریس یاد شده است که به خاطر جاری بودن مجموعه قنات های اسپریس بوده است و همواره در مسیر شاهراه ارتباطی بین نیشابور و مرو اولین منزلگاه مسافرین بوده است . که پس از حضور حضرت امام رضا ( ع ) در این مکان و رقم خوردن شادمانه ترین لحظات مردم نیشابور به احترام قدوم ایشان به قدمگاه شهرت یافته است .
باغ قدمگاه در زمان شاه عباس اول صفوی احداث شده است و به دستور وی 28 درخت کاج نیز در آن زمان در آن کاشته شده است . ( که البته کتابخانه ی آستان قدس سال ها بعد یعنی در زمان اوایل پهلوی به خدمت این درختان رسید و می توانید این درختان را در قفسه های کتابخانه ی آستان قدس رضوی ببینید . البته اگر پس از جایگزین کردن قفسه های فلزی آنها را دور نینداخته باشند ) و پایان ساختمان بقعه ی قدمگاه و حمام و رباط جدول کشی باغ مربوط به شاه سلیمان صفوی بسال 1091 هجری قمری است . این باغ در زمان صفویان جزو باغ های معتبر و زیبای ایران بوده است که در دوره ی قاجاریه و پهلوی به صورت جدی دچار آسیب دیدگی و بعضا غارت های شدید قرار گرفته است و باغ آن آبادانی گذشته را ندارد ولی هنوز هم از صفای آن کاسته نشده است . در زمان ساخت این بقعه توسط شاه عباس اول سیستم آبرسانی خاصی در نظر گرفته نمی شود زیرا نهر های فراوانی آنرا آبیاری می کرده اند و نیازی به آبیاری مصنوعی نبوده است و در دهه های اخیر است که این محل نیاز به آبیاری از منابع دیگر را پیدا کرده است . رود درود و مجموعه قنات های اسپریس در گذشته وظیفه ی آبیاری اشجار آن را بر عهده داشته اند . که به مرور رود اول بسیار کم آب شده و قنات ها هم در حال حاضر خشکیده اند . در ایوان جنوبی باغ مقرنس زیبایی به کار رفته است و در گذشته ایوان شمالی هم ( که اکنون وجود ندارد ) دارای این مقرنس کاری بوده است که با نادانی مسوولین وقت اداره ی اوقاف نیشابور در جریان مرمت بنا در دهه ی 40 آسیب میبیند و از بین می رود .

این بنا به همراه امامزاده محروق از معدود بنا هایی در نیشابور هستند که می توان هنر گره چینی را در پنجره های آن دید ( گره چینی پنجره ی مشبکی است از جنس چوب که در آن حتی یک میخ و یک قطره چسب به کار نرفته است و اجزای پنجره به صورت گوه در هم فرو می روند و از لحاظ هنری یکی از جلوه های هنر اصیل ایرانی است که متاسفانه در ایران رو به نابودی است .) دور تا دور بقعه هم با کاشیکاری معرق و بخش های تازه تر با کاشی کاری هفت رنگ تزیین شده است . در داخل بقعه هم آیه هایی از سوره ی مبارک فتح و احادیثی از پیامبر در مورد زیارت امام رضا ( ع ) آورد شده است و نهایتا حدیث سلسله الذهب که از مفاخر نیشابور در تمام دوران است .
سقف و دیواره های داخلی بنا هم که با نقاشی ها و زرکوب های زیبا تزیین شده و به تازگی بر روی قسمتی از دیوار که سنگ بنای قدمگاه در آنجا نصب شده ضریحی قرار داده اند و مردم از پشت ضریح به زیارت جای پای امام رضا ( ع ) می پردازند . تا 30 سال پیش در این بقعه آتشدانی برنجی بوده که در آن 6 ردیف 3 تایی شمع قرار می گرفته و مربوط به زمان صفویه بوده است که بخوبی می شده سیستم نوررسانی زمان صفویه را در آن مشاهده کرد که تصویر آن در صفحه ی 356 کتاب آثار باستانی خراسان نوشته ی مرحوم مولوی بسال 1352 آمده و هم اکنون مثل بسیار دیگری از آثار یا از بین رفته است یا در جایی دیگر نگهداری می شود که کسی از آن باخبر نیست .
این باغ در دامنه جنوبی کوهستان « بینالود » در میان کاسه ای که از پیوستن دو تپه به وجود آمده و رو به دشت نیشابور قرار گرفته‌ است . باغ، از سمت جنوب توسط خیابانی شمالی جنوبی به جاده نیشابور مشهد اتصال می‌ یابد . از نیشابور حدود ۲۴ کیلومتر و از مشهد حدود ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد . این مکان ، به عنوان جایگاهی مقدس از سابقه طولانی برخوردار است و منشا آن به دوران پیش از اسلام باز می گردد . گر چه عملکرد آغازین این مکان هنوز مشخص نشده ‌است . این باغ را زمانی منسوب به شاهپور کسری سپس حضرت علی و سپس امام رضا دانسته‌ اند . وجه تسمیه قدمگاه ، با توجه به سنگی سیاه است که جای دو پا بر روی آن نقش بسته ‌است و زمانی با نام قدمگاه حضرت علی و زمانی امام رضا معروف گردیده ‌است . آمد .

در ضلع شرقی بقعه ، چشمه ای است که همچنان آب دارد و مردم به خاطر وضو گرفتن امام رضا ( ع ) با این آب برای این چشمه احترام خاصی قائل هستند .

دیگر اماکن قدمگاه :
کاروانسرا و رباط قدمگاه : با اهداف تجاری و امنیتی دوران صفویه که بعد ها بیشتر نقش زائر سرا را به خود می گیرد .
حمام : که از گذشته با توجه به قرار گرفتن در سر راه نیشابور به مرو وجود داشته است و از زمان ساخت بقعه به بعد نقش آن پررنگ تر شده است .
آب انبار : که نیاز های اهالی و مجاورین را برآورده می کرده است .
قلعه ی قدمگاه ( اسپریس ) : که هم اکنون در محله ی گلستان شهر قدمگاه قرار دارد و بر روی تپه ای قرار داشته و هم اکنون فقط دیواره هایی از آن باقی مانده است . از درون باغ هم می توان خرابه های آن را بر فراز کوه دید .
arsin.wordpress.com
ghadamgah-razavi.com

غار مغان در استان خراسان رضوی

دهانه غار مغان
غار مغان در ۷۵ کیلومتری شهر مشهد و در جنوب روستای مغان واقع شده است . این غار دارای دو دهانه است . ارتفاع آن از دریا۲۹۱۰ متر می ‌باشد . درون غار آثار استالاگمیت و استالاکتیت و چندین حلقه چاه وجود دارد که عمق یکی از این چاه ‌ها۲۵ متر می ‌باشد . همچنین در این غار پرتگاهی به عرض ۳۵ سانتیمتر و برکه آبی وجود دارد . این غار در سال ۱۳۲۴ توسط کوهنوردان شهرستان مشهد کشف شده است .
صاحب مطلع الشمس در جلد دوم آرد : در نزدیکی قریه مغان از قرای این بلوک ( بلوک اردمه ) غاری است غریب که دهنه آن بسیار وسیع است . گویند تا یک میدان اسب راه غار طوری وسعت دارد که پنجاه سوار بسهولت عبور می کنند . در منتهای این مسافت از سقف غار آبی می چکد و فوراً منجمد می شود به نحوی که نیم ستون در سطح غار و نیم دیگر در سقف غار پدیدار آمده و چیزی نمانده که این هر دو بهم وصل شود . این محل غار را آب چکان می گویند ، راه ها و شعبه ها در غار هست ، و در هر شعبه فضاها و حوض ها و چاه های عمیق و در یکی از فضاها اطاقی وسیع است و دریاچه ای عمیق که عمق نتوانسته اند معلوم کنند ، لکن در وسط دریاچه محلی است پاشویه مانند که عرض آن یک ذرع و عمق آن زیاده از یک چارک نیست . اکثر اطاق های غار را گویا مخصوصاً حجاری و مقرنس کرده اند و اهل ولایت حکایات عجیبه از این غار دارند - انتهی . (مطلع الشمس ج 2 ص 276 )

mibosearch.com
gtalk.ir

غار مزدوران در استان خراسان رضوی

غار مزدوران یا مزداوند ، در ۲ کیلومتری شرق مزداوند - بین شهر سرخس و مشهد – در ارتفاعات چاهک و شورلق واقع شده است . عرض دهانه ورودی آن به ۲ مترو ارتفای آن به ۵/۲ متر می‌ رسد .
قدمت این غار به هزاره دوم پیش از میلاد می‌ رسد . در سازمان میراث فرهنگی ایران به شماره ۶۵۲ به ثبت رسیده است .

دهانه غار در میان تخته سنگی رو به مشرق قرار دارد . عرض ورودی آن 2 متر و ارتفاع آن 5/2 متر است . این غار که از نظر وسعت ، غار بزرگی محسوب می شود ، دارای 100 متر طول و 50 متر عرض و 20 متر ارتفاع است . ستون های استالاگمیت متنوع اما در تعداد کم در این غار یافت می شود . درون غار خشک است و برای تهیه آب باید از چشمه بزرگی که در نزدیکی غار وجود دارد ، استفاده کرد . در نزدیکی مزدوران چشمه های آب گرم معدنی نیز وجود دارد . این غار که قدمت آن را تا هزاره دوم پیش از میلاد تخمین می زنند در ارتفاعات چاهک و شورلق واقع شده است .

mehrankooh.blogfa.com

عمارت خورشید - کلات نادری در استان خراسان رضوی

کلات نادری در شمال شرقی کشور واقع شده که به دستور نادرشاه جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم در کلات ساخته شده ‌است .
بنیانگذار شهر کلات نادری نادر قلی افشار یا همان نادر شاه سردمدار ایل افشار می باشد ، که با رشادت هایی که از خود نشان داد ، ایران را از توران حوادث به سلامت خارج کرد و دوران با شکوهی را برای ایران به ارمغان آورد .
نادر شاه فتوحات زیادی داشت و گنج های بسیاری را گرد آورد و بیشتر آنها را برای مصون ماندن از تاراج اشرار در دل کوه های اطراف کلات و دیگر جاه ها به ودیعه گذاشت .
یکی از بزرگترین میراث نادر برای ما همان عمارت یا کاخ خورشید می باشد که به دستور او و به دست معماران هندی ( که به اسارت گرفته شده بودند ) ساخته شده و با رسیدن خبر مرگ نادر نیمه تمام گذاشته شده است ( البته امروزه به همت اداره میراث فرهنگی منطقه ترمیم شده و به یکی از قطب های گردشکری منطقه تبدیل ) شده است .

عمارت خورشید مربوط به سال‌ های آغازین به قدرت رسیدن نادرشاه افشار است . عمارت خورشید در سال 1151 هـ.ق ، به دستور نادرشاه جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم در کلات نادری واقع در شمال مشهد ، ساخته شده است . عملیات ساخت عمارت در تمام طول پادشاهی ادامه داشته و حتی تا آخرین سال ‌های حیات نادرشاه یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دست ساخت بوده‌ است . این عمارت در وسط باغ بزرگی قرار دارد که شامل یک بنا در سه طبقه ‌است . از بزرگترین گنجینه های آن می توان به الماس کوه نور و دریای نور اشاره کرد .

عمارت خورشید عمارتی هشت ضلعی و سه طبقه است و در میان باغی با جوی ‌ها و خوص ‌های متعدد قرار داشته و به رویت متون دوره قاجار پیش از آن که کاخی برای امری جلیر باشد ، که مدتی را در کلات زیسته ‌اند ، مقبره نادر بوده و به دستور وی ساخته شده است . دور تا دور بنا شامل هشت ایوان و دو ورودی است که به اندرونی ‌های متعدد وصل می‌ گردد . نمای ساختمان با سنگ قهوه ا‌ی خوشرنگی تزیین شده که روی سنگ ‌ها ، حجاری‌ هایی از نقش گل و میوه ‌های گرمسیری ایجاد شده است ، این سنگ‌ ها ظاهراً به دستور نادر از آذربایجان و مراغه بدین محل حمل شده است . در قسمت‌ های شرقی بنا تصویری بر دیوار نقاشی شده و دور تا دور قسمت داخلی نیز با آیات سوره « عم‌ یتسائلون » و نقاشی ‌های داری طلاکاری مزین شده است . زیرزمین تاریک قصر به محل خزانه‌ های نادر و احتمالاً زندان ‌هایی موقتی یا محل دفن اختصاص داشته است و بعد از طبقه هم ‌کف ، 66 ستون سنگی به شکل نیم استوانه طبقه سوم را تشکیل می‌ دهند که شاید ساقه گنبدی باشد که ساخته نشده است .

ارتفاع عمارت در گذشته ، حدود 25 متر بوده است اما در حال حاضر به علت خرابی طبقه سوم ، ارتفاع آن بیش از 20 متر نیست . طبقه اول آن 8 ضلعی است که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم بر پا کرده اند . ورودی های کاخ ، در اضلاع هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی می شود . این کاخ مجموعاً دارای 12 اتاق است که داخل هر اتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ بری دیده می شود . در میان این تزئینات ، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز به چشم می خورد . در وسط این بنای هشت ضلعی ، برج استوانه ای مانند ، در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده اش بوده است . زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره دار ساختمان است که در آن معماری مغولی - هندی به چشم می خورد . داخل اتاق ها با نقاشى و گچبرى تزئین شده اند . در وسط این بنا از سطح پشت بام برجى مدور با ترک هاى شبیه نیم ستون معروف به خیارى احداث شده است .

my.blackmice.com

شهر نشتیفان در استان خراسان رضوی

شهر نشتیفان در فاصله 20 کیلومتری شهرستان خواف و در جنوب استان خراسان رضوی واقع شده است . فاصله نشتیفان از مرکز استان 317 کیلومتر و فاصله آن تا مرز افغانستان 30 کیلومتر است . وجه تسمیه نشتیفان به علت شدت وزش باد های موسمی در این منطقه است و حداقل نزدیک به شش قرن است که به این نام خوانده می شود و چون این منطقه در معرض طوفان های بسیار شدید بوده ، در ابتدا آن را « نیش طوفان » می‌ نامیدند و هم اکنون نشتیفان نام گرفته است . یکی دیگر از علل این نامگذاری وجود آسیاب های بادی فراوانی است که در آن وجود دارد که با فرم و فن ویژه ای ساخته شده است که مطئناً از ابتکارات صنعتی همین مردم بوده و از نظر معماری بسیار ارزشمند و دیدنی است . آسیاب های موجود که نمودار کامل یک صنعت ناوابسته این دیار می باشند دارای قدمتی دیرینه است . نشتیفان دقیقاً عمود بر جهت وزش باد های 120 روزه قرار دارد . بخش قدیمی شهر نسبت به دیگر سطوح اطراف تا حدی پست تر است . سرعت باد گاهی تا 120 کیلومتر در ساعت می رسد که آسیابادها نیز بر همین مبنا ایجاد شده تا علاوه بر نشان دادن توانایی های بشر مشکلات زندگی او را کاسته و آرامش و آسایش او را فراهم سازد . به هر جهت مهمترین و پر اهمیت ترین جریان هوایی در منطقه همین بادهای 120 روزه است که همه زوایای زندگی ساکنین این منطقه را تحت تاثیر قرار داده است . بادهای فراه ( فره ) ، باد نیشابور ، باد های جنوب غربی ، باد گاوبند ، باد کوه از دیگر باد های معروف این منطقه است .
p30pedia.com

شادیاخ در استان خراسان رضوی

محوطه باستانی شادیاخ یکی از محله‌ های نیشابور کهن بوده است که از اوایل سده سوم هجری مسکونی شده و تا سال ۶۶۹ هجری که زمین ‌لرزه آن را در هم درنوردیده ، اهمیت ویژه‌ ای داشته ‌است . بخشی از بقایای شهر کهن نیشابور در آن محل نهفته ‌است . این مکان همچنین جایگاه زندگی شیخ عطار نیشابوری بوده‌ است و اکنون نیز آرامگاه وی و همچنین خیام نیشابوری در آن محله قرار دارند .
این محوطه ، اکنون در شمار آثار تاریخی ملی به شمار می ‌رود و شماره ثبت آن ۱۰۹۱۰ می‌ باشد .

ریشه نام
شادیاخ از دو واژه « شادی » و « اخ » تشکیل شده ‌است که به معنای شادی‌ آفرین می‌ باشد . این محل همچنین به صورت ‌های « شادکاخ » ، « شاد جهان » و « شاد مهر » نیز نامیده شده ‌است .

کاوش ‌های باستان‌ شناسی
در کاوش‌ های باستان ‌شناسی که در سال ۱۳۷۹ در این محل انجام گرفت و شماری از بنا های معماری آن زمان مانند تالار عام ، اندرونی و خانه‌ های ویژه شراب‌ سازی ، آهنگری ، سفالگری و شیشه‌ گری و همچنین در آن منطقه پیدا شد . افزون بر بناها از مکشوفات آن کاوش می ‌توان شماری اسکلت که زیر آوار زلزله مانده بوده ‌اند و همچنین ظرف‌ ها و لوازم فرهنگی مانند سازه ‌های سفالی و شیشه‌ ای و گچبری ‌ها ، نام برد . بخشی از بقایای باستانی آن منطقه و همچنین عکس‌ هایی از اکتشافات به دست‌ آمده در آن‌ جا در موزه شادیاخ ، که در نزدیکی همان مکان است ، نمایش‌داده می ‌شود .

