آسیاب رستاق در استان یزد

این آسیاب در بیست کیلومترى جنوب شرقى جاده اصلى رستاق قرار دارد . با توجه به سبک معماری ، نوع تزیینات مقرنس ‌کارى‌ هاى صحن اصلى و نوع مصالح بکار رفته در آن ، مى ‌توان گفت که این بنا مربوط به قرن هشتم هـ.ق و در زمان سید رکن ‌الدین قاضی ( متوفى در سال ۷۳۲ هـ.ق ) است.
این بنا در عمق هفت مترى زمین ، داراى دالان شیب ‌دارى است . راه ورود به صحن اصلى پنجاه و شش متر طول و ۴۸۰ متر عرض دارد . صحن اصلى آسیاب به شکل هشت ضلعى است که چهار ضلع آن هر کدام ۸۰/۴ متر و چهار ضلع دیگر آن هر یک ، ۷۵/۲ متر طول دارند . هر یک از اضلاع کوچک ، غرفه‌ اى به عمق یک متر دارد . در دو ضلع شرقى و غربى دو اتاق با جلوخانى تعبیه شده است.

غرفه جنوبى صحن ، محل دستگاه آسیاب یعنى دول و آخوره است . سقف صحن آسیاب گنبدى شکل است . کاربندى آجرى آن از هشت شروع و به سى و دو ختم مى‌ شود . مصالح آسیاب تماماً از آجر و ترکیب سقف و مقرنس ‌کارى‌ هاى صحن اصلى آن ، از ابتکار هاى جالب توجه این نوع معمارى است .

آسیاب كه نام دیگر آن " طاحونه " است، در نقاط مختلف جهان به صورت های متفاوتی وجود دارد و برای آرد كردن گندم و غلات دیگر جهت تهیه نان و مصارف مختلف از آن استفاده می ‌شد.
آسیاب های آبی از جمله آثار تاریخی استان یزد محسوب می شود که معمولا در کنار آبادی ها و بر سر راه قنات ها ساخته شده اند .
آسیاب دستی آن در خانه ‌های قدیمی یزد ، با دو سنگ مسطح وجود دارد كه روی هم قرار می ‌گیرند.
دسته‌ ای به سنگرویین متّصل است كه با دست چرخانده می ‌شوند و نام این نوع آسیاب ، دستاس است كه بدان " آردچی " و " آرچی " نیز می‌ گویند.
ساختمان داخلی آسیاب دارای چند اتاق به منظور استراحت آسیابان و انبار گندم هایی است كه باید آرد شود .
رئیس سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در این خصوص گفت : « قدیمی ترین آسیاب این استان ، آسیاب آبی اشکذر است که قدمت آن مربوط به دوران ایلخانی است . »
این آسیاب یکی از 10 آسیاب ثبتی استان است که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از ویژگی های منحصر به فرد آن می توان به مقرنس کاری فضای اصلی ، نقوش هندسی در اطراف دیواره ها ، آجر کاری ظریف در محوطه اصلی آسیاب و صحن مثمن آن است . هر آسیاب دارای قسمت های مختلفی است که عمده ترین قسمت آن " تنوره " است که به صورت مخروطی وارونه طراحی می‌ شد ، به گونه ای که آب ذخیره شده در آن از روزنه ای کوچک با فشار پره ها ، سنگ آسیاب را حرکت می داد .
از دیگر قسمت های آسیاب می توان سنگ زیرین و زبرین را نام برد که سنگ زیرین آن بسیار مقاوم تر است .