کهنه قلعه در استان اردبیل

این قلعه در ورودی مشکین شهر ( خیاو ) در ارتفاع 50 متری خیاوچای قرار گرفته و از 3 طرف با شیب تند به خیاوچای منتهی می شود.
قله سبلان در قسمت جنوبی قلعه خودنمایی می کند .
در ضلع شمالی قلعه در داخل خیاوچای ( باغ نوروز ) سنگ نبشته ای موجود است که بر روی آن تاریخ 347 م. ( هفتمین ماه از بیست و هفتمین سال از سلطنت شاپور دوم ) نقش بسته است . این کتیبه اولین سنگ نبشته دوران ساسانی کشف شده در آذربایجان است . بنا به نوشته این سنگ نبشته ، قلعه کهنه ( کهنه قالا ) به دستور نرسه هرمز ، حکمران محلی منطقه مشکین شهر ساخته شده و شش سال به طول انجامیده و چندین دوره تعمیرات در آن صورت گرفته که آخرین تعمیر این قلعه در دوران زندیه می باشد .

به گفته « محمد علی مخلصی » در کتاب « فهرست بناهای تاریخی آذربایجان » اشیای سفالی و مفرغ به دست آمده از این قلعه در ضلع شمال غربی و پای دیوار قلعه مربوط به دوره های پیش از ساسانیان می باشد .

طول ضلع شمالی قلعه 95 متر و ضلع جنوبی آن 115 متر می باشد . قلعه از 4 دیوار خشتی و چندین برجک تشکیل شده است که قطر دیوار آن 1 متر می باشد .
قلعه کهنه تحت شماره 618 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است . میراث فرهنگی در سال 83 نسبت به مطالعه ـ طراحی و آسیب شناسی این اثر اقدام خواهد کرد .
در منتهی الیه شرقی ضلع شمالی آثار دو برج به قطر های ۵/۷ و ۶ متر با ضلع بهتر از برج های دیگر به چشم می‌ خورد . سازه های دیوار های قلعه از سنگ ، ملات گچ و آهک و بقیه از خشت و کنگره های آن از گل ساخته شده است .

بنای اولیه این قلعه در زمان شاپور دوم ساسانی به دستور « نرسه هرمز » حکمران ساسانی خیاو در مدت ۶ سال ساخته شده است و از زمان زندیان تاکنون هیچ گونه اقدامی برای مرمت آن انجام نشده است.
این قلعه با مساحتی در حدود ۱۵ هزار متر مربع در قسمت ورودی مشکین شهر از طرف جاده اردبیل و بر روی تپه ای طبیعی با ۵۰ متر ارتفاع واقع شده و از شش برجک با دیوار های ضخیم خشتی و حجره های کوچک آخور مانند تشکیل شده است . طراحی این حجره ها به صورتی است که هر حجره برای اسکان یک سرباز به همراه اسب پیش بینی شده است .
در منابع یاد شده تاریخی آمده که نادرشاه افشار هنگام بازگشت از دشت مغان مدتی در این قلعه اقامت داشته و این گفته تاریخی می رساند که قلعه یاد شده در حدود ۳۰۰ سال پیش پابرجا بوده و در زمان قاجاریه و حتی پهلوی به صورت پادگان سواره نظام استفاده می شده است .
متأسفانه در حال حاضر کهنه قلعه یک بنای خشتی مخروبه است که روز به روز این وضع حادتر می شود . خوشبختانه در سال ۱۳۸۵ با همت مسئولان استان و شهرستان مالکیت قلعه که زیر نظر وزارت دفاع بوده از سوی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری تملک شده است .