یاقوت در معجم البلدان درباره آن ذیل شاذیاخ چنین آورده است : « شادیاخ نیز شهر نیشابور ، مادر شهر های خراسان در زمان ما است و در قدیم بوستانی بود از آن عبد اللّه بن طاهربن حسین پیوسته بشهر نیشابور . الحاکم ابو عبد اللّه بن بیع در پایان کتاب خود در تاریخ نیشابور آورده است که عبداللّه بن طاهر چون به حکمرانی خراسان نیشابور رسید و در آنجا فرود آمد از بسیاری لشکریان او جا بر مردم تنگ شد و بزور در خانه مردم آمدند و مردم از ایشان سختی دیدند و چنین پیش آمد که یکی از لشکریانش بخانه مردی فرود آمد و خداوند خانه زنی زیبا داشت و مردی غیرتمند بود و در خانه ماند و بواسطه غیرتی که برزن خود داشت از آن بیرون نرفت . روزی آن سپاهی به او گفت رو و اسب مرا سیرآب کن و وی نه یارا داشت که بفرمان او نرود و نه می توانست از خانه خود دور شود . بزن خود گفت تو برو و اسبش را سیراب کن تا اینکه من از دارایی که داریم در خانه پاسبانی کنم . زن رفت و او نیکوروی و زیبا بود . قضا را عبداللّه بن طاهر سواره بدانجا رسید و آن زن را دید و پسندید و از ساده پوشی او در شگفت شد و او را به خود خواند و گفت : روی تو و اندام تو سزاوار آن نیست که اسبی را خدمت کنی و آب دهی ، روزگارت چیست ؟ گفت : این کاری است که عبداللّه بن طاهر بر سر ما آورده است ، خدا او را بکشد . سپس پیش آمد را بر او گفت . وی در خشم شد و سست گشت و گفت ای عبداللّه مردم نیشابور از تو بدی دیدند .



سپس سران لشکر را گفت در لشکر او منادی کنند که هر کس شب در نیشابور بماند مال و خون او حلال است و به شادیاخ رفت و در آنجا سرایی ساخت و به لشکریان خود فرمان داد که گرداگرد آن ساختمان کنند و آنجا آبادان گشت و محله ای بزرگ شد و به شهر پیوست و یکی از محلات شهر شد و سپس مردم در آنجا خانه ها و کاخ ها ساختند . چون غز به خراسان آمد و در سال 548 ه' . ق . آن کار ها را کردند به نیشابور آمدند و آن را ویران کردند و سوختند و ویرانه آن را بجای گذاشتند . آنچه از مردم آن شهر مانده بود به شادیاخ رفتند و آن را آبادان کردند و آن شهری است که در زمان ما به نیشابور معروف است ... من در 613 به نیشابور که همان شادیاخ باشد رفتم ... سپس تاتارها که خدای ایشان را لعنت کناد در سال 617 آن را ویران کردند و یک دیوار هم در آن بر پا نگذاشتند و امروز چنانکه به من گفته اند ویرانه ای است که چشم های خشک را بگریستن وامی دارد و آتش های فرو نشسته را در دل ها روشن می کند . ( نقل از حواشی ادیب بر تاریخ بیهقی ، تاریخ بیهقی چ سعید نفیسی ج 2 ص 897) . کاخ طاهریان در نیشابور در بیرون شهر در روستای شادیاخ و در محله « میان » بوده است . ظاهراً این کاخ طاهریان پس از انقراض این سلسله در 261 چندان نمانده و بزودی ویران شده است زیرا که ابن الفقیه در کتاب البلدان که در حدود 290 یعنی نزدیک سی سال پس از انقراض این خاندان تالیف کرده است دو قطعه از اشعار محمدبن حبیب ضبی را که درباره ویرانه های این کاخ در شادیاخ گفته آورده است ... قصر آل طاهر در « میان » در ناحیه شادیاخ پس از ویرانی دوباره کشتزار شده و از این جا پیدا است که شادیاخ و میان در روستای بیرون شهر بوده است . یعقوبی نیز در کتاب البلدان گوید : « عبداللّه بن طاهر در شهر نیشابور فرود آمد و چنانکه فرمانروایان دیگر می کردند به مرو نرفت و در آنجا بنای شگفتی ساخت که شادیاخ باشد ... » از این جا پیداست که کاخ طاهریان در شادیاخ بنای بزرگ و زیبا و حتی شگفت بوده است . حمداللّه مستوفی در نزهه القلوب گوید: « ... دار الاماره خراسان در عهد اکاسره تا آخر عهد طاهریان در بلخ و مروبودی و چون دولت به بنی لیث رسید عمروبن لیث در نیشابور دارالاماره ساخت و نیشابور دارالملک خراسان شد . در سنه خمس و ستمائه آن شهر به زلزله خراب شد هم در آن حوالی شهری دیگر ساختند و شادیاخ خواندند ، دور باروی آن ششهزار و نهصد گام بود ، در سنه تسع و سبعین و ستمائه آن نیز بزلزله خراب شد ، بگوشه دیگر شهری ساختند که اکنون ام البلاد خراسان آن است ... » از اینجا بر می آید که پس از ویرانی نیشابور قدیم از زلزله سال 605 در روستای شادیاخ شهر دیگری ساختند و آن شهر دوم هم در زمین لرزه سال 679 ویران شد ... ابن الاثیر در تاریخ الکامل در حوادث سال های 548 و 553 و 556 که وقوع فتنه ای در میان شافعیان و حنفیان نیشابور را ذکر میکند تصریح کرده است که در این فتنه ها نیشابور یکسره ویران شد و سپس در حوادث سال 556 گوید که مویدآی آبه حکمران خراسان و حکمران نیشابور شادیاخ را محاصره کرد و تا آخر شعبان 556 جنگ دامنه داشت و پس ازآن همان نکته ای را که یاقوت در سبب آبادی شادیاخ درزمان عبداللّه بن طاهر و لشکرگاه شدن آن آورده است نقل کرده و گوید شادیاخ پس از آن ویران شد و چون روزگار الب ارسلان رسید این قصه را بر او گفتند و وی فرمان داد آنجا را از نوساختند و این زمان بار دیگر ویران شد ... اما شهر شادیاخ بطور قطع و یقین در طرف جنوب شهر حالیه یعنی در همانجا که باغ و مقبره امامزاده محروق است واقع بوده و منشاء این یقین شجره نامه ای است از سادات بلوک بار معدن که به دست آمد ... بالجمله در آن شجره نامه نوشته بود که بیست نفر از سادات اولاد خواجه حسین الاصغربن زین العابدین علیه السلام در پهلوی قبر امامزاده محروق در شادیاخ نیشابور مدفونند . ( از حواشی ادیب بر تاریخ بیهقی ، تاریخ بیهقی چ سعید نفیسی صص 899 - 902) . مقارن استیلای مغول در جنب نیشابور قدیم شهر معتبر دیگر بنام شادیاخ بنا شده بود و در حقیقت در آن ایام همین شهر را نیشابور می گفته اند .

شش فصل کاوش باستان شناسی در محوطه باستانی شادیاخ بیانگر آن است که روزگاری ساکنانی با فرهنگ و تمدن بالا در این محوطه اسلامی زندگی می کردند که با حمله مغول و زلزله های پی در پی از بین رفته است .
«دروازه محوطه اسلامی شادیاخ از جمله محوطه هایی بود که در این منطقه مورد کاوش قرار گرفت و یافته های متعددی را برای باستان شناسان به ارمغان داشت » .
«کشف اسکلت های انسانی در هم و متلاشی شده گویای آن است که امکان دارد زمانی شاید پیش از حمله مغول زلزله ای هولناک بخش هایی از شادیاخ را از بین برده باشد . » تمامی یافته های باستان شناسی حاکی از آن است که شادیاخ روزگاری محل زندگی مردم متدنی بوده است .
کشف کوره های پخت سفال ، آجرپزی و کوره هایی که در آن ها زیور آلات تزئینی ساخته می شده از جمله یافته هایی است که برای ما نشان گر وجود ساکنان متمول در این منطقه است .
در کاوش های باستان شناسی شادیاخ کارگاه شیشه گری نیز کشف شده است که خانیکی از آن به عنوان یکی از پدیده های باستان شناسی یاد می کند .
شواهد باستان شناسی به دست آمده از این کارگاه ها گویای آن است که در آن جام شیشه ای ساخته می شده است .
topiranian .com
wikipedia.org

رودمعجن در استان خراسان رضوی

رودمعجن روستایی در شهرستان تربت حیدریه در استان خراسان ایران است . این روستا یک منطقه گردشگری است . آبشار رودمعجن که از دیدنی ‌های این روستا است در ۴۰ کیلومتری غرب شهر تربت حیدریه و در مجاورت شهر بایک قرار دارد .

در قدیم
فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۹ می ‌نویسد : رودمعجن دهی است از دهستان بایک بخش حومه شهرستان تربت حیدریه واقع در ۴۷ هزارگزی شمال غربی تربت حیدریه و ۲۲ هزارگزی شمال راه شوسه عمومی تربت به کاشمر . کوهستانی است و هوایی سرد دارد . سکنه آن ۱۳۵ تن است و آبش از قنات و رودخانه تامین می ‌شود . محصولات مهم آن غلات و پنبه ، و شغل اهالی زراعت و کرباس و قالیچه بافی است . آبشار رودمعجن در چهار هزار گزی این ده واقع است که ۱۸ گز ارتفاع دارد .
این روستا و منطقه ای که آبشار زیبای رود معجن در آن قرار گرفته ، علاوه بر برق رسانی به امکاناتی همچون پارکینگ و سرویس بهداشتی مجهز شد .
رود معجن در تربت حیدریه با برخورداری از آبشاری و باغ های زیبا به ویژه در فصل تابستان تفرجگاه خوبی برای علاقه مندان به طبیعت است .

forum.iranblog.com
khorasannews.net

رودخانه بابا رمضان در استان خراسان رضوی

کوه‌ های سر به فلک کشیده هزار مسجد سر منشا بسیاری از چشمه سارها و رودخانه ‌است از جمله رودخانه بابا رمضان است .
روستای بابا رمضان از توابع دهستان هزار مسجد در ۴۳ کیلومتری شما غرب شهرستان کلات نادری و در دامنه ارتفاعات هزار مسجد واقع شده‌ است . ارتفاع این روستا ۱۱۰۰ متر و بارندگی سالیانه ۲۲۳ میلی متر است.
اولین عامل برای جاذب بودن این روستا ، وجود رودخانه پر آب و دائمی لاین نو ( بابا رمضان ) است که از دل ارتفاعات هزار مسجد سرچشمه می‌ گیرد پس ازطی کردن مسیر طولانی به روستای بابا رمضان می ‌رسد و محیط را سرسبز و با طراوت می ‌کند .
مسیر بابا رمضان را به علت زیبایی آن در این فصل سال انتخاب می کنیم . جاده ای خاکی پس از 8 کیلومتر ما را به این روستا می رساند . ارتفاع روستای بابا رمضان حدود 1050 متر است و اهالی آن کرد زبان می باشند ، می توان گفت بیشتر روستاهای منطقه به زبان های ترکی و کردی صحبت می کنند . در انتهای روستا امزاده ای قرار گرفته که پذیرای زائرانی از مناطق اطراف می باشد . در این امزاده امکانات مناسبی برای طبخ و خواب مهیا است . پس از خوردن ناهار و کمی استراحت از کنار باغ های روستا مسیر رودخانه را به سمت بالا و روستای لایین کهنه در پیش می گیریم . به علت نبود چشمه مناسبی در مسیر بهتر است از چشمه امامزاده آب برداشت .

خنکی آب رودخانه و سایه های درختان کهنسال گردو ، گرمای آفتاب نیمروز را کاهش می دهد و حرکت را مطلو بتر می کند پس از کمی پیاده روی ، دره تنگتر می شود و دیواره های اطراف سر به فلک می کشد ودر بعضی نقاط مجبور می شویم از عرض رودخانه عبور کنیم . بوته های تمشک و گل های سپید پیاز وحشی به فراوانی دیده می شود و چندین آبشار کوچک و. بزرگ زیبایی دره را دو چندان کرده است . به این قسمت از دره " زوی ژر " می گویند . کم کم بر عرض دره اضافه می شود و باغ های روستا نمایان می شوند . راه پیمایی از بابارمضان تا لایین کهنه حدود 2 ساعت زمان می برد .

زوی ژر
ارتفاع روستا حدود 1450 متر است . روستایی کوچک و تاریخی در دل کوه های هزار مسجد که مردم روستا می گویند زمانی روستای بزرگی بوده و جمعیتی حدود 1000 خانوار داشته است که به علت سیل بزرگی در اواخر قاجاریه ، کاملا تخریب می شود و اکثر مردم آن به پایین دست کوچ می کنند . آثاری از چند برج نگهبانی در چند نقطه دیده می شود . امامزاده ای نیز در روستا وجود دارد که اولیای بالا نامیده می شود و بنای آن از امامزاده بابا رمضان کوچکتر است . کمی از چشمه روستا آب بر می داریم و به سوی جنگلبانی و بالای رودخانه حرکت می کنیم . پس از حدود 1 ساعت دره تنگ می شود و از راه پا کوبی در سمت چپ دره و زیر دیواره ها مسیر را ادامه می دهیم و پس از پشت سر گذاشتن چند پیچ به حصار پارک ملی تندوره می رسیم . به این قسمت از دره " زوی ژور " می گویند . پوشش گیاهی منطقه در پارک غنی تر و انبوهی درختان ارس بیشتر است .

همچنان در کنارآب مسیر را ادامه می دهیم . به ساختمان جنگلبانی که می رسیم قله هزار مسجد که هنوز از برف زمستانی سفید پوش است با ابهتی خاص دیده می شود . از لایین کهنه تا اینجا حدود 2 ساعت زمان می برد .

امکاناتی از قبیل ایستگاه بیسیم ، حوضچه پرورش ماهی ، چند نهالستان ، موتور برق و مکانی برای فرود هلیکوپتر در این مکان ساخته شده تا اداره و حفاضت پارک بهتر انجام شود . پس از گفتگوی کوتاهی با اقای حیدر کوهستانی ، مسئول آنجا ، مسیر آب را ادامه می دهیم .

پس از حدود 30 دقیقه رودخانه دو قسمت می شود که آن را دو آب می نامند . رودخانه سمت راست که از دره زوی رش سرچشمه می گیرد و آب آن بیشتر است و جویبار سمت چپ که از اولنگ نورآلی سرچشمه می گیرد و ادامه مسیر ما از کنار آن می باشد . دره تنگ تر می شود و درختان کهنسال گردوی وحشی جلب توجه می کنند . پس از 20 دقیقه پیاده روی در کف دره به تنگه ای می رسیم و ادامه مسیر از راه پاکوبی در ضلع غربی دره ، با شیب نسبتا تندی می باشد . طی کردن شیب حدود 30 دقیقه زمان می برد و در بالای ان منظره بسیار زیبایی به چشم می خورد . دیواره های بسیار بلندی که اولنگ را در جنوب احاطه کرده اند چشم را خیره می کنند . هوا رو به تاریکی می رود و سرمای شبانگاهی بر منطقه حاکم می شود . چند خانه کوچک عشایری و چشمه های زیبای اولنگ محل مناسبی را برای اقامت شبانگاهی فراهم کرده اند . ارتفاع منطقه حدود 2100 متر می باشد .

koohfum.persianblog.ir

رودخانه بابا رمضان در استان خراسان رضوی

کوه‌ های سر به فلک کشیده هزار مسجد سر منشا بسیاری از چشمه سارها و رودخانه ‌است از جمله رودخانه بابا رمضان است .
روستای بابا رمضان از توابع دهستان هزار مسجد در ۴۳ کیلومتری شما غرب شهرستان کلات نادری و در دامنه ارتفاعات هزار مسجد واقع شده‌ است . ارتفاع این روستا ۱۱۰۰ متر و بارندگی سالیانه ۲۲۳ میلی متر است.
اولین عامل برای جاذب بودن این روستا ، وجود رودخانه پر آب و دائمی لاین نو ( بابا رمضان ) است که از دل ارتفاعات هزار مسجد سرچشمه می‌ گیرد پس ازطی کردن مسیر طولانی به روستای بابا رمضان می ‌رسد و محیط را سرسبز و با طراوت می ‌کند .
مسیر بابا رمضان را به علت زیبایی آن در این فصل سال انتخاب می کنیم . جاده ای خاکی پس از 8 کیلومتر ما را به این روستا می رساند . ارتفاع روستای بابا رمضان حدود 1050 متر است و اهالی آن کرد زبان می باشند ، می توان گفت بیشتر روستاهای منطقه به زبان های ترکی و کردی صحبت می کنند . در انتهای روستا امزاده ای قرار گرفته که پذیرای زائرانی از مناطق اطراف می باشد . در این امزاده امکانات مناسبی برای طبخ و خواب مهیا است . پس از خوردن ناهار و کمی استراحت از کنار باغ های روستا مسیر رودخانه را به سمت بالا و روستای لایین کهنه در پیش می گیریم . به علت نبود چشمه مناسبی در مسیر بهتر است از چشمه امامزاده آب برداشت .

