موزه هنرهای تزئینی در استان تهران

موزه هنرهای تزئینی ( تهران ) ، یکی از موزه ‌های استان تهران است . این موزه در سال 1338 ساخته شد و بیش ‌تر اشیاء جمع ‌آوری شده ، مربوط به سده دهم تا چهاردهم هجری قمری می ‌باشد .

ویژگی ‌ها
ساختمان موزه چهار طبقه می ‌باشد که هر طبقه آثار خاصی را شامل می ‌شود . طبقه همکف نمایشگاه دائمی آثار موزه ‌ای کاخ مرمر شامل منبت ، معرق و خاتم کاری می ‌باشد . طبقه اول بافته ‌ها و دوخته ‌های سنتی ایران و سوزن‌ دوزی را در معرض دید قرار داده است . طبقه دوم پنج پخش مجزا دارد : بخش خاتم ، بخش منبت ،بخش لاکی ، بخش فلز و بخش شیشه و طبقه سوم که انواع نقاشی ها و مینیاتورها را به نمایش گذاشته است .

تاریخچه
عمارت رکیب خانه : ( مکان فعلی موزه )
در اوایل قرن یازدهم هـ .ق حدود 400 سال پیش مقارن با سلطنت شاه عباس اول ، احداث و جهت نگهداری لوازم سوار کاری و یراق آلات و مرکب های سلطنتی مورد استفاده قرار می گرفت . عمارت رکیب خانه با انقراض حکومت صفویه متروک شد و بعد ها در دوران قاجار به دستور میرزا ظل السلطان ( فرزند ناصر الدین شاه قاجار ) پس از انجام الحاقات و تعمیراتی به سبک و سیاق روز ، به عنوان اندرونی اختصاصی « ظل السطان » مورد استفاده قرار گرفت .
در دوران پهلوی این ساختمان به اداره آمار و ثبت احوال اختصاص یافت و بار دیگر تغییراتی خصوصا در جبهه غربی آن صورت گرفت .
در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، پیرو مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ، سازمان میراث فرهنگی کشور درصدد برآمد تا عمارت تاریخی « رکیب خانه » را مرمت و بازسازی نماید و از آن به عنوان یک مجموعه فرهنگی استفاده کند ، لذا با صرف بیش از دو سال وقت و هزینه قریب به یک میلیارد ریال و با انتقال حدود چهار هزار اثر فرهنگی هنری از موزه هنر هایی تزیینی سابق تهران و سایر موزه های سازمان با تاییدات خداوند « موزه هنرهای تزیینی ایران » در 29 مردادماه 1375 شمسی گشایش یافت و رسما فعالیت خود را آغاز کرد .

موزه هنرهای تزئینی ایران با فضایی به مساحت 2600 متر مربع و حدود 1200 متر فضای مفید نمایشگاه با در برگرفتن هفت بخش دایمی و با نگارخانه جانبی ، هم اکنون صدها اثر نفیس هنری را جهت بازدید عموم علاقمندان عرضه نموده است . بازگشت

بخشهای هفت گانه موزه
1 - خط و کتابت 2- آثار لاکی و روغنی 3- دستبافته ها و رودوزی های سنتی 4- نگارگری 5- آبگینه فلزی 6- آثار جنوبی

1 - بخش خط و کتابت :
اولین بخش موزه هنرهای تزئینی ، متبرک و مزین به مجموعه ای از قطعات ، اوراق و مجلدات قرآن کریم ، محمد مومن ابهری ، احادیث ، کتب ادعیه و اشعار و ... است که در طراز یزدی ، شفیع تبریزی ، میرعماد و دخترش گوهرشاد و ... به نمایش گذاشته شده است .
انواع جلد های چرمی به شیوه های مختلف از قبیل سوخت ، معرق ، ضربی ، لاک و روغن مرصع و مذهب از آثار زمان دوم و محمدرضا امامی و ... از جمله آثار این بخش است . سده های اخیر توسط هنرمندانی چون محمد صادق خوانساری ، وصال شیرازی ، میرعلی هروی ، محمد علی اصفهانی و ... مکتوب شده اند .
کتاب های خطی « زاد العمعاد » به قلم محمد هاشم لولوی اصفهانی ، دیوان مصور امیر علی شیرنوایی و کلیات سعدی مصور و مذهب و مرصع در زمره این آثارند . دیگر آثار نفیس خطی موجود در این بخش ، قطعات خوشنویسی مختلف از سده هشتم هجری به بعد است . آثاری از استادان بزرگ خوشنویسی از جمله یاقوت مستعصمی ، محمدرضا مجلسی ، سلطان علی مشهدی ، میرعلی و محیی هروی ، منشی گنابادی ، عبدالجبار اصفهانی ، ابوتراب ، هاشم اصفهانی ، شاهزاده بهرام صفوی ، عبد الرشید دیلمی ، درویش عبدالمجید طالقانی ، میرزا کوچک .