خنکی آب رودخانه و سایه های درختان کهنسال گردو ، گرمای آفتاب نیمروز را کاهش می دهد و حرکت را مطلو بتر می کند پس از کمی پیاده روی ، دره تنگتر می شود و دیواره های اطراف سر به فلک می کشد ودر بعضی نقاط مجبور می شویم از عرض رودخانه عبور کنیم . بوته های تمشک و گل های سپید پیاز وحشی به فراوانی دیده می شود و چندین آبشار کوچک و. بزرگ زیبایی دره را دو چندان کرده است . به این قسمت از دره " زوی ژر " می گویند . کم کم بر عرض دره اضافه می شود و باغ های روستا نمایان می شوند . راه پیمایی از بابارمضان تا لایین کهنه حدود 2 ساعت زمان می برد .

زوی ژر
ارتفاع روستا حدود 1450 متر است . روستایی کوچک و تاریخی در دل کوه های هزار مسجد که مردم روستا می گویند زمانی روستای بزرگی بوده و جمعیتی حدود 1000 خانوار داشته است که به علت سیل بزرگی در اواخر قاجاریه ، کاملا تخریب می شود و اکثر مردم آن به پایین دست کوچ می کنند . آثاری از چند برج نگهبانی در چند نقطه دیده می شود . امامزاده ای نیز در روستا وجود دارد که اولیای بالا نامیده می شود و بنای آن از امامزاده بابا رمضان کوچکتر است . کمی از چشمه روستا آب بر می داریم و به سوی جنگلبانی و بالای رودخانه حرکت می کنیم . پس از حدود 1 ساعت دره تنگ می شود و از راه پا کوبی در سمت چپ دره و زیر دیواره ها مسیر را ادامه می دهیم و پس از پشت سر گذاشتن چند پیچ به حصار پارک ملی تندوره می رسیم . به این قسمت از دره " زوی ژور " می گویند . پوشش گیاهی منطقه در پارک غنی تر و انبوهی درختان ارس بیشتر است .

همچنان در کنارآب مسیر را ادامه می دهیم . به ساختمان جنگلبانی که می رسیم قله هزار مسجد که هنوز از برف زمستانی سفید پوش است با ابهتی خاص دیده می شود . از لایین کهنه تا اینجا حدود 2 ساعت زمان می برد .

امکاناتی از قبیل ایستگاه بیسیم ، حوضچه پرورش ماهی ، چند نهالستان ، موتور برق و مکانی برای فرود هلیکوپتر در این مکان ساخته شده تا اداره و حفاضت پارک بهتر انجام شود . پس از گفتگوی کوتاهی با اقای حیدر کوهستانی ، مسئول آنجا ، مسیر آب را ادامه می دهیم .

پس از حدود 30 دقیقه رودخانه دو قسمت می شود که آن را دو آب می نامند . رودخانه سمت راست که از دره زوی رش سرچشمه می گیرد و آب آن بیشتر است و جویبار سمت چپ که از اولنگ نورآلی سرچشمه می گیرد و ادامه مسیر ما از کنار آن می باشد . دره تنگ تر می شود و درختان کهنسال گردوی وحشی جلب توجه می کنند . پس از 20 دقیقه پیاده روی در کف دره به تنگه ای می رسیم و ادامه مسیر از راه پاکوبی در ضلع غربی دره ، با شیب نسبتا تندی می باشد . طی کردن شیب حدود 30 دقیقه زمان می برد و در بالای ان منظره بسیار زیبایی به چشم می خورد . دیواره های بسیار بلندی که اولنگ را در جنوب احاطه کرده اند چشم را خیره می کنند . هوا رو به تاریکی می رود و سرمای شبانگاهی بر منطقه حاکم می شود . چند خانه کوچک عشایری و چشمه های زیبای اولنگ محل مناسبی را برای اقامت شبانگاهی فراهم کرده اند . ارتفاع منطقه حدود 2100 متر می باشد .

koohfum.persianblog.ir

دهکده‌ چوبین در استان خراسان رضوی

دهکده‌ چوبین نام محلی است که در یکی از روستا های نیشابور در استان خراسان رضوی واقع در شمال شرقی ایران ساخته شده است . این دهکده چوبی کم نمونه و بی‌ همتا در ایران به ‌وسیله مهندس مجتهدی ساخته شده و یکی از دیدنی ‌ها و تفرجگاه‌ های نیشابور می باشد .
نام « دهکده‌ چوبین ‌» برخاسته از ویژگی‌ منحصر به فرد سازه‌ های‌ آن‌ در استفاده‌ کامل‌ از چوب‌ و بکارگیری روشی‌ نوین‌ در ساخت‌ بنا های آن که برخاسته‌ از پیشینه‌ تاریخی‌ - فرهنگی‌ و متناسب‌ با امکانات‌ و قابلیت‌ های اقلیمی‌ و جغرافیایی‌ منطقه‌ است ، می باشد . دیدنی های این دهکده شامل مسجد چوبی ، موزه‌ و کتابخانه ، رستورن ، فروشگاه و نانوایی ، آلاچیق ، سوئیته ، فضای سبز و اکوسیستم زیبای آن به همراه کشاورزی و دامپروری است .
این مسجد ، اولین‌ مسجد چوبی مقاوم‌ در برابر زلزله‌ در جهان ‌می ‌باشد . این‌ بنا ۲۰۰ متر مربع‌ وسعت‌ دارد و سقف‌ آن‌ به‌ صورت‌ شیروانی ‌می باشد .‌ دو مناره‌ آن ۱۳ متر از سطح‌ زمین‌ ارتفاع ‌و وزن‌ هر یک تقریبا ۴ تن‌ می ‌باشد . شکل‌ ظاهری‌ آن‌ به‌ صورت‌ کشتی ‌ای‌ وارونه ‌بر زمین‌ است . در ساخت این مسجد ‌که حدود ۲ سال‌‌ طول‌ کشیده است ، ۴۰ تن‌ چوب‌ استفاده شده است .
مسجد چوبی این دهکده نه تنها در ایران بلکه در جهان بی نظیر است . این مسجد می‌ تواند تا ۸ ریشتر زمین‌ لرزه را تحمل کند و بنای آن به گونه ای است که تا صد ها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید .
اسکلت ‌آن‌ به‌ شیوه ‌Two by Four یا Doublel ساخته‌ شده‌ است ‌. مناره‌ ها به‌ سقف‌ به ‌گونه ا‌ی اتصال‌ دارند که‌ در داخل‌ مسجد ستونی وجود ندارد .
دیواره‌ های‌ آن‌ دو جداره‌ بوده که بین‌ این‌ دو لایه ‌، اسکلت‌ بنا وجود دارد . اسکلت مناره‌ ها و سقف‌ و همچنین‌ سقف‌ و دیواره ‌ها به روش عنکبوتی اتصال‌ دارند . این نام به دلیل شیوه ساخت آن که مانند تنیدن‌ تار عنکبوت‌ است می باشد بطوریکه‌ اتصال‌ مناره ‌ها طوری‌ است که‌ وزن‌ آن‌ ها به‌ صورت‌ مساوی ، ابتدا روی‌ سقف ‌و سپس‌ به‌ دیواره‌ ها و از آنجا به‌ زمین‌ منتقل‌ می ‌شود . قابل توجه است که‌ از طریق‌ نردبان‌ داخل‌ مناره‌ ها می ‌توان به‌ بالای‌ مناره ‌دسترسی‌ پیدا کرد . جالب تر آنکه در محل اتصال‌ مناره‌ به‌ سقف ‌، دریاچه ای‌ تعبیه شده که‌ مانند یک‌ کانال‌ تهویه‌ هوا عمل‌ می کند بطوریکه در تابستان‌ هوای‌ گرم‌ و آلوده‌ را از فضای‌ مسجد خارج‌ می کند و هوای‌ پاکیزه‌ از طریق ‌بادگیر مخصوصی‌ که‌ در سقف‌ بنا شده‌ ، داخل‌ مسجد می‌ گردد ؛ و به‌ این‌ ترتیب‌ یک‌ تهویه‌ طبیعی‌ انجام‌ می ‌پذیرد . دیواره‌ ها کمی‌ حالت‌ زاویه ‌دار دارند که‌ انتقال‌ وزن‌ را از مناره‌ به‌ زمین‌ ساده‌ تر می ‌سازد .
قابل‌ ذکر است‌ که‌ محلی‌ که‌ در آن‌ مسجد‌ ساخته شده ، بسیار موریانه‌ خیز است ، لذا راهکار های ویژه ای در ساخت این مسجد و دیگر بنا های‌ این‌ مجموعه‌ برای جلوگیری از اثرات مخرب چوب خواران به کار گرفته شده است ‌. بطوریکه به‌ عنوان ‌نمونه ، خانه‌ سازنده مجموعه‌ با عمر بیش‌ از ۲۰ سال ‌، از آسیب‌ چوب‌ خواران‌ به دور مانده‌ است ‌. برای ماندگاری‌ دراز مدت‌ دیواره‌ های‌ خارجی در برابر نزولات‌ آسمانی ، چوب های ویژه با فرآوری خاص استفاده شده است .‌
کابینت ‌ها ، دیواره‌ ها و حتی سینی ‌های آبدارخانه‌ این‌ مسجد ،‌ چوبی‌ است . مسجد دارای یک‌ ایوان‌ بیرونی‌ که کف آن از خشت‌ است‌ می باشد . بر روی‌ دیواره‌ های داخلی و بیرونی مسجد‌ به ترتیب تعداد ۷ و ۶ کتیبه‌ زیبا از آیات قرانی به‌ همراه‌ قاب هایش‌ از چوب‌ درختان‌ گردو و توت ‌نصب‌ است .
در ساختمان‌ و تزیینات‌ داخلی چوب های‌ مختلفی‌ از درختان‌ مثمر و غیر مثمر مانند انواع‌ کاجه ، اشن ‌، سپیدار ، گیلاس ‌، گلابی ، زبان‌ گنجشک ‌، گردو و توت استفاده شده است ‌. نور پردازی‌ ویژه مجموعه ، هارمونی‌ ویژه ای‌ از رنگ های‌ شاد ، در شب ها جلوه‌ خاصی‌ دارد .
هدف‌ سازنده این مجموعه ، رونق بخشیدن به‌ صنعت‌ گردشگری‌ و نیز احیای‌ نام‌ و یاد بزرگ‌ مردی‌ است‌ که‌ روزگاری‌ در این‌ مکان‌ به‌ خدمت‌ می ‌زیسته ‌است ‌.


wikipedia.org

دریاچه بزنگان در استان خراسان رضوی

دریاچه بزنگان یا کل بی‌ بی ، تنها دریاچه در استان خراسان رضوی است و در ۱۳۰ کیلومتری مشهد و ۸۰ کیلومتری شهرستان سرخس و در جنوب رشته ‌کوه‌ های هزار مسجد قرار دارد . وسعت این دریاچه حدود ۸۰ هکتار است و عمیق ‌ترین نقطه آن ۱۲ متر می ‌باشد .
آب دریاچه از بارندگی های سالانه و چشمه‌ های کوچک منطقه بزنگان تامین می‌ شود . دریاچه « کل ‌بی ‌بی » در فصول مختلف سال ، محل تجمع پرندگان مهاجر و محل پرورش ماهی قزل ‌آلا ( رنگین کمان ) است .
تاکنون ۳۳ گونه فیتو پلانکتون جلبکی در دریاچه بزنگان شناسایی شده است .
دریاچه بزنگان دارای ویژگی های خاص و از اهمیت علمی و تحقیقاتی بالایی برخوردار است که همه ساله در فصل های پاییز و زمستان و اوایل بهار زیستگاه بسیار مناسبی جهت زمستان گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی می باشد . سازمان حفاظت محیط زیست در جهت حفظ و بهره وری معقول از این پدیده طبیعی و با حفظ اصالت تعادل اکولوژیکی آن ، ‌برنامه هایی در دست اقدام داشته و در آینده نزدیک یکی از مراکز مهم علمی پژوهشی و تفرجگاهی خواهد شد .
ارتفاع این دریاچه از سطح دریا 850 متر است و به لحاظ آب و هوایی در ناحیه ای معتدل با بارش کم ( حدود 200/300میلیمتر در سال ) قرار گرفته در نتیجه از اوایل خرداد تا شهریور آب و هوا خشک و خیلی گرم است . متوسط عمق آب 6 متر و بیشترین ژرفای دریاچه بیش از 11 متراندازه گیری شده است و مساحت آن در حدود 690000متر مربع می باشد . منشاء تامین آب دریاچه نیز باران ، یک ورودی آب اندک و چشمه یا چشمه های زیر دریاچه می باشد . طعم آب نیز کمی تلخ و شورمزه است . این دریاچه و محیط پیرامون آن زیستگاهی مناسب برای ماهیان ، جانوران و پرندگان مهاجر زمستان گذرا ، بهارگذار و بومی است . ماهی بومی دریاچه از همان نوع شیرماهی موجود در دیگر رودخانه های استان می باشد ولی بزنگان زیستگاه خوبی نیز برای چند نوع ماهی کپور شده است .این دریاچه به عنوان تنها « اثر طبیعی ملی » استان خراسان شناخته می شود . غار بزنگان نیز در شش کیلومتری جنوب غربی روستای بزنگان واقع شده و قدمت آن به لحاظ آثار بدست آمده به پیش از میلاد بر می گردد . غار بزنگان آهکی بوده و دارای ستون های استالاگتیت و استالاگمیت می باشد . کف غار خاکی و صاف و دهانه آن رو به شمال قرار دارد و در داخل آن نیز آب آشامیدنی وجود دارد و از مهمترین غار های استان به شمار می رود .

torghabehonline.blogspot.com
bazangan1.persianblog.ir

دریاچه بزنگان در استان خراسان رضوی

دریاچه بزنگان یا کل بی‌ بی ، تنها دریاچه در استان خراسان رضوی است و در ۱۳۰ کیلومتری مشهد و ۸۰ کیلومتری شهرستان سرخس و در جنوب رشته ‌کوه‌ های هزار مسجد قرار دارد . وسعت این دریاچه حدود ۸۰ هکتار است و عمیق ‌ترین نقطه آن ۱۲ متر می ‌باشد .
آب دریاچه از بارندگی های سالانه و چشمه‌ های کوچک منطقه بزنگان تامین می‌ شود . دریاچه « کل ‌بی ‌بی » در فصول مختلف سال ، محل تجمع پرندگان مهاجر و محل پرورش ماهی قزل ‌آلا ( رنگین کمان ) است .
تاکنون ۳۳ گونه فیتو پلانکتون جلبکی در دریاچه بزنگان شناسایی شده است .
دریاچه بزنگان دارای ویژگی های خاص و از اهمیت علمی و تحقیقاتی بالایی برخوردار است که همه ساله در فصل های پاییز و زمستان و اوایل بهار زیستگاه بسیار مناسبی جهت زمستان گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی می باشد . سازمان حفاظت محیط زیست در جهت حفظ و بهره وری معقول از این پدیده طبیعی و با حفظ اصالت تعادل اکولوژیکی آن ، ‌برنامه هایی در دست اقدام داشته و در آینده نزدیک یکی از مراکز مهم علمی پژوهشی و تفرجگاهی خواهد شد .
ارتفاع این دریاچه از سطح دریا 850 متر است و به لحاظ آب و هوایی در ناحیه ای معتدل با بارش کم ( حدود 200/300میلیمتر در سال ) قرار گرفته در نتیجه از اوایل خرداد تا شهریور آب و هوا خشک و خیلی گرم است . متوسط عمق آب 6 متر و بیشترین ژرفای دریاچه بیش از 11 متراندازه گیری شده است و مساحت آن در حدود 690000متر مربع می باشد . منشاء تامین آب دریاچه نیز باران ، یک ورودی آب اندک و چشمه یا چشمه های زیر دریاچه می باشد . طعم آب نیز کمی تلخ و شورمزه است . این دریاچه و محیط پیرامون آن زیستگاهی مناسب برای ماهیان ، جانوران و پرندگان مهاجر زمستان گذرا ، بهارگذار و بومی است . ماهی بومی دریاچه از همان نوع شیرماهی موجود در دیگر رودخانه های استان می باشد ولی بزنگان زیستگاه خوبی نیز برای چند نوع ماهی کپور شده است .این دریاچه به عنوان تنها « اثر طبیعی ملی » استان خراسان شناخته می شود . غار بزنگان نیز در شش کیلومتری جنوب غربی روستای بزنگان واقع شده و قدمت آن به لحاظ آثار بدست آمده به پیش از میلاد بر می گردد . غار بزنگان آهکی بوده و دارای ستون های استالاگتیت و استالاگمیت می باشد . کف غار خاکی و صاف و دهانه آن رو به شمال قرار دارد و در داخل آن نیز آب آشامیدنی وجود دارد و از مهمترین غار های استان به شمار می رود .

torghabehonline.blogspot.com
bazangan1.persianblog.ir

دربند ارغونشاه در استان خراسان رضوی

دربند ارغونشاه ، تنگه‌ ای است به نام دربند کلات که ورودی اولیه به شهرستان کلات از این مکان انجام می ‌گرفته ‌است همچنین به دروازه ارغونشاه نیز معروف می ‌باشد . شهر کلات دارای دو در ورودی اصلی به نام دربند ارغونشاه و دیگری تونل ورودی اولیه شهر است که از سمت مشهد وارد کلات می ‌شوند .

دربند ارغونشاه پلی آجری و همچنین برج ‌های دیده بانی در اطراف آن مستقر است . این پل آجری دارای سه دهانه می ‌باشد و در گذشته ورود و خروج افراد توسط برج دیده بانی قابل کنترل بوده‌ است .

مجد الاسلام کرمانی در سفرنامه خود در باره این دروازه می‌ نویسد : در تنگ ترین نقطه مدخل دره ، در سی متر دورتر نبشته سنگی دیده می ‌شود و پلی نیز با سه دهانه به پهنای ۵/۲ و ۵/۳ و دازای ۲ متر وجود دارد . روی پل آشیانه ‌های برای پاسداران ساخته بودند و مردم به ‌وسیله گذرنامه ‌های حاکم و فرمانده سپاهیان از آنجا عبور می ‌کردند .
در قسمت راست دروازه و در سینه کوه کتیبه حجاری شده به دستور نادرشاه افشار و به تاریخ ۱۱۵۵ هجری قمری و با خط نستعلیق و در ۲۴ بیت و در ارتفای ۱۵ متر بالاتر از سطح زمین قرار دارد .
مضمون شعر در مدح خدا و پیامبر اسلام و نادرشاه است . بیت اول فارسی و مابقی به زبان ترکی است .

ابتدا حمد خدای احد و فرد قدیم قادر لم یزل و عالم و دانا و حکیم
اوکی بوکون مکانی یارتوپ قدر تدن اوکی بوبحر و بری خلق ایدوب شو کتدن

حمام نادری در استان خراسان رضوی

حمام نادری ، بر روی پایه‌ های تخریب شده غرفه ‌های ضلع شمال غربی مسجد کبود گنبد شهرستان کلات نادر ساخته شده و مربوط به دوران حکومت نادر شاه افشار است .
ورودی این حمام از طرف غربی خارج مسجد کبود گنبد بوده و هدف این بوده که افراد پس از طهارت به فضای مسجد وارد شوند . این حمام دارای سرحمام ، خزانه ، سردخانه و گرمخانه بوده و اکنون جزئی از مجموعه مسجد کبود گنبد به حساب می ‌آید . آب انبار این بنا در مجاورت ضلع شمالی مسجد قرار دارد و هدف تامین آب مورد نیاز اهالی ساکن در کبود گنبد یوده است .
این آب پس از آبشار قره ‌سو و از عبور از باغ عمارت خورشید وارد این آب انبار شده و مسجد و برخی از منازل اطراف ، از این آب استفاده می‌ کردند .
عملیات مرمت اضطراری حمام نادری واقع در ضلع شمال غربی مسجد کبود گنبد کلات نادر به پایان رسید .
عملیات مرمت اضطراری حمام به صورت استحکام بخشی شامل مرمت و بازسازی پشت بام ، خاک گچ و گچ کاری فضای داخلی ، تعویض درها و آجرها و آجر فرش فضاهای داخلی حمام که به لحاظ مسائل امنیتی حائز اهمیت بوده تاکنون انجام شده است .
وی در ادامه بیان کرد: بنای این حمام بر روی پایه های تخریب شده غرفه های ضلع شمال غربی مسجد جامع کلات ساخته شده در دوره افشاری می باشد و بخشی از مسجد کبود گنبد شامل آب انبار، مسجد، حمام و بازارچه بوده که با تخصیص اعتبار تقریبی دو میلیارد ریال مرمت و بازسازی گردیده است.

بند نادری در استان خراسان رضوی

بند نادری ، سدی آجری است در انتهای جلگه شهرستان کلات استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران واقعه شده است .

این بند در حدود ۴ کیلومتر پایین ‌تر از شهر کلات به سمت روستای نفطه و بر روی رودخانه ژرف‌ رود ساخته شده‌ است . ارتفاع این بنا از کف رودخانه ۷۰ متر است به نحوی که هر قدر از کف رودخانه به طرف بالا ادامه می ‌یابد بر عرض بند افزوده می‌ شود .

در نما و پوشش این بند از آجر های قرمز رنگ استفاده شده ‌است . دیوار سد دارای حالت نیم دایره و شبیه سد های هلالی با فرو رفتگی بسیار کم می ‌باشد . این بند دارای سه دهانه عمودی به فواصل مختلف می‌ باشد که دو دهانه زیرین برای کاهش فشار آب و دهانه سوم که در قسمت بالا است به منظور تقسیم آب تعبیه شده ‌است .

اهالی کلات این سد را یه نادرشاه افشار نسبت می‌ دهند اما بعضی از محققین ، ساختمان آن را از آثار الغ بیگ فرزند شاهرخ گورکانی می ‌دانند . اما به نظر مهدی بامدادی در کتاب آثار تاریخی کلات و سرخس ، بنای سد را مربوط به سلجوقیان و بالاخص سلطان سنجر سلجوقی می ‌داند .
ارتفاع اين سازه از بستر رودخانه 25 متر و عرض آن بين 7 تا 12 متر است . سرچشمه يا دهنه بزرگ نيز در کالبد ان کار تقسيم و کنترل ذخيره آب پشت ان را انجام می داده است .

Wikipedia.org

بقایای شهر کهن نیشابور در استان خراسان رضوی

آثار و مانده ‌های شهر کهن ، با وسعت تقریبی 2000 هکتار در کناره جنوب شرقی شهر کنونی نیشابور به ‌شکل تپه‌ های باستانی به نام ‌های کهندژ ، آلپ ارسلان ، سبزپوشان ، شادیاخ ، تپه مدرسه ، بازار ، قنات تپه و تپه تاکستان نامور است . شهر کهن پایتخت فرهنگی ایران در سده های میانی اسلام می باشد .

یافته ‌ها و نمونه‌ های باستانی از تپه ‌های نیشابور بیانگر آن است که این شهر مهم از زمان اسلام تا اوایل سده هفتم بسیار پر رونق و آباد بوده است .
آنچه از نیشابور باستانی بر جای مانده منطقه ای است ، در حاشیه ی جنوب شرقی شهر فعلی نیشابور - به وسعت حدود ۶ کیلومتر مربع - که از شمال به اتوبان کمربندی نیشابور - مشهد ، از جنوب به روستای جوری و شاه آباد و از غرب به روستای ابراهیمی محدود می گردد .
بر اساس تحقیقات باستان شناسی آقای ریچارد بولیت در سال ۱۹۶۶ م. محدوده ی کهندژ به صورت تپه ای به ارتفاع ۱۲ متر و به وسعت ۵/۳ هکتار . دیوار و دروازه های حصار با ارتفاع حدود ۵/۳ متر و با وسعت ۱/۱۴ هکتار به عنوان نیشابور قبل از اسلام و سه سده ی اول در دوره ی اسلامی ( حومه ) و اماکن مهم آن به عنوان بخش گسترش یافته ی شهر طی سده ی سوم تا ششم هجری بوده است .

برای اولین بار حفاری های علمی باستان شناسی از سال 1935 توسط یک هیئت آمریکایی از طرف موزه متروپولتین به سرپرستی چارلز و ویلکینسون در تپه سبز پوشان ، تپه مدرسه ، قنات تپه ، و تپه تاکستان انجام گرفت . و آثار بسیار ارزشمندی از دوره اسلامی نمایان گشت . در سال 1996 م نیز آقای ریچارد بولیت برنامه پژوهشی جامعی را جهت تعیین وضعیت و باز سازی محلات شهر قدیم انجام داد .
همچنین در سال 1347 آقای سیف الدین کامبخش فرد نیز در قسمتی از محوطه شهر قدیم اقدام به حفاری نمود . به سال 1367 نیز چهارمین برنامه پژوهشی توسط هیئتی به سرپرستی آقای سید محمد موسوی در این محوطه انجام و بقایای معماری دوره سلجوقی در این قسمتی از این محوطه کشف گردید . از اواخر سال 1378 نیز هیاتی به سرپرستی آقای رجبعلی لباف خانیکی عملیات حفاری و کاوش در محل شادیاخ نیشابور آغاز نموده و امید است در آینده نزدیک آثار ارزشمند و با شکوه صدر اسلام تا آخر دوره خوارزمشاهی در این منطقه باستانی سر از خاک در آورده و خود تبدیل به موزه ای صحرایی در قسمتی از شهر کهن نیشابور شود .

rovzane.com ، irvani.com

باغستان علیا در استان خراسان رضوی

موقعیت و تاریخچه
روستای باغستان علیا از توابع بخش مرکزی شهرستان فردوس ، با مختصات جغرافیایی 58 درجه و 17 دقیقه طول شرقی و 34 درجه و 6 دقیقه عرض شمالی ، در 15 کیلومتری شمال شرقی فردوس و 330 کیلومتری مشهد قرار دارد . روستای باغستان علیا از روستا های دشتی است و ارتفاع آن از سطح دریا 1500 متر است . آب و هوای این روستا در زمستان ‌ها سرد و در تابستان‌ ها ، خشک است . رودخانه فصلی چهل از جنوب روستا عبور می ‌کند .
استقرار روستای باغستان علیا در نزدیکی شهر تاریخی تون ( فردوس ) و روستای بیدسکان که بافت تاریخی با ارزشی دارد و همچنین همجواری آن با سد مهویه و امامزاده سلطان احمد مهویه ، بیانگر قدیمت کهن آن است .
روستای باغستان علیا از گذشته های بسیار دور ، باغ ‌های سرسبزی داشته است و به همین دلیل نیز به نام باغستان معروف شده است .
مردم روستای باغستان علیا به زبان فارسی دری با لهجه فردوسی سخن می‌ گویند ، آن ‌ها مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند .

الگوی معیشت و سکونت
براساس نتیجه سرشماری سال 1375 ، روستای باغستان علیا 2197 نفر جمعیت داشته است که در سال 1385 ، به تعداد 2220 نفر افزیش یافته است .
درآمد اکثر مردم روستای باغستان علیا از فعالیت ‌های زراعی ، باغداری ، دامداری امور خدماتی و تولید صنایع دستی تأمین می شود . مهم‌ ترین محصولات زراعی روستا که در اراضی دیم و آبی آن کشت می شوند عبارتند از : گندم ، جو ، زیره و زعفران .
باغداری نیز به دلیل وجود شریط مساعد اقلیمی رونق خوبی دارد و میوه های مانند گردو ، بادام ، انار ، هلو و غیره در زمره محصولات سردرختی روستا به شمار می آ‌یند . انواع سبزیجات نیز ، در روستا کشت می شود . شیر ، پنیر ، ماست ، کره و کشک محلی مهم ‌ترین محصولات لبنی این روستا هستند .
روستای باغستان علیا در ناحیه کوهستانی استقرار یافته و بافت مسکونی متراکمی دارد و در سطح نسبتا همواری استقرار یافته است . کوچه ها و معابر روستا ، از درختان سر به فلک کشیده و فراوانی پوشیده شده و به شکل کوچه باغ ‌های زیبایی درآمده است .
منظره ساختمان‌ های روستا با سقف‌ های مسطح و دیوار های گل ‌اندود در همجواری با کوچه باغ ‌های سرسبز ، ترکیب ‌های زیبایی از رنگ ‌های خاکی و سبز پدید آورده است . معماری سنتی روستا تناسب کاملی با محیط طبیعی پیرامون خود یافته است .
مصالح به کار رفته در ساخت بنه ، غالباً از گل ، سنگ ، خشت ، چوب و آجر است . در ساخت خانه های جدید از مصالح مقاوم مانند سیمان ، گچ و تیرآهن نیز استفاده می شود .
شکل خانه های روستا از نوع معیشت و درآمد اقتصادی خانوار متابعت دارد . علاوه بر اتاق ‌ها ، آشپزخانه و سرویس بهداشتی ، فضا های مورد نیاز مانند انبار علوفه ، طویله و غیره نیز در ساخت خانه ها منظور شده است .

جاذبه های گردشگری
روستای زیبای باغستان علی ، به دلیل استقرار در ناحیه ‌ی کوهستانی ، اقلیمی معتدل دارد . فراوانی جاذبه های طبیعی این روستا موجب شده که هر ساله گردشگران بسیاری به این روستا مسافرت کنند برخی از مهم ‌ترین جاذبه های این روستا عبارتند از :
رودخانه فصلی چهل ، که از جنوب روستای باغستان علیا می‌ گذرد و قسمتی از آب کشاورزی روستا را تأمین می ‌کند . حواشی این رودخانه ، با درختزار های انبوه و تفرجگاه های جذاب این روستاست .
پیرامون روستای باغستان علیا را ارتفاعات کلات فرا گرفته اند و دامنه این ارتفاعات با گیاهان متنوعی پوشیده است . هنگامی که در فصل بهار انواع گل ‌های رنگارنگ خودرو و گیاهان دارویی مانند شاه ‌تره ، کتیرا ، گل زوفا و غیره می رویند و عطر می ‌پراکنند ، چشم ‌انداز های بدیع و خیره ‌کننده ا‌ی پدید می ‌آورند .
ارتفاعات کلات مورد توجه کوهنوردان و دوستداران طبیعت است و هر ساله گروه های کثیری به قلل این ارتفاعات صعود می‌ کنند .
باغ‌ های فراوان میوه از دیگر جاذبه های طبیعی روستای باغستان است . بازی رنگ ‌های در فصول مختلف چشم‌ انداز های خیره ‌کننده و سحرانگیزی ایجاد می کنند و انسان را به حیرت وامی ‌دارند .
آبگرم معدنی فردوس در 8 کیلومتری روستای باغستان علیا واقع شده است و اشتهار منطقه‌ ای دارد . هر ساله مسافران زیادی برای استفاده از خواص درمانی این آب معدنی به این روستا مسافرت می کنند .
روستای بیدسکان یکی از روستا های زیبا و منحصر به فرد شهرستان فردوس است که در فاصله 20 کیلومتری روستای باغستان واقع شده است . این روستا ، بافت تاریخی با ارزشی دارد .
سد مهویه و مقبره امامزادگان سلطان احمد شاه و سلطان ابوالحسن مهویه از نوادگان امام موسی بن جعفر (ع) در 20 کیلومتری روستای باغستان و در روستای مهویه قرار دارند . در کرانه های دریاچه سد مهویه امکانات قابل توجهی جهت ایجاد فضا های تفرجگاهی وجود دارد و محیطی جذاب برای گردشگران محسوب می شود .
شهر باستانی فردوس ، در 15 کیلومتری روستای باغستان علیا قرار دارد و در کتب قدیم به نام تون معروف بوده است . قدمت این شهر به دوره های تاریخی قبل از اسلام مربوط است .
از دیگر جاذبه های طبیعی اطراف روستا ، می ‌توان به ییلاقات حاجی آباد و حواشی سد برون در فاصله 10 کیلومتری روستا اشاره کرد .

مردم روستای باغستان علیا در اعیاد بزرگ مانند عید قربان ، فطر و غدیر به جشن و سرور و در ایام محرم و وفات ائمه به عزاداری می‌ پردازند . مراسم نخل گردانی در روز عاشورا ، از جمله مراسم ویژه این روستا است .
مراسم پیشواز عید نوروز و دید و بازدید سال نو ، مراسم چهارشنبه سوری ، سیزده به در ، شب یلدا ، حضور دسته ‌جمعی بر مزار اموات و شهدا ، جشن انار ، مراسم چیدن گل زعفران ، مراسم شیر دوشی و مراسم هم شیری از جمله آئین ‌های عمومی مردم روستاست .
بهره‌ گیری از انواع آوا ها و آهنگ ‌های محلی در مراسم عروسی و جشن‌ های روستا رایج است . آواز های محلی با همراهی ساز های دوتار و دیره اجرا می شوند . لالایی‌ هی محلی از جمله نغمه های شیرینی است که مادران برای فرزندان خردسال خود می‌ خوانند .
هفت سنگ ، گوگ بازی ، دیره و سرسر قطاره از بازی ‌های رایج و محلی روستای باغستان علیاست .

پوشاک اکثر مردم روستای باغستان علی ، همانند البسه مردم شهر های اطراف است ، برخی از جوانان روستا برای حفظ آداب و رسوم کهن ، در جشن‌ ها و مراسم خاص ، لباس محلی بر تن می کنند . این لباس‌ ها از پارچه های زیبا و طرح ‌دار ، با رنگ ‌های شاد تهیه شده و به وسیله زیور آلات و پولک ‌های رنگی تزیین می شوند .