2 - بخش آثار لاکی و روغنی :
مجموعه زیبایی از انواع اشیاء لاکی و مذهب ، قلمدان ، جای طومار ، جعبه ، قاب آیینه ، ترازو ، سرچسبدان ، جلد آلبوم و .... آثار این بخش را تشکیل می دهند . این آثار از یادگار های ارزشمند استادانی چون: آقا صادق ، میرزا بابای شیرازی سمیرمی ، فتح الله شیرازی ، آقا نجفعلی اصفهانی و ... به شمار می روند که با نقش های مختلف گل و مرغ تک چهره ، صورت سازی ، ترنج سر ترنج ، شکارگاه و فرهنگ عامه زینت یافته اند .

3 - بخش دست بافته ها و رودوزی های سنتی :
در این بخش منسوجات متنوع و کم نظیر از نمونه های دوره قاجار به نمایش گذاشته شده است . این آثار اغلب در مرکزی های مهم بافندگی ایران یعنی اصفهان ، یزد ، کرمان و کاشان بافته شده است و انواع زری ، ترمه ، شال ، مخمل ، اطلس ، تافته و ... که به صورت تابلو ، لباس ، کیسه پول ، سفره قند ، جای شانه ، قلمدان ،جای تربت ،چارقد ،سوزنی ،سجاده ،پرده ، رومیزی و ... مورد استفاده قرار میگرفته اند و به شیوه مختلف گلابتون دوزی ، قلاب دوزی ، پولک دوزی ، زغره دوزی ، مشبک دوزی ، گل خامه دوزی ، نقده دوزی ... زینت یافته اند . از جمله آثار دیگر این بخش نمونه های نفیسی از قلمکاری ساخت اصفهان است که به شیوه نقاشی قالب زنی روی پارچه تهیه شده اند . همچنین قالیچه معروف « بشریت » و « شکار چرخ » که بر اساس طرح زیبا و هنرمندانه مرحوم استاد عیسی بهادری بافته ها شده ، از آثار چشم نواز بخش بافته ها و رودوزی ها به شمار می روند .

4 - بخش نگاری گری :
مجموعه متنوعی از آثار نگارگری ایرانی در سبک و شیوه های مختلف زینت بخش این سالن است . آثار شیوایی از مینیاتورهای مکتب هرات ، اصفهان ، تبریز و نگاره های تک چهره قاجار در کنار تصاویر آبرنگ و رنگ روغن و موضوع های مختلف تصویرگری کتاب ، مجالس حماسی و ادبی ، بزمی ، فرهنگ عامه در این مجموعه به نمایش گذاشته شده است . تابلوی ارزشمند و نفیس « چوگان » اثر استاد حاج میرزا آقا امامی اصفهانی که به شیوه سوخت و معرق و مینیاتور روی چرم خلق شده است نیز از جمله آثار این بخش به شمار می رود .
تابلوی مذهب تشعیری منحصر به فردی که توسط زین العابدین مذهب تبریزی در سال 1008 هـ .ق ترسیم و به شاه عباس اول اهدا شده است نیز از دیگر آثار ارزشمند و نفیس این بخش است . سایر آثار به نمایش در آمده در این بخش متعلق به هنرمندان صاحب سبک و صاحب نامی چون : آقارضا عباسی ، محمد حسین طوطی ، معین مصور بهزاد ، مصور الملک ، ملک الشعرا ، صنیع الملک ، حبیب الله ساروی ، نادرالزمان ، محمد مسیح و ابراهیم اصفهانی است .

5 - بخش آثار فلزی
مجموعه آثار فلزی این بخش مشتمل بر زیور های طلا و نقره ، کمربند و قلاب کمر ، قاب دعا ، انواع قوطی ، قفل و قلمدان ، سرقلیان ، قاب آیینه ، باروت دان ، انفیه دان ، آفتابه و لگن ، عودسوز ، جام های چهل کلید ، خنجر ، قیچی و چاقو ... است که به شیوه مختلف مشبک کاری ، ریخته گری ، چکش کاری ، ملیله و قلمزنی و ترصیع ساخته شده و با سنگ های گران قیمتی تزئین یافته اند .
از جمله آثار می توان سینی ملیله نقره و طلا کار استاد عباس زنجانی در سده 12هـ .قلمدان ملیله مطلای مرصع به سفارش کلنل سرتیپ خان در سده 13هـ .ق و نیز آفتابه لگن مرصع مربوط به دوره صفوی که از آثار زیبای این بخش به شمار می روند .