عمده‌ ترین صنایع دستی روستا مشتمل بر انواع قالی و قالیچه ، گلیم ، حصیر و اسپندی است .
انار ، زعفران ، زیره ، شیرینی محلی و کلوچه از معروف ‌ترین سوغات روستای باغستان علیا به شمار می آیند .
غذا های متنوعی در روستای باغستان علیا طبخ می ‌شوند . از جمله معروف ‌ترین این غذا ها می‌ توان به بورانی ، آش جوشپره ، سرموک ، حشن مکی ، اشکنه شیره ، اشکنه اوجز ، اماج و کماج و انواع نان محلی و همچنین انواع کباب و خورشت اشاره کرد .
دسترسی : روستای باغستان از طریق شهر های گناباد ، بجستان و فردوس ، با جاده آسفالت قابل دسترسی است .

iranchto.ir

باغ و موزه آرامگاه نادرشاه در استان خراسان رضوی

آرامگاه نادرشاه بنایی است که به یادبود نادرشاه افشار در شهر مشهد ساخته شده ‌است .
ساختمان جدید آرامگاه نادر شاه افشار به گزارش میراث خبر در تاریخ ۱۲ فرودین ماه سال ۱۳۴۲ با حضور پهلوی دوم به همت انجمن آثار ملی در باغ نادری بازگشایی شد .
قوام ‌السلطنه در اواخر عهد قاجار ( ۱۲۹۶ خورشیدی ) در محل یکی از مقابر ویران شده نادری آرامگاه جدیدی برای وی ساخت و استخوان های او را از تهران به مقبره مزبور حمل کردند . این بنای جدید که در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا این که انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسبِ شأن نادرشاه برای وی در همان محل مقبره ساخته قوام ‌السلطنه احداث نماید . این کار از سال ۱۳۳۶ شروع شد و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید .
مقبره کنونی نادرشاه واقع در ضلع شمال غربی چهار راه شهدا ( نادری سابق ) که پس از آرامگاه علی بن موسی الرضا ، امام هشتم شیعیان مهم ‌ترین موضع توریستی - تاریخی شهر مشهد تلقی می شود ، در باغی به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع ساخته شده است . مقبره شامل سکویی دوازده پله ی ، محل گور ، پوششی خیمه مانند بر روی قبر ، سکویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او ، یک غرفه فروش کتاب و دو تالار برای موزه است .
این بنا به همت انجمن آثار ملی در سال ۱۳۴۲ خورشیدی توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده است و مجسمه ها را هنرمند فقید ابوالحسن صدیقی ساخته است . مصالح مقبره عمده از سنگ های خشن و سخت گرانیت کوه سنگی مشهد است .
بعضی از قطعات سنگ بسیار بزرگ انتخاب شده تا تداعی کننده مقبره دوم ساخته خود نادرشاه باشد . پوشش مقبره کاملا به مانند چادر عشایری است ، که نادر در آن زاده و هم کشته شده است . پوشش دیوار های داخلی مقبره نیز از سنگ های مرمر اُخرایی رنگ مراغه انتخاب شده تا قتل نادرشاه در داخل چادر را تداعی نماید .
نادر شاه افشار فاتح دهلی در هنگام حیات خود دستور به ساخت آرامگاهی کوچک در بالا خیابان مشهد داد . این آرامگاه کوچک در سال ۱۱۴۵ هجری قمری در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام ضا از خشت و گل ساخته شد . موزه نادری در قسمت اصلی بنای یادبود آرامگاه افشار در ۲ تالار به منظور معرفی آثار تاریخی این دوره شکل گرفته است .
از موقوفات کرامند نادری که از تصرف وقف خارج شده بود روستای دهشک در مجاور شهر تابران توس احیا شده و در اختیار موقوفه نادری قرار گرفته است که احتمالاً به زودی از محل در آمد آن به بخشی از نیّات واقف بر سر قبر وی عمل خواهد شد .

تندیس نادر شاه سوار بر اسب به همراه تنی چند از سربازانش بر فراز یک حجم سنگی مرتفع توسط مجسمه ساز شهیر ایرانی زنده یاد استاد « ابوالحسن صدیقی » ساخته شده است .

تالار شماره ۱ : این تالار به انواع سلاح ‌های دوره افشاریه ، تابلو های نقاشی از نادر و صحنه های جنگ ، وسایل سوار کاری مانند زین و برگ اسب از دوره افشاریه تا قاجاریه ، چند نسخه خطی از جمله تاریخ جهانگشای نادری و دو شمشیر متعلق به نادر اختصاص دارد که روی یکی کلمه « السلطان نادر » حک شده و روی دیگر این بیت شعر طلا کوب شده است : شاه شاهان نادر صاحب قرآن هست سلطان بر سلاطین جهان
این شمشیر در دشت مغان به سال ۱۱۴۸ هجری در روز تاجگذاری نادر از طرف ملت ایران به وی هدیه شده است .

تالار شماره ۲ : این تالار در سال ۱۳۷۳ به مجموعه اضافه شد و در آن انواع سکه ، ظروف و دیگر اشیای اهدای از دوره صفویه تا معاصر به نمایش در آمده است . همچنین در گوشه شمالی آرامگاه نادر آرامگاه محمد تقی خان پسیان سردار خراسان قرار دارد .

ساختمان آرامگاه نادر بر اساس دو شکل هندسی ، یعنی مربع و مثلث طراحی شده است . این بنا از سنگ خارای کوه سنگی مشهد ساخته شده و اشاره به صلابت و عظمت نادر شاه دارد . تالار آرامگاه به شکل مربع ، از دو دیوار قرمز رنگ بسته و در پناه دیوار قرار گرفته است . این زاویه و پناه و باز بودن تالار حالت صحنه ی جنگ و دفاع و حمله را تداعی می کند . رنگ قرمز دو دیوار نیز به معنای جنگ است و برجستگی های متفاوت سنگی که از دیوار بیرون آمده نبرد های مختلف نادر را نشان می دهد . ستون های اطراف تالار هم با خصوصیاتی اجرا شده که نشانه ای از کلاه نادر است .
معماری این مجموعه کاری از استاد هوشنگ سیحون می باشد .

architectureazad84.blogspot.com

بازار تاریخی نیشابور در استان خراسان رضوی

بازار تاریخی نیشابور که به آن بازار سرپوشیده یا بازار سرپوش نیز می ‌گویند ، یکی از مکان ‌های دیدنی شهر نیشابور است که پیشینه آن به دوره صفویان باز می ‌گردد . این بازار تنها بخش به‌ جا مانده از بازار بزرگی است که از « دروازه مشهد » آغاز و در « دروازه عراق » به پایان می‌ رسیده است . از بناهای به جامانده این بازار می ‌توان از سرا ، کاروانسرا ، تیمچه و گرمابه نام برد .

در داخل این بازار تعدادی سرا ، كاروانسرا ، تیمچه و حمام قرار دارد . عملیات مرمت و بازسازی بازار سر پوشیده از سال 1377 توسط سازمان میراث فرهنگی و با همیاری كسبه بازار شروع و همچنان ادامه دارد .
كاروان سرای مستوفی ، یكی از تیمچه هایی است كه درون این بازار تاریخی وجود دارد كه دو دهنه ورودی آن یكی در حاشیه جنوبی خیابان امام خمینی و ورودی دیگر با در بزرگ چوبی به بازار می شود .
حمام مرمر ، یكی دیگر از جاذبه های این بازار تاریخی است كه قدمت بسیار دارد اما امروز خرابه ای بیش نیست .

بارگاه امام رضا (ع) در استان خراسان رضوی

حرم رضا در شهر مشهد
بارگاه امام رضا ، امام هشتم شیعیان ، در داخل ضریح قرار دارد . دیوار های حرم تا ارتفاع ۲۰ سانتی متر با سنگ مرمر پوشیده شده ‌است و بالای آن به ارتفاع ۹۲ سانتی متر با کاشی‌ هایی بسیار گران‌ بها و ارزشمند ، مشهور به « سلطان سنجری » مزین شده ‌است . بر روی این کاشی ‌های نفیس آیات قرآن و احادیث معصومین شیعیان با خطوط رقاع و ثلث و نقش‌ های اسلیمی برجسته دیده می ‌شود . کتیبه بسیار مهمی که در حرم به چشم می ‌خورد ، در زیر گنبد بر سر دیوار های حرم است و حرم را دور می ‌زند . بر این کتیبه که ۸۰ سانتی متر عرض دارد ، سوره جمعه با خط ثلث جلی نوشته شده ‌است . که اثر خطاط مشهور دوره صفوی « علیرضا عباسی » است .

تاریخچه
در سال 203 علی بن موسی ( رضا ) به دست مامون کشته شد و بدن او را بالای سر هارون الرشید دفن کردند ( پای علی بن موسی (رضا) بالای سر هارون است ) .
بعد از این اتفاق آن محل به نام مشهد الرضا ( محل شهادت رضا ) نامیده شد . شیعیان و اهل تسنن شروع به زیارت و بازدید از مرقد او کردند . اواخر قرن نهم بر روی مرقد او گنبد ساختند و حرم او را گسترش دادند .

گنبد
نخستین گنبد حرم امام رضا ، به فرمان سلطان سنجر سلجوقی و به کوشش وزیر وی ، شرف الدین قمی ساخته شد . جنس آن گنبد از کاشی بود . گنبد آغازین همان است که امروزه از داخل حرم مطهر دیده می‌ شود و سطح مقعّر و مقرنس آینه کاری آن پید است .
در دوران شاه طهماسب صفوی ، پس از جمع آوری خشت های کاشی ، گنبدی با روکش طلا بر فراز گنبد پیشین بنا شد . این همان گنبدی است که امروزه در نمای بیرونی وجود دارد .
در سال ۱۰۰۹ هجری قمری که شاه عباس صفوی از پایتخت آن روز ، اصفهان ، پیاده به مشهد رفت ، مدتی در مشهد ماند و دستور داد که گنبد حرم امام رضا ، بار دیگر با خشت ‌هایی از مس و روکش طلایی پوشیده شود و این کار به دست کمال الدین محمود یزدی به انجام شد . بر پایه آن چه در کتیبه گنبد دیده می ‌شود ، این کار در سال ۱۰۱۰ هجری قمری آغاز شده و در سال ۱۱۱۶ هجری قمری به پایان رسیده ‌است . متن کتیبه گنبد که اثر خامه خوشنویس ایرانی علیرضا عباسی است ، و با قلم طلایی بر زمینه فیروزه‌ ای به خط ثلث نوشته شده ، چنین است :
« بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولی ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضه المنوره الملکوتیه مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان . فاستسعد بالمجیء ماشیاّ علی قدمیه من دارالسلطنه اصفهان الی زیاره هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینه هذه القبه من خلّص ماله فی سنه الف و عشر و تمّ فی سنه الف و ستهعشر . »

در سال ۱۰۸۴ هجری قمری و در زمان شاه سلیمان صفوی ، به دنبال وقوع زمین لرزه ، گنبد حرم امام رضا هم آسیب دید و شماری از خشت ‌های طلایی آن از جا کنده شد . وی دستور داد تا گنبد بازسازی شود و کتیبه ‌ای بر آن افزوده گردد که این رخداد را حکایت نماید . این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد دیده می ‌شود .
« من میامن منن الله سبحانه الذی زین السماء بزینه الکواکب و رصع هذه القباب العلی بدرر الدراری الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاکرم الافخم اشرف ملوک الارض حسبا و نسبا و اکرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمه المعصومین و محیی مراسم آبائه الطیبین الطاهرین السلطان بن السلطان شاه سلیمان الصفوی الموسوی بهادرخان بتذهیب هذه القبه العرشیه الملکوتیه و تزیینها و تشرّف بتجدیدها و تحسینها اذا تطرق الیه الانکسار و سقطت لبناتها الذهبیه التی کانت تشرق کالشمس فی رابعه النهار بسبب حدوث الزلزله العظیمه فی هذه البلده الکریمه فی سنه اربع و ثمانین و الف و کان هذه التجدید الجدید فی سنه ثمانین و الف . کتبه محمدرضا امامی . »
در سال ۱۳۵۳ خشت‌های طلایی گنبد که شفافیّت خود را از دست داده بود ، برداشتند و پس از رنگ آمیزی مجدّد آن با آب طلا ، آن را در جای خود قرار دادند .
این امارت در میان باغی بزرگ و زیبا قرار داشت که متعلق به حمید بن قحطبه والی توس بود گویند هنگامی که امام رضا (ع) به مرو می رفتند در بین راه در خانه حمید بن قحطبه فرود آمدند و محل تدفین خود را مشخص نمودند .
با توجه به این مطلب اولین بنای آرامگاه همان بقعه هارون الرشید بوده است که توسط مأمون عباسی بنا شده است که بقیه بنای حرم بر روی آن ساخته شده است از این تاریخ به بعد تا دوره دیلمیان نشانه ای از تجدید یا مرمت حرم در دست نمی باشد سبکتکین (387 ـ 366 هـ ق ) پادشاه متعصب غزنوی حرم مطهر را ویران و زیارت آن را ممنوع کرد پس از آن عمید الدوله فایق در تکمیل بقعه و آبادانی مشهد کوشید . در سال 400 هـ ق ابوبکر شهمرد به دستور سلطان محمود غزنوی بنای بقعه بار دیگر بازسازی کرد با توجه به سنگ نوشته قبر امام رضا(ع) به نظر می رسد بنای حرم در سال 516 هـ ق تجدید یا تعمیر شده است . بنای بقعه به سال 548 هـ ق آسیب فراوان دید . در روزگار سلجوقیان شرف الدین ابوطاهر قمی پس از مرمت بنا گنبدی کاشی کاری شده را بر روی قبه حرم بنا کرد و مناره ای را کنار آن ساخت در دوره خوارزمشاهیان (612 هـ ق ) روضه رضوی مورد توجه قرار گرفت که کتیبه هایی از آن زمان در حرم موجود می باشد . در زمان چنگیز بقعه دچار ویرانی شد .
در زمان غازان خان و سپس سلطان محمد خدابنده الجایتو در تعمیر و تزئین حرم مطهر کوشید . در قرن هشتم بنای حرم عبارت بوده است از : حرم ، مسجد بالاسر و چند بنای کوچک متصل به ضلع شمالی و یک مدرسه ( به تصریح ابن بتوته جهانگرد معروف ) . در زمان شاهرخ تیموری و همسرش گوهرشاد حرم مطهر توسعه قابل توجهی پیدا کرد .
در این دوره سال 821 هـ ق نخستین مسجد جامع شهر مشهد با نام مسجد گوهرشاد در سمت قبله حرم مطهر بر پا شد سپس بنای « دارالحفاظ » « مسجد فرق الذکر » « دارالسیاده » و سر انجام تحویل خانه یا خزانه بر پا شد . پیرامون مجموعه نیز سه مدرسه به نام های مدرسه پریزاد ، مدرسه بالاسر ، مدرسه دو درب ساخته شد در زمان سلطان حسین بایقرا ( 875 ـ 912) به کوشش امیر علی شیر نوایی صحن کهنه و اساس ایوان طلا به وجود آمد صحن انقلاب در زمان شاه عباس اول وسعت یافت در زمان شاه طهماسب صفوی مناره نزدیک گنبد مرمت و طلا کاری شد و در سال 932 هـ ق خشت های نفیس کاشی روی گنبد به خشت های طلا مبدل شد بعد از غارت خشت های طلای گنبد در شورش عبد المؤمن خان ازبک شاه عباس در سال 1010 هـ قبه تجدید بنای آن دستور داد که شرشح آن در کتیبه مینا کاری شده دور گنبد به خط علیرضا عباسی نقش بسته است . در زمان شاه عباس صحن کهنه ( انقلاب ) گسترش یافت و ایوان شمالی اتاق ها غرفه ها و سردر ها و ایوان های شرقی و غربی آن احداث گردید .
روضه منوره که پیکر مقدس حضرت رضا (ع) در آن مدفون است زیر گنبدی زرین و با شکوه قرار دارد و هسته مرکزی بناهای آستان قدس رضوی به شمار می آید . در سال های آغازین به خاک سپاری پیکر پاک امام (ع) ، حرم مطهر به صورت بنایی ساده با مصالح ویژه آن دوران بنا شده بود ، چنان که بقعه مطهر تنها در یک در وروردی ساده در پیش روی مبارک داشت و دارای تزئیناتی مختصر به سبک آن زمان بود . صفه های اضلاع حرم به جز صفه پیش رو ، به سوی خارج از بنا بسته بود . بر فراز بقعه تنها قبه ای وجود داشت . در آن سال های دور زمین های اطراف حرم مطهر ، همه خالی از سکنه بود و نوغان که یکی از دو قصبه معروف و معتبر توس بود ، تنها آبادی مسکونی منطقه محسوب می شد .
نظارت دقیق حکام جور بر حرکات و سکنات شیعیان ، منع آنها از توجه به مرقد امام و درک فیض زیارت ، موجب شد که سال ها سپری شود و بنایی درخور و شایسته مضجع شریف حضرتش احداث نگردد . سرانجام سال های سخت و سنگین به کندی سپری شد ، عنایات خدای تعالی نسبت به روضه رضوی موجب شد که در آن روز های اولیه و جو خاص آن زمان ، حرم مطهر از هرگونه آسیبی محفوظ بماند تا آنجا که باب رافت خاصه حضرت بصورت بروز کرامات پی در پی و معجزات ، گره از کار دردمندان و نیازآوران به درگاهش گشود ، کثرت و تداوم کرامات امام موجب شد که توجه و اقبال مردم و حاکمان آن زمان به ویژه بیشتر اهالی خراسان و مناطق دیگر فزونی یابد و ارادتمندان به بقعه و بارگاه رضوی ، زیارت پرفیض مرقد منورش را بر خود فرض دانسته اقدام به ساخت و مرمت و تذهیب و تزئین و حفظ و نگهداری آن بنای مقدس نمایند . در طول قرن های مختلف ، رجال کشور های اسلامی ، حکام و امرای خراسان ، مردان با اخلاص و علاقه مند به مقام شامخ ولایت و امامت با صرف مبالغی در تجدید عظمت آن کوشیده اند ، ضمن تزئین آن با ایجاد بناها و به جای گذاشتن آثاری این مکان شریف را مملو از جلوه های کهن هنری دوران گذشته نموده ، نفایس تاریخی و شاهکار های هنری شان را مخلصانه به این جایگاه رفیع عرضه دارند .
nasimrezvan.com

آرامگاه لقمان در استان خراسان رضوی

آرامگاه لقمان ، بنایی عظیم و آجری در شهرستان سرخس است .
این بنا پس از هزار سال ، هنوز ابهت و صلابت خود را حفظ کرده و در میان تل‌ های خاکی بخش ‌های مخروبه ملحقات بنا گردن فرازی می ‌کند . مقبره این عارف سرخسی در یک کیلومتری شمال شهر سرخس قرار دارد . شباهت بسیار زیادی بین این بنا و آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی وجود دارد .
این بنا شامل گنبدی دو پوشه آجری با ایوانی بلند است همچنین نوار کمربند مانندی قسمت مدور گنبد را از ساقه و دیواره آن که بر روی قاعده کثیرالاضلاعی قرار گرفته ‌است ، جدا می ‌کند . در بدنه هر ضلع آن ، روزنه ‌ای برای روشنایی درون گنبد تعبیه شده‌ است . و تزئینات گچی ، گچ بری و آجر کاری آن ممتاز است . درون طاق ‌ها مزین به نقوش هندسی لوزی شکل ( برجسته و گود ) می ‌باشد . طول و عرض خارجی بقعه به ابعاد۷۰*۱۷۰و۴۰* ۲۶ متر می ‌باشد . ساختمان آن از دو بخش مربع شکل متصل به هم تشکیل شده‌ است . ایوان ورودی بزرگ و مرتفعی در سمت شمال و آرامگاه که در وسط چهار ضلع داخلی آن طاق نماهایی ساخته شده است . بقعه دارای دو طبقه و طبقه دوم آن غرفه داراست . طرح چهار ضلعی بنادر قسمت بالا به تعدادی تربنه به طرح هشت ضلعی تبدیل شده که حجم چشمگیری را در نمای خارجی آن بوجود آورده ‌است . و گنبد کم خیزی بر روی استوانه بنا گردیده ‌است . نور داخل بقعه از چهار نورگیر مستطیل شکل در بدنه هشت ضلعی تامین می‌ شود و طاق نماهای داخلی بنا با آجرکاری ظریف و طرح های هندسی لوزی ساخته شده ‌است . این بنای تاریخی تحت شماره ۱۶۵ در شمار آثار تاریخی با ارزش ایران به ثبت رسیده‌ است .
در داخل‌ بنا کتیبه‌ ای‌ به‌ خط‌ نسخ‌ گچبری‌ شده‌ است‌ که‌ تاریخ‌ 757 ه . ق‌ را نشان‌ می ‌دهد .

Wikipedia.org
niksalehi

آرامگاه کمال ‌الملک در استان خراسان رضوی

محمد غفاری ( کمال الملک ) ار هنرمندان بنام عصر قاجار است که ظهور او در عرصه نگارگری با ابداعات و نوآوری ‌های او در سبک و روش ، فصل تازه ای را در بخش هنر های تجسمی ایران گشود . وی با کشیدن تابلو تالار آیینه از سوی ناصر الدین شاه به کمال الملک ملقب شد .
آرامگاه کمال ‌الملک بنایی است که در شهر نیشابور بر مزار کمال ‌الملک ساخته شده است .
این بنا کنار آرامگاه عطار نیشابوری و در باغی در محله کهن شادیاخ در شهر نیشابور ساخته ‌شده ‌است . این باغ در فاصله نزدیک به یک کیلومتر در سمت غرب آرامگاه خیام قرار گرفته ‌است .
طراح این بنای یادبود استاد هوشنگ سیحون است .

نمای بنا
این بنا در نقشه از دو مدول ( پیمون ) مربعی شکل تشکیل شده است که مستطیلی با تناسب ۱ بر ۲ را می‌ سازند . اضلاع مربع در نما با یک قوس نیم دایره خود نمایی می‌ کنند ؛ حجم بنا از قوس ‌هایی متقاطع که بر روی اقطار مربع زده شده اند پدید آمده که این قوس های متقاطع ، « تاق ‌های چهار بخش » را که در معماری سنتی ایران بسیار دیده شده اند را تداعی می ‌کنند و احتمالاً منبع الهام طراح نیز بوده است . طراح با بهره ‌گیری خلاقانه از قوس و با پیچشی که در ایده کلی آن ایجاد کرده ، به نتیجه ‌ای ظاهراً متفاوت با هندسه ‌ای پیچیده دست یافته است . این طرح نوآورانه با به‌ کارگیری سازه پوسته ‌ای بتنی اجرا شده است .
در بنای یادبود کمال الملک دو نوع قوس به شرح زیر دیده می‌ شود .
شش قوس نیم دایره نما که نسبت دهانه به ارتفاع آنها 1 به 2/1 است ، چهار قوس متقاطع که بر روی اقطار دیده می‌ شوند . همچنین در پایین قوس ‌های اصلی نما از روبرو دو قوس کوتاه ‌تر نیز وجود دارند که در واقع تلاقی قوس‌ های متقاطع هستند . شاید بتوان گفت حجم کلی بنا از پوسته ‌ای سه بعدی در فضا حاصل آمده است که در یک حرکت نرم دو نوع قوس یاد شده را به هم پیوند می ‌دهند . این قوس ها و پوشش آنها در بالا ، اشکال هندسی مخروطی شکلی را بوجود آورده ‌اند که ابتکاری هندسی بوده ، اوج خلاقیت معماری را در بهره ‌گیری از عناصر معماری سنتی ایران در ترکیبی جدید و موزون نشان می ‌دهد . در این بنا نیز همانند آرامگاه خیام هندسه نقشی شایان توجه دارد و پیوند عمیق این بنا را با نظام معماری ایرانی برقرار کرده است .
تزیینات استفاده شده برای آرامگاه کمال الملک کاشی معرق است که نقوش آنها بسیار هنرمندانه بر روی سطوح منحنی نما بکار گرفته شده‌ اند و به سمت خط تقارن قوس‌ ها این نقوش کوچک و کوچک ‌تر می ‌شوند . به گفته طراح ، کاشی معرق ، معماری کاشان یعنی محل زادگاه کمال الملک را یادآور می ‌شود . نمای بنا و تزیینات و همچنین رنگ کاشی ها ، هماهنگی فراوانی با آرامگاه عطار ، که در کنار آن است ، دارد ؛ به گونه ‌ای که شاید بازدید کننده در نگاه نخست گمان کند که این بنا ها بخشی از هم هستند .

سنگ مزار
سنگ مزار کمال الملک همچون سایر سنگ‌ های مزاری که سیحون در آرامگاه ظهیر الدوله تهران طراحی کرده است ، یکپارچه از سنگ گرانیت و با بافت خشن بوده ، در قسمت بالای سنگ که مرتفع و زاویه دار تراشیده شده است ، نقش برجسته ‌ای از کمال الملک توسط شاگرد ایشان مرحوم استاد ابوالحسن صدیقی سنگ‌ کاری گردیده است .

irden.com ، wikipedia.org

آرامگاه عطار در استان خراسان رضوی

آرامگاه شیخ فرید الدین عطار نیشابوری در محله باستانی شادیاخ نیشابور شیخ عطار فرید الدین عطار نیشابوری شاعر و عارف نامی ایران در حدود سال ۵۴۰ هجری متولد و در سال ۶۱۸ درگذشت . آرامگاه وی در ۶ کیلومتری نیشابور هر ساله پذیرای علاقمندان به ادب و فرهنگ ایرانی است . آرامگاه عطار از بنا های دوره امیر علیشیر نوایی است و در سده نهم هجری ساخته شده است . بنای کنونی آرامگاه دارای هشت ضلع و گنبدی کاشی کاری شده و چهار در ورودی است . در نمای بیرونی آن چهار غرفه کاشی کاری شده تعبیه شده است و در وسط بقعه ، قبر عطار و یک ستون هشت ترکی به ارتفاع ۳ متر وجود دارد . عطار چنانکه از نامش پیدا است ، در نیشابور دکان عطاری داشت و در حمله مغول کشته شد . وی یکی از پرکار ترین شاعران ایرانی به شمار می رود و بنا به نظر عارفان در زمینه عرفانی از مرتبه‌ ای بالا برخوردار بوده‌ است ؛ چنانکه مولوی درباره او می ‌فرماید :
هفت شهر عشق را عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچه‌ ایم

آز آثار زبانزد عطار می توان تذکره الاولیا و منطق الطیر را نام‌ برد .
حکیم ابوالفتح عمر بن ‌ابراهیم مشهور به خیام نیشابوری ، فیلسوف و ریاضیدان ، منجم و شاعر ایرانی اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است که در تاریخ جهان به عنوان ریاضیدان و عالم هیئت و شاعر بلند پایه مشهور و شناخته شده است .
بنابر شواهد نخستین بنای آرامگاه او توسط یحیی این صاعد قاضی القضاه نیشابور در سده هفتم هجری بر پا گردید . سپس امیر علیشیر نوائی وزیر آخرین حکمران تیموری بنای دیگر بر آرامگاه عطار ساخت که اکنون تنها سنگ افراشته سیاه رنگ کتیبه داری از آن باقی مانده است . سرانجام در سال 1341 ش انجمن آثار ملی بنای ویران شده را مرمت و بازپیرائی نمود و با کاشی های الوان آن را به شکلی زیبا آراست .
فریدالدّین ابوحامد محمّد عطّار نیشابوری یکی از عارفان و همچنین یکی از شاعران بلند نام ادبیّات فارسی‌ در اواخر سده ششم و اوایل سده هفتم است . عطار در حمله مغول کشته شد .

آرامگاه عطار در در محله باستانی شادیاخ نیشابور ، ۶ کیلومتری شهر نیشابور ، قرار دارد . این آرامگاه از بنا های دوره امیر علیشیر نوایی است و در سده نهم هجری ساخته شده است . بنای کنونی آرامگاه دارای هشت ضلع و گنبدی کاشی کاری شده و چهار در ورودی است . در نمای بیرونی آن چهار غرفه کاشی کاری شده تعبیه شده است و در وسط بقعه ، قبر عطار و یک ستون هشت ترکی به ارتفاع ۳ متر وجود دارد .

wikipedia .org

آرامگاه شیخ ‌احمد جامی در استان خراسان رضوی

آرامگاه شیخ الاسلام احمد جام ، با قدمتی نزدیک به ۸۰۰ سال در شهرستان تربت جام در استان خراسان رضوی واقع می ‌باشد . این آرامگاه مدفن عارف نامی خراسان شیخ الاسلام احمد جامی است .

تربت جام ، یکی از مناطق تاریخی با اهمیت ایران به حساب می آید . وجود ابنیه متعدد تاریخی با کاربری های مختلف ، شاهدی بر این مدعاست . به طوری که بررسی هر یک از این ابنیه می تواند بخشی از تاریخ معماری ایران ، بخصوص در بخش شرقی آن را به خوبی نشان دهد .‌ علاوه بر جنبه های تاریخی ، این منطقه در مبحث توریسم و ایرانگردی و جهانگردی در حال حاضر سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده است . به عنوان مثال در حالی که بازدید کنندگان از بنای تاریخی مزار شیخ احمد جام در سال 1377حدود سیصد و چهارده هزار نفر بودند ، این تعداد در سال 1380 به حدود یک میلیون دویست و هشتاد و نه هزار نفر یعنی به بیش از چهار برابر رسیده است . بر این اساس این بنا از لحاظ بازدیدکننده مقام اول را در کشور به خود اختصاص داده است . توجه به بودجه های صرف شده بری تعمیر و بازسازی و حفاظت و نگهداری سیر بناهای عظیم تاریخی چون آرامگاه فردوسی ، تخت جمشید ،‌ چهلستون و … که در مقام های بعدی از نظر باز دید کننده قرار داشته اند ، نشان می دهد که با وجود سهم اندک این بنا از بودجه های دولتی ، ارزش و عظمت مذهبی ، قدمت تاریخی و سیر خصیص ویژه این بنا ، تنها عامل جذب بازدیدکننده به سوی آن بوده است . در واقع اگر این بنا به طور دقیق معرفی شود و مرمت های لازم و توجهات مربوطه در مورد آن اعمال گردد ، بدون شک نه تنها به یکی از قطب های ایرانگردی بدل می شود ، بلکه آموزه های معماری متعددی را در اختیار اندیشمندان و محققین قرار می دهد و در بازشناسی عظمت تفکر و تلاش اجداد ما ، صحه خواهد گذاشت . به همین دلیل نوشته حاضر نگاهی گذرا به برخی از جنبه های زیبایی شناسی و معماری مزار شیخ احمد جام به عنوان یکی از بناهای عظیم تاریخی مذهبی ( آرامگاهی ) منطقه جام است . امید است که در آینده ی نه چندان دور سیر ابنیه تاریخی به طور دقیق تر معرفی گردند .

معرفی اجمالی مجموعه معماری مزار
اگر چه افراد و گروه های بسیاری در باره این مجموعه به بحث و بررسی پرداخته اند ، لیکن تا کنون نوشته کاملی که تمامی جنبه های این اثر عظیم معماری را به طور همه جانبه معرفی نم آید ، به رشته تحریر در نیامده است . این مجموعه در جبهه شرقی شهر تربت جام قرار گرفته است و حاوی اطلاعاتی ارزشمند در زمینه شناخت‌ تحولت ، نحوه معماری و هنر دوره اسلامی در شرق خراسان است . مجموعه معماری آرامگاهی فوق مشتمل بر ده فضای معماری ، بر گرد یک صحن وسیع مرکزی است . آلفونس گابریل در این ارتباط چنین می نویسد : " مقبره ی او با مسجد ، مدرسه ی علمیه ، خانقه ، حجره ها و گنبدش ، تمام خصیص یک بنای مذهبی را از نظر معماری دارا بود . بنای مقبره از یک سو زیارت گاه و از سوی دیگر کانون عارفان و صوفیان ایران محسوب می شود … ایوان عظیم با سر در کاشی کاری شده مرتفع به دوره شاه عباس صفوی (1629 تا 1587 میلادی ) و مسجد بزرگ در پشت گنبد مقبره ، به نیمه دوم قرن سیزدهم مربوط می شود ، در حالی که قدمت خانقاه به دوره حیات شیخ باز می گردد . کاشی کاری های زیبا در بیشتر قسمت ها از بین رفته و ملات خاکستری رنگ زیر آن پدیدار شده بود ، زیبایی و جلال به آرامی و بدون وقفه ناپدید می شد . اکنون برای معرفی دقیق تر مجموعه هر یک اجرا آن را به تفکیک مورد بررسی و تحلیل قرار می دهیم .

فضای ورودی مزار
این بخش چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته و با توجه به مقتضیات زمانی تغییراتی به خود دیده است . شکل و هیبت کنونی مربوط به سال های اخیر و بعد از محوطه سازی توسط استانداری خراسان در سال 1351 می باشد . فضای ورودی مزار شامل ایوانچه ی است که پوشش آن مزین به نقاشی گل و بوته بسیار زیبا بوده و در طرفین ورودی نیز دو سکوی کوتاه تعبیه شده است .

مسجد کرمانی
این بنا در سمت چپ ایوان قرار دارد و ظاهرا نام آن منصوب به سازنده بنا " خواجه زکی بن محمد بن مسعود کرمانی " است . مسجد کرمانی با ابعاد 70/10 × 17 متر مشتمل بر شاه نشین در وسط هر ضلع و سه چله خانه در زویی شرقی و غربی است . در شاه نشین واقع در ضلع غربی ، زیبا ترین عنصر معماری این مسجد ، یعنی محراب گچبری شده و نفیس آن قرار دارد که از شاه کارهای قرن هشتم هجری به حساب می آید . اجزای مهم این محراب عبارتند از : قاب ، حاشیه ، زوار ، لچکی ، ‌قوس طاق نما و سرستون کوچک که با تلفیقی موزون پدیده ی نفیس را بوجود آورده است . کتیبه اصلی محراب واقع در حاشیه آن شامل سوره مبارکه فتح از ابتدا تا قسمتی از آیه پنجم این سوره است . همچنین در قوس طاق نمای داخلی نیز آیات نورانی 26 و 27 از سوره آل عمران دیده می شود . علاوه بر این دو کتیبه ، نوشته دیگری در قاب واقع در طاق نماهای کوچک قرار دارد که شامل آیات 62 و 63 از سوره یونس می باشد . در بخش فوقانی پیرامون فضای داخلی مسجد کرمانی نیز کتیبه ی شامل سوره مبارکه ( یس ) به طرز هنرمندانه ی بنا را دور می زند . با توجه به وجود سال 728 تا 718 هجری قمری در یکی از بخش های کتیبه می توان ادعا نمود که همین تاریخ سال بنیان و پی ریزی مسجد کرمانی می باشد .