6 - بخش آثار چوبی
در این بخش از موزه هنرهای تزئینی ایران ، بیننده شاهد آثار نفیسی از صنایع هنری بر چوب مانند خاتم سازی ، منبت کاری ، مشبک و معرق است که نمونه های از آن عبارتند از :
انواع قاب آیینه ، گلچه کفش عروس ، رحل و جعبه قرآن ، زیر عمامه ، قلمدان ، جعبه آرایش ، قاشق و ملاقه های دوغ خوری ، شربت خوری و ...از آثار ارزشمند این بخش جعبه تمام منبت و قاب آیینه ایی است که با نقوش بسیار زیبای اسلیمی و گرفت و گیر توسط زین العابدین خوانساری در 13هـ .ق ساخته شده است .

7 - بخش آبگیینه
در این بخش آثار زیبایی از کریستال های تراش دار با نقش افزوده و انواع شیشه ( عطردان ، پیاله ) مربوط به سده های 3 تا 6 هـ .ق ساخت گرگان به معرض نمایش گذاشته شده است در این شماذ می توان لیوان های شربت خوری مینای مرصعی را نام برد که زینت بخش این قسمت از موزه است .
موزه هنرهای تزئینی ایران علاوه بر انجام وظیفه خود در راستای جمع آوری اشیاء فرهنگی و هنری و بررسی و پژوهش ، حفظ و نگهداری و نمایش این آثار به منظور استفاده هرچه بیشتر از امکانات جمعی و پویایی بیشتر و نیز زنده و بالنده نگاه داشتن حرکت های فرهنگی اقدام به نمایش آثار موجود در خزانه موزه به صورت فصلی و دوره ایی می نماید .

ویژگی خاص
مجموعه های منسوجات دست بافته ، رو دوزی ، انواع بافت زری ، مخمل ، ترمه ، ملیله دوزی ، آثار خطی ، یاقوت مستعصمی واضح ، خط ثلث و آثار میرعماد و دختر میرعماد ، آثار مروی سلطان علی مشهری و میرزا رضاکلهر ، مجموعه های شیشه که از قرن سوم ، پنجم ، هشتم ، نهم هجری ، همچنین اشیایی از جنس بنا و لوازم زندگی سنخیت اشیا با دوران مذکور ویژگی های خاص موزه می باشد .

کتابخانه تخصصی موزه
موزه دارای کتابخانه تخصصی می باشد و بطور متوسط حدود 1500 جلد کتاب هنر دارد .
شرایط عضویت در موزه داشتن سابقه هنری – نمایشگاهی و تحصیلات هنری است .

برنامه های جانبی
این برنامه ها شامل برگزاری نمایشگاه های مختلف هنری - برگزاری نشست ها – همایش ها- سخنرانی ها و میزگرد های تخصصی – برپائی مراسم ویژه و یادبود ها و ... می باشد .
بطور کلی عمده فعالیت های موزه برپائی نمایشگاه های مختلف هنری می باشد . برپائی هر نمایشگاه دارای شرایط و ویژگی های خاصی می باشد . اساتید معروف در سطح شهر یا استان یا کشور براساس دعوت موزه و اعلام همکاری موزه اقدام به برگزاری نمایشگاه می نمایند .
در این راستا گاهی نمایشگاه هائی خارج از کشور بر اساس ارتباطات هنری مسئولین براساس طرح های پیش بینی شده ، برپا می گردد .

برخی ازنمایشگاههای برگزار شده
نمایشگاه حاج مصور الملک ( تابلوی نقاشی )
نمایشگاه آثار مدال جهانی با ویژگی هنری
نمایشگاه آثار فلزی
نمایشگاه پرده های قاجاری
نمایشگاه تک نگار دولت مردان مشروطه و تصاویر
بزرگداشت کمال الدین بهزاد ( آثار نقاشی )
نمایشگاه فرمان حکومتی از صفویه تا قاجار
نمایشگاه پنج قرن خورشیدی در ایران
نمایشگاه پوشاک ارامنه - رودوزی و پوشاک مجارستان با همکاری سفارت مجارستان

کارنامه موزه از آغاز فعالیت تا اردیبهشت 1378 به شرح زیر است:
نمایشگاه گل و مرغ‌سازی از صفویه تا قاجار
فرمان های حکومتی دوران صفویه و قاجار
پنج قرن هنر خوشنویسی در ایران از سده هشتم تا سیزدهم ه .ق
عاشورا به روایت نقاشیهای قهوه خانه‌ای و پرده‌های قلمکار نقاشی
مجموعه تابلوهای نقاشی تک چهره‌های رجال قاجار و جنبش مشروطیت
نسخه و قطعات خطی کلام الله مجید ، احادیث و ادعیه
برگزیده آثار خوشنویسان از قرن هشتم تا سیزدهم ه .ق
نگارگری ایرانی از قرن نهم تا 13 ه .ق
زری بافی از دوره صفویه تا کنون
آثار شکسته نویسی خوشنویسان ( متقدمین )
آثار شکسته نویسی خوشنویسان معاصر ( اصفهان )
پرده‌های رودوزی سنتی از دوران صفویه و قاجار
سفالینه‌های دوران اسلامی بازگشت

isfahan.ir