گنبد سفید
این بنا در سمت راست ایوان قرار دارد . ورودی گنبد سفید با تقارن داری ایوانچه ی که طاق پوشش آن مزین به مقرنس های ظریفی بوده که در میان آن نقاشی های آبی رنگ ، جلوه خاصی را برای ورود ایجاد کرده است . فضای داخلی گنبد سفید دارای دو شاه نشین در اضلاع شمالی و جنوبی است که شاه نشین جنوبی داری تزئینات مقرنس بوده که احتمالا در دوره های بعدی صورت گرفته است . در میان پوشش بنا عنصر کوچکی یجاد شده که بوسیله آن نور فضای داخلی گنبد سفید ، تامین می گردد .

ظاهرا در طرفین شاه نشین شرقی دو درگاه کوچک قرار داشته که به طاق نمای بیرونی راه می یافته است . تنها کتیبه ی این بنا به خط کوفی در پیرامون یک زمینه شطرنجی ناتمام مزین به سوره های اخلاص و فاتحه ایجاد شده است که متاسفانه امروزه قسمت اعظم این کتیبه در محل خود وجود نداشته و از میان رفته است . در نمای بیرونی گنبد سفید ، دیواری آجری مشتمل بر چهار طاق نما دیده می شود که در میان آن در زمینه ی لاجوردی کتیبه ی در سه سطر و حاوی نام معمار و تاریخ آن به صورت ( استاد جاجی زین جامع شیرازی غفرالله له فی اربع و اربعین و ثمانماه ( 844 هجری قمری ) است . بر این اساس می توان ادعا نمود که بنای گنبد سفید در اواسط سده هشتم هجری قمری به بناهای موجود در مزار افزوده شده است .

گنبد خانه
این بخش در امتداد سر در ایوان رفیع مجموعه قرار دارد . بنابر شواهد موجود ، گنبد خانه بنای منفردی بوده و مقدم بر سیر ابنیه اطراف ساخته شده است . عناصر تزئینی و معماری موجود در گنبد خانه با توجه به کتیبه موجود از کارهای هنرمندانه در زمان سلطان شاه نقاش و استاد عبدالوهاب بنا می باشد . به استناد متون کهن تاریخی و بررسی های انجام شده ، گنبد خانه پیش از ابنیه دیگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقی به ( 633 هجری قمری ) پایه ریزی شده و به همت غیاث الدین محمد بن محمد بن ابوبکر کرت ) متوفی (643 هجری قمری ) توسعه یافت و تزئینات آن نیز توامان تکمیل شده است . از سوی دیگر وجود تزئینات کاشی کاری فیروزه ی مزین به کتیبه ی با قلم شیوی ثلث در فضای داخلی گنبد خانه متعلق به قرن هفتم هجری قمری ، می تواند شاهدی بر این مدعا باشد که بعدها این بنا توسط اعقاب غیاث الدین محمد کرت تکمیل شده است . فضای داخلی گنبد خانه با نقش های رنگارنگ و زیبا روی گچ زینت یافته و تاریخ (763 و 771 هجری قمری ) بر انتهای کتیبه ها حکیت از مرمت و بازسازی بنا دارد . در آستانه ورودی این بنا در چوبی منبت کاری شده ی وجود دارد که در سمت چپ آن در کنار یکی از قاب های موجود به طور برجسته عبارت " رجب سنه ثلاث و ثلاثین و سبعماه (733)قمری " به چشم می خورد .

ایوان
ساخت این بخش با ارتفاعی حدود 30 متر ، توسط شمس الدین مطهر بن شهاب الدین اسماعیل بن قطب الدین محمد بن شمس الدین مطهر بن احمد جام ، در نیمه اول قرن هشتم هجری شروع شده است و ادامه کار توسط فرزندش غیاث الدین بن مطهر دنبال شد و به اتمام رسید . فصیحی خوافی بنای ایوان را متعلق به 720 هجری می داند برخی دیگر نیز با توجه به اسناد و مدارک موجود و به خصوص سبک نقاشی مربوطه ، آن را متعلق به 780 قمری می دانند . علاوه بر تزئینات حاشیه داخلی ایوان ، نمای بیرونی مزین به کاشی های معرقی است که به دستور شاه عباس اول صفوی پس از مراجعت از فتح قندهار به سال 1022 هجری قمری یجاد شده است . در سال های اخیر نیز فرسیش و نواقص کاشی هی این تزئینات به همت هنرمندان متبحر خراسانی ترمیم شده است . بر حاشیه اطراف ایوان نیز سوره مبارکه الملک به شیوه ی هنرمندانه به قلم زیبای ثلث سفید بر زمینه لاجوردی نقش بسته است . همچنین عناصر تزئینی حاوی نقوشی از گل و بوته است که با تلفیق موزون رنگ های لطیف و نقش های ظریف با الهام از عقاید مذهبی و ایمان بر کالبدی از آجر های مستحکم ایجاد شده است . امروزه بر فراز ایوان دو گلدسته کوتاه شبیه به گنبد کلاه فرنگی مشاهده می شود که بنای آنها را به شخصی به نام شیخ اسماعیل خان مستوفی الملک ، مستوفی کابل و هرات در زمان احمد شاه درانی ( یا نادر شاه ) نسبت می دهند . فضای معماری یوان در مجاورت گنبد خانه با سقفی نیمه گنبدی و تزئینات ساده با دو در ورودی مستقل در مسیر ارتباطی به بناهای طرفین خود ، مسجد کرمانی و گنبد سفید را پدید آورده است . نکته قابل توجه در این مورد آن است که با وجود ایجاد بنا در دوره ایلخانی ویژگی های کامل این دوره را به همراه ندارد . چرا که اگر قرار بود ایوان مزبور دارای تمام اجزا و عناصر دوره ایلخانی باشد ، باید در وهله اول در طرفین راس آن ، دو مناره رفیع مانند مسجد جامع کبیر یزد وجود داشته باشد . از سوی دیگر در معماری ایلخانی ارتفاع ایوان سه برابر عرض آن محاسبه می شد ، در صورتی که در بنای ایوان مزار شیخ احمد جام ارتفاع سر در ایوان چند متر پایین تر از بلندی متداول ایوان های ایلخانی است . بنابرین کلمات تجدید هذه العماره در کتیبه پیشانی ایوان قابل بررسی است . زیرا ممکن است این عبارت مفهوم بازسازی دو باره سر در ایوان را داشته باشد که در پایان کار کتیبه ی نیز برای آن منظور شده است . همچنین شواهد معماری در پشت بنای ایوان نشان می دهد عنصر مدوری از پایین ترین قسمت شروع شده و تا بالای راس سردر ایوان ادامه یافته است . بنابرین می توان احتمال داد که در زمان شروع بازسازی ایوان ، مناره ها نیز بر اثر عوامل طبیعی تخریب گردیده و به دلیلی تجدید بنا نشده است .

ایوان در بخش داخلی دارای دو محراب گچی در طرفین ورودی گنبد خانه در ضلع جنوب غربی ( سمت قبله ) است که یکی از آنها به صورت کامل و گچبری محراب دیگر ناقص بوده و از مکان اصلی خود جدا شده است . پوشش فضای زیرین سقف ایوان نیز مزین به کاربندی هنرمندانه ی بوده و فیلپوش های آن نیز با مقرنس کاری زینت داده شده است . بلندی ایوان و کاشی کاری متنوع به صورت شش گوش مزین به گل و برگ و ستاره شانزده پر به رنگ های سیه ، لاجوردی و فیروزه ای و زمینه سفید شکوه و عظمت خاصی به ایوان و مجموعه بنا بخشیده است .

مسجد عتیق
این بنا با ابعاد 19× 5/25 متر در ضلع جنوب غربی بنای گنبد خانه قرار دارد . فضاهای معماری مسجد مشتمل بر شبستانی گنبد دار و دو اشکوبه و شامل پنج رواق است . ظاهرا در گذشته گنبدی بر فراز بنا یجاد شده بود که بعدها رو به ویرانی نهد . در امتداد هر دو رواق ، طاق های دو اشکوبه ی قرار دارد که پوشش سقف این رواق ها با یک سری تویزه و طاق های خانچه پوش بوجود آمده است . آنچه از معماری بنا بر جا مانده ، حکایت از آن دارد که تنها دو دهانه غربی گنبد مقابل محراب دارای تزئینات موجود شامل گچبری های مطبق اسلیمی بر طاق های رواق محراب ، رنگ هی الوان بر روی اندود گچ ، ستون نماها با طرح مارپیچ و کاشی سفید و آبی در اطراف محوطه محراب متمرکز بوده است . بنابر شواهد موجود سبک بنا به معماری سده هشتم نزدیک می نماید . در متون ، بانی خیر مسجد عتیق را ( شیخ شهاب الدین اسمعیل و بعد از آن رضی الدین احمد متولی جامی ) متعلق به 720 هجری قمری ذکر نموده اند . طرح آجر کاری مسجد عتیق شباهت هی بسیاری به تزئینات غرفه هی مقبره الجاتیو در سلطانیه دارد . در انتهای فوقانی دیوار بنا ، کتیبه ی به خط ثلث حاوی آیاتی از سوره مبارکه فتح بر زمینه گل و برگ برجسته گچبری شده است .

خانقه ، سراچه و مدرسه فریومدی
گلمبک با استناد به کتاب خطی ( مقامات اولاد شیخ جام ) که در حوالی سده پانزده میلادی به رشته تحریر درآمده می نویسد : دو بنا خانقاه و مدرسه فریومدی ، در محوطه ای واقع شده بودند که در حال حاضر توسط حیاط کوچکی اشغال شده و در جانب شمالی گنبد قرار گرفته و داری طاق هایی در اطراف ایوان مرکزی است . به نظر وی خانقاه و مدرسه حدودا در یک تاریخ احداث شده اند . خانقاه به همت شهاب الدین اسماعیل پدر ، شخصی که ساختمان ایوان را شروع کرد ، بر پا شد . وی در سال 738 هجری یا 1388 میلادی وفات یافت . مدرسه نیز از کارهای وزیر خواجه علاء الدین محمد فریومدی می باشد که در جریان قیام سربداران در همان سال به قتل رسید . هر دو بنا به احتمال به منظور یجاد ابنیه جدید تر در دوران بعد تخریب شده اند . بنابراین می توان اظهار نمود که مدرسه وجود خارجی داشته است . زیرا حمدالله مستوفی در نزهه القلوب چنین آورده است : از مزار اکابر تربت ژنده پیل احمد جام آنجاست و بر آنجا عمارتی و گنبدی عالی خواجه علاء الدین ساخته … که به احتمال بسیار منظور وی همان عمارت وسیع مدرسه بوده و در نظر حمدالله مستوفی رتبه ی عالی داشته است .

محل تدفین ( شیخ الاسلام شهاب الدین اسماعیل ) نشانگر آن است که وی در نقطه ی بین سر در ایوان و گنبد سفید به خاک سپرده شده است که نشان می دهد سراچه زمانی وابسته به خانقاه یا فضای باز در مجاور آن بوده است . زیرا محل قبر سال ها قبل از احداث بنای گنبد سفید و احتمالا قبل از سردر محلی فعلی خود بوده است . از این رو بنای خانقاه می تواند فضایی را که با سراچه تطبیق می کند و قبر بانی آن را در بر گرفته است ، ‌اشغال کرده باشد و زمانی که گنبد سفید در حال پی ریزی بوده بدون آن که وضع محل قبر را بر هم بزند ، خانقاه تخریب گردیده است . سراچه فضایی است ساده و روح انگیز که در اضلاع شمالی و جنوبی آن ایوان هایی کم عرض قرار دارد . همچنین در یکی از ایوان های ضلع شمالی محرابی ساده تعبیه شده که در آن هیچ گونه عنصر تزئینی مشاهده نمی گردد . گویا در این مکان نیز دری وجود داشته که در دوره های بعد به دلیلی مسدود شده است . پیرامون این بخش را طاقنماهایی آجری و ساده فراگرفته و حجرات دو اشکوبه نشان می دهد که معماری آن متعلق به یک مدرسه بوده است . در ضلع جنوب غربی سراچه در امتداد قبله " در " چوبی بزرگی قرار دارد که از آن می توان به صحن وسیع مسجد جامع راه یافت و همچنین در میان کف آجر فرش شده سراچه ، قبری بر آمده به صورت مصطبه قرار دارد که قبر مزبور محل خاک سپاری میر یحیی قادری از پیروان قادریه متوفی به سال (1336 هجری قمری ) است .

مدرسه امیر جلال الدین فیروز شاهی یا گنبد سبز
این بنا در شمال غربی مجموعه واقع شده و از سمت جنوب شرقی به آن مجموعه متصل است . بنا دارای نقشه ا ی چلیپیی شکل ( صلیبی ) و چهار ایوانی است که بر فراز آن گنبدی مرتفع و فیروزه ای رنگ قرار گرفته است . همچنین گنبد خانه ی چهار طاقی شکل به ابعاد 5/10× 5/10 متر به چهار فضای شاه نشین و دو طاق نما در بخش های شرقی و غربی این قسمت ها ایجاد شده که در طاق نمای غربی آن محرابی وجود داشته است و امروزه از آن همه تنها بخشی از حاشیه قوسی آن بر جای مانده است . از عناصر مهم معماری این بنا پوشش سقف آن است که با به کارگیری سه کنج ها و کاربندی به شیوه ی بسیار بدیع و زیبا ایجاد شده و بر جای مانده است . بنا دارای تزئینات زیبای کاشی کاری و مدرسه ی است که توسط جلال الدین فیروز شاهی در سال 844 بنا شده است .

مقبره شیخ احمد جام
مقبره در مقابل ایوان رفیع و با شکوه مجموعه قرار دارد . در حال حاضر در اطراف مقبره شیخ معجری سفید رنگ به طول 8 متر و ارتفاع 50 سانتی متر ایجاد شده که به فاصله یک متر از آن ستونی سنگی به رنگ سیاه با کتیبه هایی به رنگ ثلث و نستعلیق تعبیه شده است . قبر شیخ احمد نیز با طول 20/5 و عرض 2 متر به صورت سکو مشخص شده است . دو سنگ افراشته سفید بر بالی سر و پایین پی مزار تعبیه شده است که بر روی آنها کتیبه هایی به خط کوفی و یا قلم زیبای نستعلیق نگاشته شده است . همچنین سنگ ها مزین به گل و برگ و طرح های مارپیچی و مقرنس نیز در این نگاره ها مشخص می باشد .

مسجد جامع نو
این مسجد در جانب غربی مزار واقع است که با یک مقصوره چلیپ شکل و شبستان های ستون وار طرفین صحن ، فضای مذهبی را شکل می دهد . رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند خورده و ظاهرا تنها بخش قدیمی مسجد گنبد مقصوره است که توسط جلال الدین فیروز شاهی به سال 846 هجری قمری بنیاد شده است . در کتیبه ی با قلم شیوای ثلث به رنگ سفید بر زمینه ی فیروزه ی نام معمار بنا و تاریخ ساخت آن به صورت عمل العبد الضعیف حاجی زین بن محمود الجامع الشیرازی سنه هشت صد و شصت و چهار هجری قمری آمده است .

آب انبار و متعلقات آن
در مجاورت فضای ورودی به مجموعه ابنیه مزار شیخ احمد جام ، آب انبار و متعلقات آن قرار دارد . در عهد شاه عباس صفوی به سال 1010 هجری قمری بر اساس کتیبه ی که به قلم شیوی نستعلیق برجسته بر روی گچ یجاد شده ، به همت فیروز جنگ ابن حسین از سرداران شاه عباس ساخته شده است . در طرفین ورودی آب انبار یوانچه ی به عنوان بار انداز و بیتوته مسافران و زائران شیخ جام و به فاصله کمی از آن نیز بنای دو طبقه آجری ، احتمالا به عنوان اقامت گاه و لنگرگاه درویشان بنیاد شده است . این بنا در حال حاضر به عنوان دفتر تولیت مزار مورد استفاده قرار می گیرد .

مسجد زیر زمینی
این مسجد در مجاورت فضای ورودی مجموعه و جنب آب انبار قرار دارد و از دیدگاه معماری از دو بخش تشکیل شده است . بخش فوقانی یا تابستانه که باز و غیر مسقف است و شبستان که شامل زیر زمینی مشتمل است بر فضایی که 6 ستون چهار ضلعی و قطور که در خود جا داده و به کمک همین ستون ها و ایجاد تویزه بر فراز آن پوشش فضای داخلی بنا امکان پذیر گردیده است . سقف مسجد نیز گنبدی بوده و این پوشش در میان هر چهار ستون شکل گرفته است . محراب این مکان تا چند سال پیش ساده و گچی بود و پس از تغییراتی با گچ بری و تزینات مناسب چشم نواز تر شده است . ویژگی های معماری بنا حاکی از آن است که شالوده و بنیاد‌ آن به دوره قبل از قاجاریه مربوط بوده و در این زمان توسعه و وسعت یافته است . در سال 1398 هجری قمری فضای داخلی بنا به همت تولیت وقت مزار حاجی قاضی محمد نعیم جامی الاحمدی مرتب شده است .

سیر ابنیه
در مجموعه معماری مزار شیخ احمد جام ، ابنیه های دیگر نیز وجود داشته که اغلب آنها از بین رفته و تنها نامی از آنها باقی است . بسیاری از این بناها در تعمیرات و مرمت های بناهای اصلی مدفون شده و در حال حاضر قابل مشاهده نمی باشند .

مقبره شیخ جام
مقبره شیخ احمد جام در جلوی ایوان و در فضای صحن شمالی قرار دارد . صورت قبر با آجر و گچ ساخته شده به طول پنج متر و بیست سانتی متر و عرض دو متر و بلندی صورت قبر قدری بیش از یک متر و در گوشه ای از قبر درخت پسته کوهی کهنسالی روییده که برگ و میوه آن را مردم برای تبرک می برند .

در چهار طرف قبر محجری به طول هشت متر و بلندی پنجاه سانتی متر با هجده ستون یا پایه سنگ مرمر و در بین پایه ها قطعات سنگ سیاه از سابق نصب شده است . بر روی یکی از سنگ های محجر دست نوشته " نصیر الدین همایون " پادشاه هندوستان به سال 951 هجری قمری به عنوان یادگاری دیده می شود که با مرکب سیاه ثبت نموده است . وی در سفری به تربت جام در هنگام زیارت این رباعی را نگاشت که در حال حاضر این قطعه سنگ در گنبد خانه نگهداری می شود :

ای رحمت تو عذر پذیر همه کس
ظاهر به جناب تو ضمیر همه کس
درگاه و در تو قبله گاه همه خلق
لطفت به کرشمه دستگیر همه کس

در بین پایه ها نیز در یکی از سنگ های محجر این اشعار دیده می شود :
مرشد نامی شیخ گرامی
احمد جامی عمم بره
سال وفاتش گر تو بجویی
احمد جامی قدس سره

این شعر نیز بر یکی از ستون های سنگی دیده می شود :
یا رب زشراب شوق یک جامم بخش
در طاعت و بندگی سرانجامم بخش
هرچند گناهکارم ای بار خدای
آزاد کن و به احمد جامم بخش

در بالای سر و پایین پای قبر دو میله سنگی سفید با حاشیه منبت کاری ظریف در سال 1300 هجری قمری نصب شده است . در میله بالای سر در یک مربع با خط کوفی کلمه " محمد " را چهار بار نقش کرده و سپس اشعار ذیل را با خط نستعلیق زیبا به طور برجسته نوشته اند :

ساقیا جام میم ده چون شراب سلسبیل
تا بنوشم شادمان بر یاد روح زنده پیل

غوث اعظم شیخ الاسلام احمد جامی که هست
رهروان راه یزدان را کراماتش دلیل

مخزن اسرار بی چون منبع فیض اله
معدن وجد وخوارق صاحب حظ جزیل

آنکه باشد بارگاهش را زصدق آرد طواف
روز و شب چون عرش با جمع ملایک جبرییل

یاور شرع پیمبر چرخ ملت را ذک
ماه ایوان سعادت ملهم رب جلیل

شاهباز آستان قدس قطبی کز جلال
سالکان را در فنافی الله می باشد وسیل

شکر الله ای ولی حق که هستی روز حشر
عاصیان را سوی یزدان از کرم نعم الوکیل

فخر من بس در دو عالم نسبت فرزندیت
گرچه هستم در پی افعال شیطان ذلیل

صارمی را راه خوشنودیت بنمای از کرم
کز دو صد الوند باشد بار عصیانم ثقیل

در سطر آخر این میله با همان خط این بیت نیز نوشته شده است :

زحرمت بانی این لوح آمد
نظام الدوله الوالا محمد

از این اشعار مشخص می شود که گوینده شعر صارمی از احفاد شیخ جام و کسی که میله را فراهم کرده نظام الدوله محمد در سال 1300 هجری قمری بوده است .
در میله پایین پای قبر در ابتدا ترنجی است که با خط ثلث شیوا در آن نوشته شده است : " کفی بالموت و اعظا " و در زیر ترنج این اشعار دیده می شود :
حجه الحق قدوه الوتاد تاج العارفین
بدر دین شمس الهدی کهف الوری صدر انام

شیخ الاسلام احمد جامی که خاک تربتش
کحل اعیان حقایق شد زروی احترام

آنکه صحن روضه قدسش ملایک هر صباح
آفتاب آسا کنند از فرط تعظیم السلام

یارب این کعبه است از بس مرو را باشد صف
یا گلستان ارم یا روضه دارالسلام

مستفید از فیض جامش هم شریف وهم وضیع
مستفیض از جام فیضش هم خواص وهم عوام

در حقیقت خرقه پوش حضرت خیرالبشر
در طریقت جرعه نوش حضرت هشتم امام

ای جناب درگهت اهل معارف را مآب
وی بذیل حضرتت اهل یقین را اعتصام

مخلصانت را توقع کز وفور مکرمت
جانب احوالشان تا بی عنان اهتمام

لایق تاریخ این لوح مبارک چون که بود
گوهر نظم درود حضرت خیر الانام

هردم از حق صد تحیت خضر معنی گفت باد
بر رسول هاشمی و آل اصحاب الکرام

torbatjam.com
jamjam.nikblog.com

آرامگاه حکیم عمر خیام در استان خراسان رضوی

آرامگاه خیام که در محله کهن شادیاخ در نیشابور است .
درگذشت خیام را در سال های ۵۰۹ و ۵۱۷ نوشته اند . آرامگاه وی در باغی که در زمان وی در محله شادیاخ نیشابور بوده ‌است ؛ قرار دارد و این آرامگاه همان جایی است که به قول نظامی عروضی هر بهار در آن گل افشانی می‌ شده است .

به گفته جواد زاده (۱۳۸۰) ، مساحت باغ خیام بیست هزار متر مربع و طول بنای یادبود مشبک آن ۱۸ متر است و اطراف آن را کاج های همیشه سرسبز احاطه کرده اند . در کتیبه های لوزی شکل و کاشی کاری شده بنای یادبود خیام ، به خط عبدالرسولی رباعیاتی از خیام خوشنویسی شده است . باغ آرامگاه خیام که از باغ های دیدنی می‌ باشد دارای مجموعه ‌ای از کتابخانه ، موزه و مهمانخانه است و در ورودی آن تندیس زیبایی از وی نصب شده است .
این بنای جادویی کار معمار زبر دستی به نام استاد هوشنگ سیحون است ایشان خود در باره این بنا می گویند : آرامگاه خیام در باغ امامزاده محروق نیشابور قرار داشت اولین کاری که باید انجام می دادم این بود که به گونه ای طراحی کنم که آرامگاه خیام و امامزاده محروق تداخل پیدا نکند به همین منظور من برای باغ محوری عرضی تعریف کردم تا آرامگاه را که در گوشه شمال شرقی باغ قرا داشت از امامزاده جدا کنم . از طرفی دیگر در چهار مقاله عروضی گفتاری از خیام آمده مبنی بر اینکه ایشان گفته اند که : من آرزو دارم مزارم در جایی باشد که در بهاران برگ گل روی مزارم بریزد . بنابراین من مکانی در باغ را که اختلاف ارتفاع سه متری نسبت به درختان زرد آلوی باغ داشت انتخاب کردم چون این مکان سه متر پائین تر قرار دارد فصل بهار شکوفه های زرد آلو روی مزار می ریزد .
خیام ریاضیدان منجم و ادیب بود سعی داشتم که این سه جنبه شخصیتی در مزارش تجلی پیدا کند من ده پایه برای آرامگاه در نظر گرفتم عدد ده اولین عدد دو رقمی است و پایه و اساس بسیار از اعداد می باشد از هر پاییه دو تیغه بر پایه مدل ریاضی خاصی به صورت مورب بالا می رود و با دیگر تیغه ها بر خورد می کنند و از رو به رو بر روی پایه مقابلشان پائین می آید همه این تیغه های مورب در محور عمودی وسط برج همدیگر را قطع می کنند سطح پیچیده حاصله بر اثر یک فرمول ریاضی به وجود آمده که سنبله جنبه ریاضیان خیام است از طرف دیگر تقاطع تیغه ها در سقف آرامگاه یک ستاره به وجود می اورد که سنبول ستاره شناسی خیام محسوب می شود .

خیام سرانده رباعیات است من برای اولین بار در ایران از خط شکسته به صورت سیاه مشق استفاده کردم تا مجموعه ای اتزاعی را به وجود بیاورم انتخاب رباعیات نیز به وسله مرحوم استاد جلال همایی انجام شد رباعیاتی اتخاب شد که در اصل بودن آنها شکی وجود نداشته باشد ما بر روی هر کدام از پانل های لوزی دو رباعی به کار بردیم که مجمعا 20رباعی در کل مجموعه نوشته شد .

حکیم ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری در سال 439 هجری قمری ( 1048 میلادی ) در شهر نیشابور و در زمانی به دنیا آمد که ترکان سلجوقیان بر خراسان و ناحیه ای وسیع در شرق ایران ، تسلط داشتند . وی در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر از جمله امام موفق نیشابوری علوم زمانه خویش را فراگرفت و چنانکه گفته اند بسیار جوان بود که در فلسفه و ریاضیات تبحر یافت . البته ذکر این نکته لازم است که برخی از خیام را از جمله شاگردان ابن سینا می دانند . گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست ولی آوازه وی بیشتر به واسطه نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد . رباعیات خیام به اغلب زبان ‌های زنده ترجمه شده است که همین امر باعث شهرت بیشتر وی در دنیا گردیده ‌است . تعداد رباعی های این شاعر گرانقدر تقریبا نامشخص است ولی آنچه در مورد آن اتفاق نظر وجود دارد کمی بیش از 100 رباعی است .

حکیم عمر خیام در دوره سلطنت ملک ‌شاه سلجوقی و در زمان وزارت خواجه نظام‌ الملک ؛ گاه شماری (تقویم) ایران را اصلاح کرد . با حمایت ملک شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک ، به همراه جمعی از دانشمندان و ریاضیدانان معروف زمانه خود ، در رصد خانه ای که به دستور ملکشاه تأسیس شده بود ، به انجام تحقیقات نجومی پرداخت . حاصل این تحقیقات اصلاح تقویم رایج در آن زمان و تنظیم تقویم جلالی ( لقب سلطان ملکشاه سلجوقی ) بود .
اکثر مردم ایران خیام رو به عنوان یه شاعر می شناسن ولی این حکیم بزرگ علاوه بر این فیلسوف و ستاره شناس و ریاضیدان و دانشمند بزرگی بوده . می گن خیام واسه استراحتش شعر می گفته و گاهی نتایج تحقیقات فلسفیشو در قالب رباعی هاش بیان می کرده !

ای دوست بیا تا غم فردا نخوریم
وین یکدم عمر را غنیمت شمریم

رباعیات خیام به زبان های انگلیسی - فرانسوی - سوئدی - آلمانی و ... !
خیام به خواهش سلطان ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک که از دوست های دوره بچگی حکیم بود تقویم جلالی رو تنظیم کرد . این تقویم در سال ۱۰۷۹ میلادی تهیه شد و اونقدر دقیق هست که هنوز هم ازش استفاده می شه و نوروز رو بر اساس اون محاسبه می کنیم .
خیام برای اولین بار فاصله زمین تا ماه رو با استفاده از جبر و هندسه و نجوم محاسبه کرد !!!

در 1338 ساخت آرامگاه شروع شد .در سال 1341 پس از سه سال کار مداوم کار ساختمان آرامگاه به پایان رسید . مقبره خیام از لحاظ معماری و ساخت یکی از مهم ترین ساختمان های ساخته شده در زمان خود است . ارتفاع مقبره 22 متر است و استخوان بندی اصلی آن فلزی محاط در پوشش بتنی است . شکل بنا در پایین تقسیم بندی ده گانه دارد و فاصله پایه ها 5 متر است . اضلاع بنا مستقیما به سمت بالا ادامه یافته و به صورت اشکال هندسی منظم تورفتگی پیدا می کنند و بعد به صورت تقریبا مخروطی شکل به هم رسیده شبه گنبدی را در بالا به وجود می آورند که قسمت عمده آن مشبک وتو خالی و یادآور ستاره ای است که نماد شخصیت علمی و ستاره شناسی خیام تلقی می شود . سطح داخل و خارج مقبره با کاشیهای معرق و اشعار خیام مزین شده است .
روکار بنا معرق کاری سنگی استو با قطعات نازک سنگ های محکم و شفاف ساخته شده است . در کنار آرامگاه هفت خیمه سنگی بسیار زیبا وجود دارد که در زیر هر کدام یک حوض آب با کاشی فیروزه ای رنگ ساخته شده است .

maryart .blogfa .com
wikipedia.org

آرامگاه حکیم ابوالقاسم حسن بن علی توسی معروف به فردوسی در استان خراسان رضوی

آرامگاه فردوسی بنایی است که در سال ۱۳۱۳ هم ‌زمان با جشن هزاره فردوسی در توس نزدیک مشهد به یاد ابوالقاسم فردوسی افتتاح شد .

مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی در فاصله بیست کیلومتری شهر مشهد به طرف قوچان راه دو طرفه می ‌شود و یکی از این راه ‌ها در جهت شمال به وسیله بلواری به نام پردیس به طول ۷ کیلومتر به باغ آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی می‌ رسد در مسیر و پیش از رسیدن به آرامگاه حکیم فردوسی از کنار شهر تاریخی « تابران » زادگاه امام محمد غزالی عبور می ‌کنید و پس از آن از کنار بقعه تاریخی هارونیه گذر خواهید کرد . می ‌توانید با گذر از ضلع شرقی باغ و آرامگاه حکیم و طی ۲۸ کیلومتر مسافت در جاده آسفالته‌ ای که نهایتا به جاده فعلی مشهد - کلات نادری ختم می‌ شود به روستای « پاژ » زادگاه حکیم فرزانه توس برسید این روستا در حال حاضر بسیار محقر و مخروبه ‌است و از سوی تازیان « فاز » نامیده می ‌شود . بنا بر شواهد باستان شناسی این منطقه توس تاریخی است که در دوره اساطیری به دست توس پهلوان ایرانی بنا گذاشته شد . سراینده حماسه ‌های بزرگ ایران نیز در همین نقطه به خاک سپرده شد . در سال ۱۳۰۳ هم ‌زمان با برپایی جشن هزاره فردوسی قرار شد تا آرامگاه فردوسی به همت انجمن آثار ملی ساخته شود .

انجمن با جمع آوری اعانه از مردم کار های آماده سازی برای ساخت بنایی در خور حکیم توس را آماده کرد . برای آغاز ساختمان باید محل دقیق مدفن فردوسی مشخص می‌ شد . نخستین منبعی که از مدفن حکیم توس نام برده در چهار مقاله نظامی عروضی بوده که آن را جایی نزدیک ، دروازه رزان توس در محل باغ خانوادگی او ذکر کرده بود . در اردیبهشت سال ۱۳۰۵ ارباب کیخسرو شاهرخ برای تعیین مکان دقیق مدفن فردوسی راهی توس شد . با تحقیقات به عمل آمده مشخص شد باغ حاج میرزا علی قائم مقام نایب التولیه است . با همکاری مقامات استان سراسر باغ کاووش شد و در باغ تختگاهی یافتند که طولش شش متر و عرضش پنج متر بود و مدفن حکیم توس بود . نقشه بنا را به اصرار انجمن شبیه آرامگاه کوروش توسط « آندره گدار » و پروفسور هرتسفلد طراحی شد و مهندس کریم طاهر زاده بر آن نظارت کرد . معمار ساختمان نیز حسین لرزاده بود . مساحت ساختمان ۹۴۵ متر بود و بهترین حجاران تصاویری از شاهنامه را بر دیوار هایش حک کردند . بنای آرامگاه در مهر ۱۳۱۳ به مناسبت جشن هزاره فردوسی افتتاح شد . این بنا در سال ۱۳۴۸ با طراحی که هوشنگ سیحون براساس آرامگاه کوروش انجام داده بود گسترش یافت و باغ اطراف آن به همراه موزه کنارش ساخته شد .

همچنین امروز مهدی اخوان ثالث ( م . امید ) شاعر و مبارز میهن دوست خراسانی از سال ۱۳۶۹ به دست مردم و فرهیختگان خراسانی پس از طواف به دور آرامگاه دانشمند فرزانه پردیسی توسی در کنار ایشان آرمیده ‌است . در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طرح‌ هایی برای گسترش و بهسازی آرامگاه حکیم در دست اقدام دارد که در همین زمینه زمین ها و ساختمان‌ های اطراف آرامگاه به تملک این سازمان در می ‌آیند و هرگونه ساخت و ساز تازه در حریم آرامگاه کلا ممنوع می‌ باشد . با این حال متاسفانه وزارت نیرو در سال ۱۳۸۶ با نصب دکل‌ های بزرگ انتقال نیروی برق دور نمای آرامگاه حکیم را مخدوش نمود که موجب بر انگیختن موج اعتراض مردم گردید .